Przerwa w rozprawie i jej odroczenie

Pozytywne konsekwencje obowiązywania zasady bezpośredniości w toku postę-powania sądowego stwarzają możliwości polegające przede wszystkim na tym, iż skład orzekający sądu ma w krótkim czasie, np. w trakcie jednej rozprawy, kontakt z przeprowadzanymi dowodami. To z kolei powinno ułatwić sądowi pra-widłowe konstruowanie ustaleń faktycznych w sprawie oraz – w konsekwencji – właściwe zastosowanie prawa karnego materialnego. W praktyce jednak wie-lokrotnie zachodzi sytuacja, w której nie jest możliwe rozpoznanie przez sąd sprawy w trakcie jednego terminu rozprawy. Tym samym dochodzi do sytuacji, w której dowody przeprowadzane są w ciągu znacznie dłuższego czasu. W ta-kich wypadkach zastosowanie mają instytucje procesowe przerwy w rozprawie i odroczenia rozprawy. W Kodeksie postępowania karnego przewidziano trzy przyczyny naruszające ciągłość rozprawy, odnoszące się do obu tych instytucji:

– dla sprowadzenia dowodu, – dla wypoczynku,

– z innej ważnej przyczyny (art. 401 § 1 k.p.k.).

Pierwszą jest konieczność przygotowania przez strony wniosków dowodowych.

Dotyczy to w praktyce każdej sytuacji, w której w trakcie przewodu sądowe-go wyłoni się potrzeba przeprowadzenia nowych dowodów albo uzupełnienia dowodów dotychczas przeprowadzonych poprzez np. dodatkowe („uzupełnia-jące”) przesłuchanie osób wcześniej już przesłuchanych czy też zasięgnięcie uzupełniającej opinii występującego już w sprawie biegłego. Przyczyną prze-rwy lub odroczenia w oparciu o tę przesłankę może być też potrzeba jedynie sprowadzenia na rozprawę dowodu. Może to dotyczyć np. dowodu rzeczowego

zdeponowanego w innym miejscu niż siedziba sądu. Przyczyną przerwy lub od-roczenia jest także konieczność wypoczynku zarówno członków składu orzeka-jącego, jak i pozostałych uczestników rozprawy, która trwa od wczesnych go-dzin rannych do późnych gogo-dzin popołudniowych. Niezależnie od tego powodem przerwy lub odroczenia rozprawy może być każda inna ważna przyczyna (np.

planowany urlop sędziego albo obrońcy).

Przerwa może trwać do 35 dni (w tym np. kilka minut), chyba że rozprawa jest prowadzona w trybie przyspieszonym. W takim wypadku maksymalny łącz-ny okres przerwy wynosi 14 dni (art. 517f § 1 k.p.k.). Przerwa jest zarządza-na przez przewodniczącego, zarządza-natomiast w kwestii odroczenia rozprawy (okres powyżej 35 dni) sąd orzeka, wydając postanowienie. Rozprawę przerwaną prowadzi się w dalszym ciągu, natomiast rozprawę odroczoną można prowadzić w dalszym ciągu, aczkolwiek przepis jako regułę wskazuje tu ko-nieczność prowadzenia jej od początku. W obydwu przypadkach należy prowa-dzić rozprawę od początku, jeśli skład sądu uległ zmianie. W przypadku przerwy prowadzenie rozprawy od początku ma także miejsce wówczas, gdy sąd uzna to za konieczne. Generalnie, z uwagi na potrzebę szybkiego i sprawnego rozpozna-wania spraw karnych, prowadzenie rozpraw od początku w następstwie przerwy lub odroczenia ma miejsce niezmiernie rzadko.

Aktualnie przerwa lub odroczenie mogą zostać wykorzystane przez oskar-życiela publicznego do dokonania niezbędnych czynności, których celem jest przedstawienie przed sądem dowodów. Dotyczy to zwłaszcza takich sytuacji, w których dopiero w trakcie postępowania sądowego okazuje się, iż materiał dowodowy jest niekompletny (np. w sprawie, wobec wątpliwości co do przebie-gu zdarzenia, którego dotyczy przestępstwo zarzucane oskarżonemu, zachodzi potrzeba ustalenia tożsamości dotychczas nieprzesłuchanego świadka zdarze-nia czy też zachodzi konieczność zebrazdarze-nia materiału niezbędnego dla potrzeb wydania opinii przez biegłego). W tym zakresie prokurator może zlecić Policji przeprowadzenie omawianych czynności.

3.8. Proces wpadkowy i orzekanie w sprawie o wykroczenie W trakcie przewodu sądowego może zaistnieć sytuacja, w której ujawnione zo-stanie inne niż zarzucane oskarżonemu przestępstwo albo też okaże się, że zarzucany oskarżonemu czyn zabroniony nie jest przestępstwem, natomiast wyczerpuje znamiona wykroczenia.

