Dokończenie Wewnętrznego Rynku Energii i organizacja rynków

Przyjęte dyrektywy energetyczne i  gazowe stworzyły jednolite ramy prawne funkcjonowania wspólnotowego rynku energii, nie oznaczały jednak powstania wspólnego rynku energii. Wprawdzie fi rmy energetyczne uzyskały możliwość oferowania swoich usług na terenie całej Unii Europejskiej, lecz brak połączeń infrastrukturalnych pomiędzy narodowymi sieciami przesyłowymi gazu i  elek-tryczności uniemożliwiały skorzystanie z zasad wolnej konkurencji¹²¹.

Oprócz fi zycznych barier (ograniczona infrastruktura przesyłu w skali europej-skiej) spowalniających osiągnięcie w pełni jednolitego rynku istnieje druga grupa utrudnień mająca charakter polityczny i gospodarczy. Ograniczenie zależności UE jest determinowane przez bezpieczeństwo energetyczne oraz polityczne uwarun-kowania obejmujące tendencje rządów do interwencji i ochrony pozycji narodo-wych czempionów w sektorze energetycznym. Regionalna fragmentacja ma być etapem pośrednim na drodze do stworzenia wspólnego rynku energii¹²². Rynki re-gionalne (gazu i energii elektrycznej) mają stopniowo doprowadzić do powstania rynku wewnętrznego obejmującego całą Unię Europejską (por. zał., tab. VII)¹²³.

121 P. Buras, Między europeizacją a Gazpromem. Niemcy, Rosja i bezpieczeństwo energetyczne, Raporty i Analizy CSS, 7/2008.

122 Por. M.B. Karan, H. Kazdağli, Th e Development of Energy Markets in Europe [w:] A. Dors-man, Ö. Arslan, M.B. Karan, W. Westerman (red.), Financial Aspects in Energy: Th e European Per-spective, Springer, 2011, s. 15.

123 Systematycznie rozwijają się giełdy w sektorze energii elektrycznej, np. Nordpool, Amster-dam Power Exchange, Belpex, European Energy Exchange (EEXpower), Powernext oraz gazu APEX--ENDEX, EEXgas, ICE UK Natural Gas, Nordpoolgas, Powernext Gas.

Rządy bezpośrednio lub pośrednio oddziałują na konkurencyjność przez system regulacji, a  stopień wdrożenia dyrektyw liberalizujących rynek energe-tyczny jest różny w poszczególnych krajach. We wrześniu 2011 roku, w  związ-ku z  opóźnieniami w  transpozycji dyrektyw trzeciego pakietu energetycznego, Komisja wszczęła 17 postępowań w sprawie uchybień w zobowiązaniach państw członkowskich w zakresie energii elektrycznej i 18 postępowań w odniesieniu do gazu¹²⁴. Dodatkowo otwarcie rynku nie odzwierciedlało skuteczności konkurencji (w porównaniu do innych sektorów, na przykład telekomunikacyjnego), nastąpił bowiem wzrost konkurencji w handlu i sprzedaży detalicznej, ale nie w produkcji.

Jak wskazuje raport KE (2010) dotyczący postępu w budowie wspólnego rynku energii, europejski rynek energii jest nadal rozdrobniony, z silną pozycją byłych monopoli na rynku gazu, a tylko niewielka część energii elektrycznej w UE jest w  obrocie transgranicznym¹²⁵. Jak pisze francuski ekspert ds. energii Jean-Ma-rie Chevalier, „trzeba przejść od wspólnej wizji do wspólnej europejskiej polityki energetycznej”. Pozostaje pytanie – jak?

5.8. Wnioski

1) Do lat 80. XX wieku energia nie stanowiła priorytetu procesu integracyjnego.

Dopiero wraz z Jednolitym Aktem Europejskim energia stała się częścią pro-jektu wewnętrznego rynku i od tego momentu mamy do czynienia z wieloma inicjatywami Komisji Europejskiej w  tym obszarze. Neoliberalna doktryna KE, uwzględniająca prymat rynków nad państwem, była główną ideą przy-świecającą działaniom Komisji Europejskiej. Liberalizacja rynku energetycz-nego miała wprowadzić mechanizmy wolnorynkowe i konkurencyjność.

