Część I. Polityka energetyczna Francji
2. Bilans energetyczny i uwarunkowania surowcowe Francji
2.2. Francuskie zasoby strategicznych paliw kopalnych
2.2.4. Energetyka jądrowa i rynek energii elektrycznej
Francja znajduje się w ścisłej światowej czołówce w budowaniu reaktorów, ich ser-wisowaniu i przetwarzaniu paliwa jądrowego. Kraj ten jest największym na świecie producentem energii w elektrowniach jądrowych w przeliczeniu na mieszkańca,
32 GRTgaz, www.grtgaz.com (dostęp: 15.07.2012).
33 GrDF ma wspólne struktury z ERDF, francuską spółką dystrybucyjną, fi lią EDF.
34 Por. B. Leimbach, F. Müller, European..., s. 19–20.
35 Décret no 2012-385 du 21 mars 2012 relatif à la Commission nationale d’orientation, de suivi et d’évaluation des techniques d’exploration et d’exploitation des hydrocarbures liquides et gazeux, JORF n° 0070 du 22 mars 2012, texte no 11.
36 L. Parmigiani, Gas Routes to Europe: Real Needs and Political Jockeying, IFRI, 2012, s. 10.
37 Gaz de schiste: La fracturation hydraulique restera interdite, AFP, 20.07.2012.
a drugim po Stanach Zjednoczonych w łącznej zainstalowanej mocy jądrowej (w 2011 roku Stany Zjednoczone 31,4%, Francja 16,7% produkcji światowej, trzecia Federacja Rosyjska 6,5%, czwarta Japonia 6,2% ze spadkiem o 44% w stosunku do 2010 roku ze względu na katastrofę elektrowni w Fukushimie w marcu 2011 roku)38. W 2012 roku Francja posiadała także drugą na świecie fl otę cywilnych reaktorów jądrowych (58 reaktorów, podczas gdy w Stanach Zjednoczonych 104) i była największym producentem energii jądrowej w Unii Europejskiej. Blisko połowa zainstalowanych mocy jądrowych w UE-27 w 2011 roku znajdowała się właśnie we Francji.
Szczególną rolę energetyki jądrowej we Francji potwierdza jej udział w pro-dukcji prądu elektrycznego na poziomie 75,3% (429 TWh) w 2010 roku, co sta-nowi zasadniczą zmianę w stosunku do początku lat 70. XX wieku, kiedy Francja otrzymywała 8% energii elektrycznej (1973 rok) z energii jądrowej, a paliwa ko-palne stanowiły blisko 70% mocy wytwórczej energii elektrycznej (zob. rys. 6)39. Energia jądrowa pokrywa ok. 40% całkowitej konsumpcji energii. Fakt, że Francja jest eksporterem netto energii elektrycznej, stanowi ważny fi lar gospodarki sprzy-jający równoważeniu bilansu handlowego oraz tworzeniu miejsc pracy (szacowa-nych na 410000 w sektorach bezpośrednim i pośrednim)40.
38 BP Statistical Review of World Energy 2012, s. 35.
39 Chiff res clés de l’énergie, Édition 2010, s. 22; Production brute et consommation d’électricité en 2010, INSEE.
40 M. Jauréguy-Naudin, Une Électricité Européenne Sobre En Carbone: L’impasse?, Politique étrangère, Vol. 77, No. 1, 2012, s. 184.
Rys. 6. Produkcja energii elektrycznej we Francji (2010)
Źródło: Modes de production. Nucléaire, EDF, http://www.edf.com/html/panorama/production/industriels/re-nouvelable/eolien/france.html (dostęp: 15.07.2012).
en. jądrowa 74,1 % hydroelektrownie
12,3%
en. wiatrowa 2,8%
en. cieplna (spalanie węgla
gazu, biomasy) 10,8%
Rynek energii elektrycznej
Początkowo produkcja energii elektrycznej we Francji była oparta na hydroelektrow-niach. Ropa naft owa stała się dominującym źródłem energii w latach 60. XX wieku (w 1973 roku 43% całkowitej mocy wytwórczej EDF)41. Dynamiczny rozwój pro-gramu energetyki jądrowej od 1974 roku spowodował masowe zastąpienie energii z paliw kopalnych produkcją energii elektrycznej z energii jądrowej (por. rys. 7).
