Dokumentowanie czynności postępowania przygotowawczego Funkcja zabezpieczająca postępowania przygotowawczego łączy się z

ustale-niem, w jaki sposób właściwości źródeł dowodowych podlegają zabezpieczeniu dla celów postępowania sądowego. Zabezpieczenie poszczególnych dowo-dów odbywa się w znaczeniu technicznym i procesowym. W znaczeniu technicznym zabezpieczenie oznacza utrwalenie śladów w sposób umożliwiają-cy sądowi bezpośrednie poznanie ich właściwości na rozprawie. Innymi słowy, czynność taka oznacza zatrzymanie i zabezpieczenie przedmiotu (narzędzia) będącego nośnikiem śladu, pobranie próbek, sporządzenie odpowiedniej doku-mentacji fotograficznej, szkiców i opisów śladów czynu będącego przedmiotem postępowania (art. 228 k.p.k.). W znaczeniu procesowym zabezpieczenie oznacza sporządzenie odpowiedniej dokumentacji pozwalającej na

odtworzenie okoliczności, sposobu ujawnienia i zabezpieczenia dowo-du. W przypadku osobowych źródeł dowodowych jedyną formą utrwalenia wła-ściwości i treści śladu pamięciowego jest przesłuchanie i sporządzenie protokołu z możliwą dokładnością.

Co do zasady, prawo karne procesowe przewiduje dwie formy dokumen-towania przebiegu czynności procesowych ‒ protokół oraz notatkę urzędo-wą. Co do zasady również, sporządzenia protokołu w postępowaniu przygoto-wawczym wymagają następujące czynności wymienione wprost w art. 143 § 1 k.p.k.:

1) przyjęcie ustnego zawiadomienia o przestępstwie, wniosku o ściganie i jego cofnięcie,

2) przesłuchanie oskarżonego, świadka, biegłego i kuratora, 3) dokonanie oględzin,

4) dokonanie otwarcia zwłok oraz wyjęcie zwłok z grobu, 5) przeprowadzenie eksperymentu, konfrontacji oraz okazania,

6) przeszukanie osoby, miejsca, rzeczy i systemu informatycznego oraz za-trzymanie rzeczy i danych informatycznych,

7) otwarcie korespondencji i przesyłki oraz odtworzenie utrwalonych zapisów, 8) końcowe zapoznanie się podejrzanego, pokrzywdzonego oraz obrońców

i pełnomocników z materiałami postępowania przygotowawczego, 9) przyjęcie poręczenia.

Z innych czynności spisuje się protokół, jeżeli przepis szczególny tego wymaga albo przeprowadzający czynność uzna to za potrzebne. W innych wy-padkach można ograniczyć się do sporządzenia notatki urzędowej (art. 143 § 2 k.p.k.). Protokół z czynności postępowania przygotowawczego może sporzą-dzić osoba przybrana w charakterze protokolanta lub sam prowadzący czyn-ność (art. 144 § 2 k.p.k.). Utrwalenie przebiegu czynności procesowej może także nastąpić z użyciem stenogramu (art. 145 § 1 k.p.k.) lub za pomocą urządzenia rejestrującego obraz lub dźwięk (art. 147 § 1 k.p.k.). Prze-słuchanie świadka lub biegłego obligatoryjnie utrwala się za pomocą urządze-nia rejestrującego obraz i dźwięk, gdy zachodzi niebezpieczeństwo, że prze-słuchanie tej osoby nie będzie możliwe w dalszym postępowaniu albo gdy ma nastąpić przez sędziego delegowanego lub sąd wezwany (art. 147 § 2 k.p.k.).

Przesłuchanie z użyciem aparatury utrwalającej obraz i dźwięk odbywa się także w stosunku do pokrzywdzonego małoletniego przesłuchiwanego w wa-runkach art. 185a, pokrzywdzonego przestępstwami przeciwko wolności sek-sualnej z art. 197‒199 k.k. (art. 185c k.p.k.) oraz świadka małoletniego z art.