2) Wraz z powstaniem wspólnego rynku kolejne pakiety liberalizacyjne przyniosły zauważalny postęp w otwieraniu rynków energii na konkurencję (na przykład likwidacja monopoli i  ograniczenie oligopoli, otwarty dostęp do sieci, prawo wyboru dostawcy, rozdział własnościowy lub zapewnienie konkurencji pomię-dzy dystrybutorami energii). Wysiłki KE w  procesie budowy wewnętrznego

124 G. Oettinger, Th e completion of the EU internal energy market, „Getting to 2014”, DG En-ergy Internal Market Conference Brussels, 29 September 2011, http://europa.eu/rapid/press-re-lease_SPEECH-11-614_en.htm?locale=FR (dostęp: 15.05.2012). W  czerwcu 2009 r. KE wszczęła postępowanie wobec 25 państw członkowskich w sprawie naruszenia procedur dotyczących ener-gii elektrycznej i przeciwko 21 państwom członkowskim w sprawie nieprawidłowości dotyczących gazu. KE wskazała wśród głównych naruszeń m.in. niewystarczające wysiłki koordynacyjne przez operatorów systemów przesyłowych w celu maksymalizacji przepustowość połączeń, brak współ-pracy regionalnej, brak odpowiedniej procedury rozstrzygania sporów.

125 Report on the progress in creating the internal gas and electricity market, European Commis-sion Brussels, COM (2010) 84 fi nal, 11.03.2010, s. 5.

rynku energetycznego oparły się na dążeniu do stworzenia wolnej konkuren-cji w produkkonkuren-cji, transporcie i wymianie handlowej. Dodatkowo wzmocniono rolę regulatorów krajowych oraz powołano regulatora europejskiego. Działa-nia Komisji doprowadziły do stopniowej ewolucji sektora energii elektrycznej i gazu – od rynków narodowych z dominującą pozycją pionowo zintegrowa-nych monopoli do modelu uwzględniającego wolną konkurencję na poziomie detalicznym, stworzenie niezależnych operatorów systemu i rozdział właścicieli produkcji od przesyłu i dystrybucji oraz powołanie europejskiej agencji regula-cji ACER. Towarzyszyły temu reformy instytucjonalne, między innymi wyod-rębnienie DG ENER jako osobnej struktury instytucjonalnej KE.

3) Komisja Europejska przez lata – wobec braku podstaw prawnych dla wspól-nej polityki energetyczwspól-nej – stosowała przepisy i wykorzystywała kompetencje z zakresu polityki konkurencyjności, transportu, aplikując je do rynku energe-tycznego. W konsekwencji cele wspólnej polityki energetycznej są realizowane w sposób rozproszony, gdyż odnoszą się do różnych polityk sektorowych, mię-dzy innymi do wspólnego rynku, polityki transportowej i  transgranicznych sieci przesyłowych czy polityki środowiskowej (promocja energooszczędno-ści, rozwój energetyki odnawialnej).

4) Ukończenie wspólnego obszaru energetycznego UE na fundamencie scala-nych rynków narodowych stało się jednym z trzech, obok bezpieczeństwa do-staw i aspektów klimatyczno-energetycznych, fi larów wspólnej polityki ener-getycznej Wspólnoty. Aktualne rozwiązania prawno-traktatowe uwzględniają wszystkie trzy elementy trójkąta energetycznego UE: bezpieczeństwo dostaw, konkurencyjność i  zrównoważony rozwój. Trzem priorytetom odpowiadają trzy kierunki działania KE, to jest dokończenie budowy rynku wewnętrznego, walka ze zmianami klimatu i bezpieczeństwo dostaw w ramach zewnętrznego wymiaru polityki energetycznej. Komisja dąży do znalezienia równowagi mię-dzy tymi celami.