Francja (569 TWh) jest drugim co do wielkości rynkiem energii elektrycz-nej po Niemczech (628 TWh), biorąc pod uwagę całkowitą wielkość genero-wanej mocy, dzięki zaś energii jądrowej największym w Europie eksporterem netto energii elektrycznej. Eksport energii elektrycznej rozpoczął się w latach 80. XX wieku (30 TWh w 2010 roku)42. Francja połączona jest sieciami energe-tycznymi z Hiszpanią, Wielką Brytanią, Belgią, Niemcami i Włochami. Obec-nie są realizowane nowe połączenia między Francją a Hiszpanią w związku z niewystarczającymi zdolnościami przesyłowymi istniejącej infrastruktury.
Ma to podstawowe znaczenie ze względu na możliwości transferu energii elek-trycznej do Europy z rozwijanych unijnych projektów energetyki słonecznej w Afryce Północnej i rosnącą produkcję „zielonej energii” w Hiszpanii. Fran-cja zwiększa również swoją zdolność przesyłową do Luksemburga i Włoch43. RTE EDF Transport i włoska Terna uzgodniły zwiększenie mocy połączeń
41 Francja także importuje energię elektryczną w okresach zapotrzebowania konsumpcji szczy-towej, głównie w zimie.
42 A. Freiwald, Th e French Cling to the Nuclear Dream, Th e Multinational Monitor, May 1986, Vol. 7, No. 9; Chiff res clés de l’énergie, Édition 2010, s. 25.
43 M. Jauréguy-Naudin, Th e European Power System Decarbonization and Cost Reduction: Lost in Transmissions?, January 2012, Gouvernance européenne et géopolitique de l’énergie, IFRI, s. 36–37.
Rys. 7. Ewolucja produkcji energii elektrycznej (wg paliw)
Źródło: opracowanie własne na podstawie EU energy in fi gures, Statistical Pocketbook 2012; INSEE 2012.
0 50 550 500 450
100 150 200 250 300 350 400
EN. WODNA
EN. JĄDROWA
WĘGIEL ROPA + GAZ
1950 19901985198019751970196519601955 1995 2000 2009
TWh
między Francją i Włochami o 60% z 2650 MW do 4200 MW. Ten wzrost bę-dzie szczególnie ważny dla Włoch, które są olbrzymim importerem prądu elek-trycznego z Francji44. Rozważane są także nowe połączenia z Belgią i Wielką Brytanią.
Sektor energii elektrycznej jest zdominowany przez Électricité de France (EDF) (84,45%), który produkuje, przesyła i dystrybuuje do indywidualnych odbiorców ponad 95% energii elektrycznej we Francji. EDF do niedawna był ostatnim dużym państwowym monopolistą energii elektrycznej w UE. Reforma doprowadziła do częściowej prywatyzacji koncernu, który jednak pozostaje pod kontrolą państwa45.
Francuski rynek energii elektrycznej cechuje niezwykła koncentracja dzięki ope-ratorowi historycznemu Électricité de France (EDF). Następujące wskaźniki obra-zują poziom koncentracji rynku energii elektrycznej (por. tab. IV w załącznikach):
– wskaźnik liczby (fi rm) producentów energii elektrycznej na danym rynku, – udział w krajowym rynku fi rm zagranicznych, wytwarzających energię
elektryczną,
– otwartość rynku, czyli procent całkowitego zużycia energii elektrycznej przez konsumentów od swobodnie wybieranego dostawcy.
Zaledwie pięć fi rm produkuje energię elektryczną, ale tylko jedna ma ponad 5% udziału w generowanej energii elektrycznej46. Oznacza to, że EDF de facto nie ma realnych konkurentów. Pomimo że wybór dostawcy przez klienta jest formal-nie możliwy (dla klientów przemysłowych od 2004 roku, a dla indywidualnych od 2007 roku), otwartość rynku jest znikoma. Na rynku zaopatrzeniowym EDF nadal pozostaje superdominującym dostawcą, gdyż (31 marca 2012 roku)47:
– 93,8% klientów indywidualnych korzysta z taryf oferowanych przez EDF, – konkurencja jest minimalnie bardziej rozwinięta wśród odbiorców
prze-mysłowych: 7,5% spośród nich ma umowę z alternatywnym dostawcą (92,5% z EDF).
Jeśli weźmiemy pod uwagę wielkość konsumpcji (w TWh), dostawcy alternatyw-ni mają 21,8% udziału w rynku wśród klientów przemysłowych, a tylko 6,1% wśród klientów indywidualnych (gospodarstwa domowe). Francja jest wyjątkiem na tle kra-jów z Europy Zachodniej – z jednym dominującym dostawcą energii elektrycznej48.