185b k.p.k. (art. 147 § 2a k.p.k.). Utrwalanie przebiegu czynności za pomocą urządzeń rejestrujących obraz i dźwięk powinno także nastąpić w przypad-ku przeprowadzania czynności niepowtarzalnych, takich jak przeszukanie czy oględziny ciała ludzkiego lub miejsca zdarzenia. Jeżeli czynność postępowania przygotowawczego utrwala się za pomocą urządzenia rejestrującego dźwięk albo obraz i dźwięk, protokół z takiej czynności można ograniczać do zapi-su najbardziej istotnych oświadczeń osób biorących w niej udział (art. 147

§ 3 k.p.k.). Zapis dźwięku albo obrazu i dźwięku stają się załącznikami do protokołu. W wypadku ograniczenia protokołu do zapisu najbardziej istotnych oświadczeń osób biorących udział w czynności sporządza się przekład zapisu dźwięku, który również staje się załącznikiem do protokołu (art. 147 § 3a k.p.k.).

Nowelizacja Kodeksu postępowania karnego modyfikuje treść art. 147 § 3a k.p.k. po-przez dodanie zastrzeżenia, iż w wypadku ograniczenia protokołu do zapisu najbardziej istotnych oświadczeń osób biorących udział w czynności sporządza się przekład zapisu dźwięku, który również staje się załącznikiem do protokołu.

Protokół powinien zawierać wyjaśnienia, zeznania, oświadczenia i wnioski oraz stwierdzenia określonych okoliczności przez organ prowadzący postępo-wanie z możliwą dokładnością. Osoby biorące udział w czynności mają prawo żądać zamieszczenia w protokole z pełną dokładnością wszystkiego, co dotyczy ich praw lub interesów (art. 148 § 2 k.p.k.). W przypadku utrwalania przebiegu czynności za pomocą urządzeń technicznych utrwalających obraz i dźwięk pro-tokół czynności można ograniczyć (propro-tokół uproszczony) do zapisu najbar-dziej istotnych oświadczeń osób biorących w niej udział (art. 147 § 3 k.p.k.).

Możliwość sporządzenia protokołu uproszczonego pojawia się także w przypad-ku prowadzenia czynności dochodzenia (art. 325h k.p.k.) oraz przesłuchania świadka przez Policję w ramach śledztwa powierzonego (art. 311 § 3 k.p.k.).

Co do zasady, każda czynność wymaga osobnego sporządzenia protokołu.

Wyjątkowo zaprotokołowanie kilku czynności we wspólnym protokole może dotyczyć czynności przyjęcia ustnego zawiadomienia o przestępstwie i przesłu-chania w charakterze świadka osoby zawiadamiającej oraz wniosku o ściganie (art. 304a k.p.k.). W protokole takim można także zamieścić postanowienia o wszczęciu dochodzenia, o odmowie wszczęcia dochodzenia, umorzeniu do-chodzenia i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw, o umorzeniu dodo-chodzenia oraz o jego zawieszeniu ‒ postanowienia te wydaje prowadzący postępowanie i w takim wypadku nie wymagają one sporządzania uzasadnienia (art. 325e § 1 k.p.k.). Szczególny charakter mają w tym zakresie regulacje przewidziane w art. 311 § 3 i 5 k.p.k. Z jednej bowiem strony ustawa zezwala na dokumen-towanie w formie protokołu skróconego czynności przesłuchania świadka w ra-mach śledztwa powierzonego, a z drugiej nakazuje, aby w przypadku potrzeby przesłuchania świadka przez Policję ‒ czynności poza zakresem powierzenia, utrwalenie przebiegu czynności nastąpiło w formie notatki urzędowej. Jedno-cześnie jednak w tym samym przepisie ustawa zezwala, aby w przypadkach niecierpiących zwłoki Policja sporządzała protokół uproszczony (art. 311 § 5 k.p.k.).