5) Traktat lizboński, dając podstawy prawno-traktatowe nowej polityki energe-tycznej na poziomie UE, zachował suwerenność państw w zakresie określania warunków eksploatacji własnych surowców energetycznych i  defi niowania struktury zaopatrzenia w  energię. Włączenie do TFUE osobnego tytułu po-święconego energii ma przełomowe znaczenie dla postępu instytucjonalizacji polityki energetycznej UE, ponieważ pozwoli na dalszy rozwój prawodawstwa pochodnego (wtórnego) w  tym obszarze. Ponadto umożliwi ponadnarodo-we zaangażowanie Unii Europejskiej w  takich sprawach jak bezpieczeństwo dostaw. Traktat lizboński wprowadził zasadę „solidarności energetycznej”

między państwami członkowskimi, brak infrastruktury w  skali europejskiej (systemów gazociągów, magazynów czy terminali LNG) uniemożliwia jednak wdrożenie wiarygodnych mechanizmów reagowania kryzysowego zapewnia-jących całej UE solidarność w nagłych przypadkach. Tak długo, jak rynki nie będą fi zycznie połączone, istniejące zróżnicowanie na regiony energetyczne

w UE nie zostanie wyeliminowane. Dlatego KE wspiera też rozbudowę euro-pejskiej infrastruktury energetycznej (przesyłu, magazynowania), zdając sobie sprawę, że stworzenie europejskiego rynku energii jest uzależnione od zapew-nienia wydajnych połączeń między krajami (wsparcie fi nansowe dla transeu-ropejskich sieci energetycznych TEN-Energy).

6) Równolegle następuje wsparty przez KE postęp w  tworzeniu regionalnych rynków energetycznych jako formy pośredniej w drodze do wspólnego rynku wewnętrznego energii. Pomimo liberalizacji cen energii elektrycznej na gieł-dach są nadal duże różnice. Wzmocnienie kompetencji europejskiego regula-tora (ACER) jako ponadnarodowej władzy pozwoliłoby na przeciwdziałanie koncentracji rynku, sprzyjałoby zapewnieniu fi zycznych połączeń rynków narodowych oraz umożliwiłoby koordynację dostaw na poziomie UE. Pod wpływem działań Komisji nastąpiła wprawdzie stopniowa przebudowa prefe-rencji państw, niemniej jednak pogłębienie integracji energetycznej wymaga ciągłego przezwyciężania partykularnych interesów, zogniskowanych w trak-cie negocjacji w Radzie.

7) Inicjatywy liberalizacji Komisji dały podstawy powstania IEM, ale jednocze-śnie doprowadziły do oligopolizacji w  sektorze energetycznym. Realne do-kończenie budowy wewnętrznego rynku energii nastąpi wówczas, gdy stopień skoncentrowania rynków zostanie zmniejszony i zwiększy się liczba niezależ-nych dostawców oraz skłonność konsumentów do wyboru konkurencyjniezależ-nych ofert.

8) Sektor energetyczny przez kolejne dekady postępującej integracji europejskiej był niechętnie poddawany regułom wspólnego rynku. Paradoksalnie bezpie-czeństwo energetyczne stało się istotną barierą dla wspólnego rynku energe-tycznego ze względów ekonomicznych i politycznych. Kwestia bezpieczeństwa energetycznego zmuszała bowiem państwa członkowskie do utrzymywania znacznej kontroli nad krajowymi rynkami energii i zewnętrznymi stosunkami z  krajami producentami. Niektóre rządy sprzyjały narodowym czempionom, argumentując, że przyczyniają się oni do zabezpieczenia dostaw energii. Dla-tego zdecydowane kroki mające na celu ściślejszą koordynację polityk energe-tycznych zazwyczaj były podejmowane w okresach występowania poważnych zagrożeń. Postępująca europeizacja polityki energetycznej jest ograniczana su-werennością państw w planowaniu jej założeń, toteż zadaniem, z jakim zmierzy się Unia Europejska w najbliższym czasie, będzie modyfi kacja interesów naro-dowych, tak aby osiągnąć ich kompatybilność na szczeblu ponadnarodowym.

Wewnętrznego Rynku Energii

6.1. Liberalizacja sektora energetycznego we Francji: między solidaryzmem a indywidualizmem

Podejmując wysiłek liberalizacji rynków energetycznych w UE, zgodnie z założe-niami wspólnej polityki konkurencji KE podjęła działania związane z otwarciem rynków i ograniczeniem monopoli europejskich koncernów energetycznych. Ko-misja celem włączenia energii w ramy wspólnego rynku, na przełomie lat 80. i 90.