Przesył i dystrybucja są zarządzane przez spółki całkowicie zależne od EDF:
RTE EDF Transport (Réseau de Transport d’Électricité)49 odpowiedzialny za linie
44 Ibidem, s. 37.
45 France, Country Analysis Briefs, EIA 2003.
46 Number of generating companies representing at least 95%, 2010, Eurostat.
47 Marchés. Observatoire des marchés de l’électricité et du gaz 1e Trimestre 2012, CRE 2012, s. 7; M.J. Desessard, Électricité: assumer les coûts et préparer la transition énergétique, Rapport n° 667, Senat RF, s. 34–35.
48 Rynki, na których dominuje jedna fi rma w sprzedaży energii elektrycznej w UE, to: Cypr, Malta, Estonia, Łotwa i Grecja.
49 RTE (utrzymanie linii wysokiego napięcia), http://www.rte-france.com/fr (dostęp: 10.07.2012).
wysokiego napięcia oraz ERDF (Électricité Réseau Distribution France w 100%
własność EDF)50, który kontroluje 95% francuskich sieci dystrybucji51. Pozostałe 5% dla klientów indywidualnych dostarczają lokalne fi rmy dystrybucyjne (Entre-prises Locales de Distribution, ELD).
EDF zarządza fl otą 58 reaktorów jądrowych w 19 elektrowniach. Niemal co trzecia z nich powinna zakończyć prace około 2020 roku52. Elektrownie rozmiesz-czone są na całym terytorium Francji, zwłaszcza w pobliżu dużych rzek lub na wybrzeżu morskim.
Standaryzacja reaktorów oraz opanowanie całego cyklu programu jądrowego od budowy, wyposażenia i zagospodarowania odpadów doprowadziła do tego, że ceny energii elektrycznej we Francji są najniższe wśród państw Europy Zachod-niej (z wyjątkiem Finlandii i Grecji) i jedne z najniższych w całej UE-27 (zob.
rys. 8). Cena za kWh płacona przez gospodarstwa domowe w Niemczech jest pra-wie dwukrotnie większa niż we Francji. Jeśli doliczyć koszty emisji CO2 od 2013 roku, asymetria ta rażąco się zwiększy (por. tab. 1)53.
50 ERDF, http://www.erdfdistribution.fr (10.07.2012).
51 France Energy Report, Enerdata, January 2012, s. 11.
52 S. Méritet, French energy policy within the EU Framework: From black sheep to model?, Uni-versité Paris Dauphine, 2010, s. 6.
53 M. Chateleir, P. Criqui, D. Huet, S. Huet, Nucléaire: Quels scénarios pour le futur?, La Ville Brûle, 2012, s. 46.
Rys. 8. Ceny energii elektrycznej (TTC) 2011 €/100 kWh
Źródło: EU energy in fi gures, Statistical Pocketbook 2012, EC 2012, s. 109, 111.
* TTC (Toutes Taxes Comprises, wszystkie podatki wliczone)
** Austria: dane dla odbiorców przemysłowych (2008) 0
5 10 15 20 25 30
Dania Niemcy
Belgia Hiszpania
IrlandiaWłochy Szwecja
Austria Portugalia
Holandia LuksemburgW. Brytania
Francja Finlandia
Grecja
odbiorcy indywidualni odbiorcy przemysłowi
Tabela 1. Porównanie sektora elektroenergetycznego Francji i Niemiec (2011) Niemcy Francja Komentarz Cena sprzedaży energii elektrycznej
Gospodarstwa domowe €/100 kWh 25,31 14,23 tańsze Przedsiębiorstwa
€/100 kWh 16,62 8,37 tańsze
Emisja CO2 CO2/PKB
ton CO2/M€ ’05
360 227 mniej zanieczyszczająca
gramów CO2/kWh ’09 430 90 znacznie mniej zanieczyszczająca
Zależność energetyczna 60% 50% mniejsza
Poziom subwencjonowania OZE
(G€) 5 0,5 znacznie mniejszy
Źródło: opracowanie własne na podstawie Chiff res clés du climat France et Monde, Édition 2012, s. 23;
R. Prud’homme, Politique énergétique française (1): les enjeux, 2012, s. 15; EU energy in fi gures, Statistical Pocket-book 2012, EC 2012, s. 143, 153.
Ceny energii elektrycznej nie tylko są jednymi z najniższych w UE, ale są znacz-nie bardziej stabilne, są bowiem mznacz-niej wrażliwe na skoki cen paliw kopalnych (zob.
tab. 1). W konsekwencji energetyka jądrowa oferuje stosunkowo większą przewidy-walność i stabilność w dłuższym okresie. Zapewnia to niekwestionowaną przewagę konkurencyjną przemysłu, w szczególności w sektorach elektrointensywnych.