Wprowadzenie w Kodeksie kilku form utrwaleń przebiegu czynności ro-dzi pytanie o możliwość ich późniejszego wykorzystania przez sąd na rozpra-wie. Zasadniczo bowiem, w myśl zasady bezpośredniości, dowodu z wyjaśnień oskarżonego lub z zeznań świadka nie wolno zastępować treścią pism, zapi-sków lub notatek urzędowych (art. 174 k.p.k.). Jedyną formą utrwalenia, która

może być wykorzystana dowodowo dla odtworzenia przebiegu czynności, jest protokół. Ogólna dopuszczalność odczytania protokołu na rozprawie wynika z art. 393 § 1 k.p.k. W przypadku protokołu z zeznań świadków i wyjaśnień oskarżonego dokonanie na ich podstawie ustaleń faktycznych jest dopuszczal-ne jedynie w sytuacji, gdy ustawa na to wyraźnie zezwala w przypadkach wy-mienionych w art. 389 k.p.k. oraz w art. 391‒392 k.p.k. W bardzo ograniczo-nym zakresie jednak dopuszczalne odczytywanie notatek urzędowych i innego rodzaju zapisków i pism. Notatki urzędowe mogą być dowodem w procesie karnym, ale pod warunkiem, że nie zastępują wyjaśnień oskarżonego lub ze-znań świadków. Mogą być zatem wykorzystane jako dowód tego, że czynność miała miejsce, natomiast nie mogą służyć do rekonstrukcji składanych w jej trakcie oświadczeń. Całkowicie niedopuszczalne natomiast jest odczyta-nie notatki urzędowej dotyczącej czynności, z których wymagane jest sporządzenie protokołu, a także notatek sporządzanych z czynności śledztwa powierzonego Policji, o których mowa w art. 311 § 5 k.p.k.

(art. 393 § 1 zd. 2 k.p.k.). A zatem dokumentowanie czynności postępowa-nia przygotowawczego za pomocą notatki urzędowej jest z punktu widzepostępowa-nia przyszłego wykorzystania dowodowego na rozprawie całkowicie nieprzydatne.

Ograniczenie zakresu postępowania przygotowawczego do wywiadów (rozpy-tań) podejrzanych i świadków oraz dokumentowania ich wypowiedzi w formie notatek urzędowych, których nie będzie można odczytać na rozprawie, jest założeniem akceptowalnym jedynie w przypadku tych postępowań przygoto-wawczych, które ze swej natury będą trwać krótko, tak aby moment wykry-cia i identyfikacji dowodu w postępowaniu przygotowawczym nie był czasowo odległy od momentu jego przeprowadzenia w postępowaniu rozpoznawczym.

Nowelizacja Kodeksu postępowania karnego zakłada całkowitą zmianę treści art. 311

§ 3 k.p.k. Nowa wersja opisywanego artykułu zawiera rozwiązania dotyczące kwestii dopuszczalnego zakresu powierzenia czynności śledztwa organom nieprokuratorskim (art. 311 § 3 i 5 k.p.k.). W związku z powyższym możemy przyjąć, iż sporządzanie pro-tokołu uproszczonego z czynności przesłuchania świadka przez Policję w śledztwie po nowelizacji staje się rozwiązaniem całkowicie niedopuszczalnym (art. 311 § 3 k.p.k.).

Niedopuszczalne staje się także dokumentowanie wypowiedzi świadka w formie notat-ki urzędowej (art. 311 § 5 k.p.k.).