XX wieku, opracowała pierwsze propozycje dla Wewnętrznego Rynku Energii (IEM). Działania te zderzyły się z preferencjami państw, które dążyły do ochrony narodowych czempionów, szczególnie tam, gdzie spółki energetyczne były upań-stwowione (Francja, Włochy)¹.

Kiedy KE opracowała swoje propozycje dla konstrukcji wewnętrznego rynku energii, polityka energetyczna Francji była bardzo niespójna z  zaproponowaną wizją. Silna pozycja fi rm energetycznych, interwencjonizm państwa oraz wyso-ki stopień centralizacji i regulacji w sektorze energii rozmijały się z założeniami wspólnotowymi².

Integracja europejska zmusiła Francję do podporządkowania się logice wspól-nego rynku. W ocenie rządu otwarcie na konkurencję oznaczało rozpad piono-wej struktury historycznych monopoli. Kontrowersje były mniejsze w przypadku gazu ze względu na ograniczone znaczenie we francuskiej polityce energetycznej.

Stanowisko Francji wobec otwarcia rynku energetycznego trzeba rozpatrywać jako próbę zachowania własnego modelu w warunkach postępującej europeiza-cji³. Kraj znalazł się pod silną presją dostosowawczą, a głównym celem stała się ochrona interesów narodowych przedsiębiorstw energetycznych. Francuska elita

1 Por. M. Derdevet, L’Europe en panne..., s. 160; S. Müller-Kraenner, Bezpieczeństwo energety-czne. Nowy pomiar świata, przeł. K. Jankowska, Wydawnictwo „Z Naszej Strony”, Szczecin 2009, s. 100–103.

2 S. Meritet, French energy..., s. 7.

3 E. Grand, T. Veyrenc, L’Europe de l’électricité..., s. 545.

polityczna szybko zrozumiała, że skutki liberalizacji trudno będzie zrekompenso-wać, szczególnie w sektorze produkcji prądu elektrycznego.

W świetle celów forsowanych przez KE reforma francuskiego sektora energe-tycznego stała się bardziej polityczna niż kiedykolwiek wcześniej⁴. Wyraziło się to w  postawie antyliberalizacyjnej i  utrzymywanej przez lata sceptycznej postawie wobec urynkowienia. Otwarcie francuskiego rynku na konkurencję było postrze-gane jako błąd ekonomiczny i ideologiczny narzucony przez Komisję, który gro-ził demontażem dotychczasowych założeń polityki przemysłowej kraju⁵. Obawa przed uwpólnotowieniem i  utratą narodowej niezależności, która wyrażała się w  rozwinięciu „parasola ochronnego” nad narodowymi czempionami, obniżała wiarygodność Francji na arenie europejskiej⁶.

6.1.1. Bariery liberalizacji sektora energetycznego we Francji

6.1.1.1. Tradycje interwencjonizmu państwa i konsekwencje fali nacjonalizacji

We Francji silny interwencjonizm państwa w gospodarkę miał tradycje historycz-ne w  szczególności w  odniesieniu do strategicznych sektorów publicznych (ga-zowego, węglowego, energii elektrycznej), ale także w odniesieniu do uzbrojenia, przemysłu kolejowego, lotniczego, bankowego, ubezpieczeniowego.

Państwo odgrywało ważną rolę w  zarządzaniu gospodarczym, co zyskało określenie dirigisme (silna forma zaangażowania rządu, interwencjonizm pań-stwa) w osiąganiu celów rozwoju gospodarczego⁷. Pod względem skali regulacji sektora energetycznego Francja stała się jednym z najbardziej scentralizowanych państw. Europejskie wymagania obejmujące proces deregulacji rynku energe-tycznego i otwarcie sieci przesyłowych stanowiły dla francuskiej kultury dirigisme (i  colberto-jakobińskiej tradycji protekcjonizmu) szok, odzwierciedlony w  pew-nym sensie odrzuceniem przez Francję Europy, rynków i konkurencji⁸.