W tym pierwszym przypadku ujawnienie faktu popełnienia przez oskar-żonego innego niż zarzucane przestępstwa najczęściej skutkuje tym, że taka informacja będzie podstawą do prowadzenia odrębnego postępowania karnego.

W praktyce przebiega to tak, że obecny na rozprawie prokurator składa wniosek o sporządzenie i przesłanie do prokuratury odpisu protokołu rozprawy, w którym została utrwalona informacja o wspomnianym nowym przestępstwie. Następnie na podstawie treści tego dokumentu podjęta zostaje decyzja o przeprowadzeniu śledztwa lub dochodzenia. Ujawniona w trakcie rozprawy informacja o innym przestępstwie popełnionym przez oskarżonego może także skutkować tym, iż

oskarżyciel na tej samej rozprawie zarzuci oskarżonemu popełnienie takiego czynu. Oskarżyciel może to uczynić w formie ustnego oświadczenia (odnotowa-nego wówczas do protokołu rozprawy) albo na piśmie. W obydwu wypadkach istotne jest to, aby zarzut dotyczący takiego nowego czynu spełniał wymogi zarzutu aktu oskarżenia (wskazanie czasu, miejsca, sposobu i okoliczności po-pełnienia czynu, wysokości powstałej szkody, ewentualnych okoliczności działa-nia w recydywie lub w grupie przestępczej, a nadto kwalifikację prawną czynu).

Skutkiem takiego stanowiska oskarżyciela może być rozpoznanie tego nowego oskarżenia na tej samej rozprawie, w trakcie której rozpoznawane jest dotych-czas zarzucane oskarżonemu przestępstwo (tzw. proces wpadkowy). Jednak może do tego dojść tylko wówczas, gdy zgodzi się oskarżony i jednocześnie w danym postępowaniu pozwalają na to przeprowadzone dowody, a tym samym nie ma potrzeby prowadzenia postępowania przygotowawczego co do owego ujawnionego na rozprawie przestępstwa (art. 398 k.p.k.). W praktyce orzeczni-czej proces wpadkowy występuje niezmiernie rzadko, natomiast w razie ujaw-nienia nowego, dotychczas niezarzuconego przestępstwa popełnionego przez tego samego oskarżonego prowadzone jest zazwyczaj odrębne postępowanie karne dotyczące takiego czynu.

W trakcie przewodu sądowego może zaistnieć jeszcze inna sytuacja, a mianowicie może się okazać, iż czyn zarzucany oskarżonemu stanowi wykro-czenie, a nie przestępstwo. W przypadku wykroczeń regułą jest ich ściganie i wy-mierzanie za nie sprawiedliwości w odrębnym postępowaniu, prowadzonym na podstawie Kkodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia¹². Ustawodawca, przewidując możliwość zaistnienia omawianej sytuacji, wprowadził rozwiązanie pozwalające na uproszczenie tej procedury i wydanie wyroku przez sąd, który dotychczas był właściwy w sprawie o przestępstwo. Omawiane „przekształcenie się” przestępstwa w wykroczenie w trakcie przewodu sądowego w istocie odno-si odno-się m.in. do sporej liczby czynów zabronionych przeciwko mieniu, czyli tzw.

czynów przepołowionych. Do takich należy np. kradzież, przywłaszczenie, pa-serstwo i zniszczenie mienia (art. 278 k.k., art. 284 k.k. oraz art. 119 § 1 k.w., art. 291 k.k., art. 292 k.k. oraz art. 122 k.w., art. 288 k.k. i art. 124 k.w.). Sku-tek ten może być spowodowany zmianą ustaleń faktycznych (w wyniku prze-prowadzenia postępowania dowodowego przed sądem) odnośnie do wartości mienia będącego przedmiotem kradzieży, przywłaszczenia czy też paserstwa albo wysokości szkody wyrządzonej zniszczeniem mienia. To właśnie kwoty od-noszące się do tych wartości decydują, czy dany czyn jest przestępstwem, czy też wykroczeniem. Często zdarza się również, iż w trakcie przewodu sądowego okazuje się, że zamiast zarzucanego oskarżonemu spowodowania przestępstwa wypadku komunikacyjnego (art. 177 § 1 k.k.) można mu co najwyżej przypisać odpowiedzialność za wykroczenie polegające na naruszeniu zasad bezpieczeń-stwa w ruchu drogowym (art. 86 k.w.). Rozwiązanie przyjęte dla takiej sytuacji sprowadza się do tego, iż sąd rozpoznający dotychczas sprawę o przestępstwo

12 Ustawa z dnia 24 sierpnia 2001 roku, tj. Dz.U. z 2013, poz. 395 ze zm.

nie przekazuje jej sądowi właściwemu w sprawie o wykroczenie, natomiast orzeka o odpowiedzialności za wykroczenie, stosując przepisy wspomnianego Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia (art. 400 k.p.k.).