Należy także dostrzec, iż nowelizacja wprowadza nową regulację zawartą w art. 148a k.p.k. Przepis zakłada zakaz umieszczania w protokole danych dotyczących miejsca zamieszkania i miejsca pracy pokrzywdzonych i świadków uczestniczących w czynno-ści. Dane te mają być zamieszczane w załączniku do protokołu, który przechowuje się w załączniku adresowym do akt sprawy, do wiadomości organu prowadzącego postę-powanie (art. 148a § 1 k.p.k.). Podobnie ma się postępować z danymi dotyczącymi miejsca zamieszkania i miejsca pracy pokrzywdzonych i świadków, zamieszczonymi w innych dokumentach niż protokoły (art. 148a § 3 k.p.k.). Z kolei art. 148a § 2 i 4 określa zakres i przesłanki odstępowania od stosowania powyższych zakazów.

§ 5. Zakończenie postępowania przygotowawczego Postępowanie przygotowawcze zmierza do ustalenia, czy zachodzą podstawy do skierowania sprawcy do sądu. W przypadku pojawienia się przesłanek ne-gatywnych (przeszkód procesowych) organ ścigania podejmuje decyzję o umo-rzeniu postępowania. Decyzja o umoumo-rzeniu postępowania zapada w sytuacji pojawienia się przeszkód o charakterze prawnym. W przypadku pojawienia się przeszkody o charakterze faktycznym, która nadto ma charakter prze-mijający, organ postępowania przygotowawczego podejmuje decyzję o zawieszeniu postępowania. Możliwość zawieszenia pojawia się tylko i wy-łącznie z powodu przeszkód leżących po stronie podejrzanego, które uniemoż-liwiają jego udział w postępowaniu. Zgodnie z art. 22 § 1 k.p.k. przesłankami zawieszenia są długotrwałe przeszkody uniemożliwiające prowadzenie postępo-wania, a w szczególności:

– niemożność ujęcia oskarżonego,

– niemożność jego udziału w postępowaniu z powodu choroby psychicznej, – lub inna ciężka choroba.

Postanowienie o zawieszeniu śledztwa albo dochodzenia, jeżeli nie zo-stało wydane przez prokuratora, wymaga jego pisemnego zatwierdzenia (art.

325 k.p.k.). Postanowienie o zawieszeniu dochodzenia może być też wpisane do protokołu przyjęcia ustnego zawiadomienia o popełnionym przestępstwie i przesłuchaniu w charakterze świadka osoby zawiadamiającej i nie wymaga uzasadnienia. Na wniosek strony organ prowadzący dochodzenie podaje ustnie najważniejsze powody. Na postanowienie w przedmiocie zawieszenia postępo-wania przysługuje zażalenie (art. 22 § 2 k.p.k.).

W czasie zawieszenia tok postępowania przygotowawczego zostaje wstrzymany. Należy jednak dokonać odpowiednich czynności w celu zabezpie-czenia dowodów przed ich utratą lub zniekształceniem (art. 22 § 3 k.p.k.).

W zależności od wyników postępowania przygotowawczego zgromadzony materiał może uzasadniać podjęcie decyzji o umorzeniu postępowania karnego albo o skierowaniu sprawy do sądu. Podjęcie decyzji o umorzeniu oznacza, iż organ kierujący postępowaniem przygotowawczym stwierdził w toku wyjaśnie-nia okoliczności sprawy, iż nie może kontynuować ścigawyjaśnie-nia karnego z uwagi na pojawienie się którejś z przesłanek negatywnych wymienionych w art. 17 k.p.k.

lub w pozostałych przepisach. Innymi słowy, skierowanie sprawy do sądu jest niemożliwe, jeżeli organ ścigania stwierdzi istnienie którejś z przeszkód proce-sowych. W takim wypadku ‒ zakazu kontynuacji postępowania (nie wszczyna się, a wszczęte umarza) ‒ organ ścigania jest zobowiązany do wydania decyzji o umorzeniu postępowania. W przypadku gdy organ procesowy uznał, iż zachodzi potrzeba skierowania sprawy do sądu, należy przystąpić do czynności związanych z zamknięciem i końcowym zaznajomieniem się podejrzane-go z materiałami postępowania przypodejrzane-gotowawczepodejrzane-go.

1. Decyzja o umorzeniu postępowania przygotowawczego i jej