Po II wojnie światowej tendencje do centralizacji i interwencjonizmu państwa nasiliły się. Dwie fale nacjonalizacji przetoczyły się przez kraj zimą 1944/1945 i  1945/1946⁹. 8 kwietnia 1946 roku przyjęto prawo o  nacjonalizacji, opracowa-ne przez Marcela Paula, komunistyczopracowa-nego ministra produkcji przemysłowej, które przekształciło prywatne fi rmy w jedno przedsiębiorstwo użyteczności

pu-4 J.-M. Chevalier, Les grands batailles de l’énergie. Petit traité d’une économie violent, Gallimard, 2004, s. 249.

5 E. Grand, T. Veyrenc, L’Europe de l’électricité..., s. 221.

6 S. Meritet, French energy..., s. 7.

7 Por. C. Mazzucelli, Constructing Europe: Identity and interests In France and Germany, 1989–

1999, Franco-German relations in the European Union. Decline or new Design?, Pittsburgh, Pennsyl-vania, 1999, s. 7; B.K. Sovacool, S.V. Valentine, Th e National Politics..., s. 92.

8 S. Meritet, French energy..., s. 13.

9 Ostatnia fala nacjonalizacji przetoczyła się z początkiem prezydentury F. Mitterranda (socja-listy) na początku lat 80. XX w.

blicznej¹⁰. Zgodnie z  artykułami 1–3 ustawy nr 46-628 z  8 kwietnia 1946 roku zarządzanie znacjonalizowanymi przedsięwzięciami (w tym „produkcją, przesy-łem i dystrybucją, importem i eksportem prądu elektrycznego” oraz „produkcją, transportem, dystrybucją, importem i eksportem łatwopalnego gazu”) zostało po-wierzone publicznym przedsiębiorstwom: Électricité de France Service National (EDF) oraz Gaz de France Service National (GDF)¹¹.

Przedsiębiorstwa te zostały stworzone na gruncie małych fi rm zintegrowa-nych w przedsiębiorstwa państwowe¹². Było to możliwe, ponieważ francuski rząd znacjonalizował ponad 1799 małych producentów, spółek przesyłowych i dystry-butorów energii elektrycznej (podobny mechanizm dotyczył sektora gazowego – GDF do czasów liberalizacji dysponował quasi-monopolem we wszystkich seg-mentach łańcucha dostaw gazu we Francji, poza produkcją)¹³. Umieszczone pod nadzorem państwa były potężnymi narzędziami w określaniu polityki energetycz-nej w zakresie redystrybucji społeczenergetycz-nej, planowania terytorialnego lub konkuren-cji gospodarczej.

Motyw ochrony własnego rynku był silny w założeniach polityki gospodarczej powojennej Francji¹⁴. W latach 60. XX wieku pod przewodnictwem generała de Gaulle’a narodową ambicją było dogonienie Stanów Zjednoczonych za pomocą państwowych i publicznych przedsiębiorstw i systemu fi nansowego administro-wanego centralnie (nacjonalizacja była narzędziem polityki gospodarczego

pa-10 Loi no 46-628 du 8 avril 1946 sur la nationalisation de l’électricité et du gaz Version consoli-dée au 1 janvier 2012, http://www.legifrance.gouv.fr (dostęp: 7.05.2012); M. Derdevet, L’Europe en panne..., s. 108.

11 Loi no 46-628 du 8 avril 1946. Przesył prądu elektrycznego został powierzony wyłącznie EDF zgodnie z warunkami koncesji przyznanej w 1958 r. dla EDF na okres 75 lat. Jednocześnie, zgodnie z art. 8. Prawa 1946 r., niektóre zakłady produkujące energię elektryczną były wyłączone z nacjo-nalizacji (głównie fi rmy zarządzane przez lokalne władze). Stąd w 1993 r. z 450,6 TWh prądu elek-trycznego wyprodukowanego we Francji 26,8 TWh było wyprodukowane przez fi rmy niezależne od EDF. Podobnie w zakresie dystrybucji ok. 6% prądu elektrycznego konsumowanego we Francji było dystrybuowane przez fi rmy inne niż EDF. GDF posiadał koncesję przyznaną przez rząd na okres 30 lat [za:] Case C-159/94, Commission v France Judgement of Th e Court, 23.10.1997, s. I-5822.

12 W 1903 r. utworzono Fédération nationale des collectivités concédantes et régies (FNCCR) – federację odpowiedzialną za organizację lokalnych usług publicznych, która w 1946 r. silnie wsparła rząd, gdy prawo nacjonalizacyjne było omawiane w parlamencie.

13 Prawo z 15 lipca 1906 r. o dystrybucji energii dawało możliwość rozwoju niezależnego od władzy centralnej lokalnych operatorów sieci elektrycznej i  gazowej. Pierwsze sieci energetyczne były rozwijane lokalnie – gaz od lat 30. XIX w. oraz prąd elektryczny od lat 80. XIX w. Stosując umowy koncesyjne, miasta podpisywały umowy komercyjne z operatorami na rozwój infrastruk-tury w zamian za długoterminowy monopol lokalny (do 30 lat). Operator negocjował stawki oraz inwestycje z  władzami lokalnymi. Prawo koncesjonowania nie zostało zniesione, choć stało się fi kcją, gdyż wobec rzeczywistej sytuacji na rynku nie można było wybrać jakichkolwiek innych podmiotów niż EDF i GDF, które cieszyły się monopolistyczną pozycją na rynku dystrybucji [za:]

F.-M. Poupeau, Central-Local Relations in French Energy Policy Making and the Environmental Shift : Towards a New Pattern of Governance between State and Local Authorities?, CNRS and University of Paris East (LATTS), Working Paper Series 19, May 2010, s. 5.

14 Por. M. Derdevet, L’Europe en panne..., s. 159.

triotyzmu). Kolejne rządy kontynuowały politykę zapewniającą państwu prawo do ingerencji w gospodarkę, aby utrzymać kontrolę nad strategicznymi sektorami.

Silne związki zawodowe w sektorze energetycznym (na przykład CGT Energie), państwowe przedsiębiorstwa oraz struktury administracyjne (w szczególności resort przemysłu) zostały powiązane z sobą wspólną misją świadczenia powszechnej usłu-gi użyteczności publicznej (fr. service publique)¹⁵. W  konsekwencji nacjonalizacji zapewnienie usług energetycznych stało się zadaniem fi rm państwowych i pośrednio funkcją państwa, co zrodziło szczególne zobowiązanie wobec obywateli. Dostawy elektryczności i gazu stały się kategorią usług użyteczności publicznej, a odpowie-dzialność za ich zapewnienie przejęły państwowe monopole (EDF i GDF). We Fran-cji service publique został ustanowiony na podstawie kilku zasad: ciągłości, nieprze-rwalności, powszechności dostępu, równości, zdolności adaptacji¹⁶.

Koncepcja stworzenia zintegrowanych pionowo przedsiębiorstw w  praktyce umożliwiła zaopatrywanie gospodarstw domowych i przemysłu w gaz i elektrycz-ność po względnie niskich cenach określanych odgórnie przez państwo (dzięki regulowanej taryfi e opłat)¹⁷. Przez kolejne dekady kontrolowany przez państwo EDF zachowywał w zasadzie monopol na produkcję i dystrybucję energii elek-trycznej, a  organy rządowe miały wpływ na regulację cen prądu elektrycznego (w podobny sposób funkcjonował GDF w sektorze gazu).

6.1.1.2. Implikacje usług użyteczności publicznej i taryf regulowanych a prawa wolnego rynku

Zasada świadczenia usług użyteczności publicznej (legitymizująca taryfy regulo-wane) wpisywała się w koncepcję francuskiego modelu państwa opiekuńczego¹⁸. Zastosowanie regulowanych taryf dla energii elektrycznej i gazu (pozostających pod kontrolą rządu centralnego – ministerstwa przemysłu), jako konsekwencja silnej obecności państwa w życiu gospodarczym, stało się specyfi ką francuskiego rynku energetycznego. Mechanizm ten wzmacniało przekonanie o  korzyściach społecznych, ponieważ dostęp do energii elektrycznej został uznany za prawo za-gwarantowane wszystkim obywatelom na obszarze kraju¹⁹.

15 Usługi użyteczności publicznej to usługi świadczone w ogólnym interesie gospodarczym (np.

transport, poczta, energia). Ich istotą jest konieczność świadczenia nawet wówczas, gdy na rynku nie ma na nie dostatecznej koniunktury, przedsiębiorstwa zobowiązane do zarządzania usługami świadczonymi w ogólnym interesie gospodarczym podlegają jednak normom traktatowym, zwłasz-cza regułom konkurencji (art. 86 ust. 2 TWE, art. 106 TFUE).

16 J.-M. Chevalier, Les grands batailles..., s. 246–247.

17 Francja nie jest jedynym krajem, w którym ceny energii elektrycznej czy gazu są regulowa-ne przez niezależnych regulatorów. Kształtowanie cen na podstawie potencjału parku jądrowego powoduje jednak, że są one niższe niż w większości innych krajów opierających energetykę na pa-liwach kopalnych.

18 Por. H. Drake, France: An EU Founder Member Cut Down to Size?, European Integration, Vol.

28, No. 1, March 2006, s. 101; E. Grand, T. Veyrenc, L’Europe..., s. 220.

19 A. Prontera, Europeanization..., s. 493.

Z czasem, w wyniku rozwiniętego programu energetyki jądrowej, Francja osiąg-nęła najtańszą energię elektryczną w Europie Zachodniej (por. zał., tab. VI)²⁰. Cena energii elektrycznej we Francji dzięki rozbudowanemu potencjałowi energii jądrowej często była znacznie niższa od hurtowych cen rynkowych w krajach sąsiadujących²¹. Toteż konkurenci skarżyli się, że nie mogą wejść na francuski rynek energii elektrycz-nej (także gazu). Jednocześnie z postępującą liberalizacją budowy wspólnego rynku energetycznego zrodziło to spór z Komisją, która zarzuciła, że francuskie regulowane taryfy (znacznie niższe od stawek rynkowych) są niezgodne z ideą wolnego rynku i uniemożliwiają otwarcie rynku²². Komisja uważała, że istnienie regulowanych praw-nie taryf opłat za energię elektryczną może być równoznaczne z pomocą państwa dla dużych i średnich przedsiębiorstw. Rząd Francji z kolei bronił się, twierdząc, iż ceny energii elektrycznej w kraju nie są poniżej cen rynkowych, i tłumacząc niższe ceny efektem tak zwanej renty jądrowej (to znaczy kiedyś poniesione ogromne koszty i na-kłady francuskiego społeczeństwa na rozbudowę programu jądrowego teraz przyno-szą zyski w postaci tańszego prądu)²³. O ile misja usług publicznych była przez Francję używana jako argument przeciw liberalizacji, o tyle Komisja uznawała je za rodzaj praktyk wsparcia monopolowego (art. 86 ust. 2 TWE, art. 106 ust. 2 TFUE)²⁴.

W latach 90. XX wieku orzecznictwo ETS w  sprawie usług świadczonych w  ogólnym interesie gospodarczym (Services of General Economic Interest – SGEI²⁵) wywołały we Francji obawy o trudność utrzymania „francuskiego mode-lu”. W celu poszukiwania prawnych rozwiązań powstawały liczne raporty i spra-wozdania (Rada Stanu 1996²⁶, Rada Analiz Ekonomicznych 1997²⁷, Commissariat général du Plan 2000²⁸), które próbowały dostosować defi nicje usługi publicznej do wymogów regulacji unijnej polityki konkurencyjności (zachowując istotę fran-cuskich rozwiązań). W kolejnych latach podejmowano próby modyfi kacji pojęcia usługi publicznej w przyjmowanych ustawach²⁹.

20 Wobec wysokich cen paliw kopalnych w innych krajach (gaz, węgiel).

21 France, Outlook, EIA 2009, s. 9.

22 S. Meritet, French energy..., s. 15.

23 J.-P. Hansen, J. Percebois, Énergie..., s. 472–473; B. Leimbach, F. Müller, European Energy..., s. 18.

24 Art. 86 TWE (art. 106.2 TFUE): Przedsiębiorstwa zobowiązane do zarządzania usługami

24 Art. 86 TWE (art. 106.2 TFUE): Przedsiębiorstwa zobowiązane do zarządzania usługami