Ustalenie miejsca i czasu przeprowadzenia rozprawy

Rozprawy z reguły prowadzone są w budynkach stanowiących siedziby poszcze-gólnych sądów. Niemniej może zdarzyć się tzw. sesja wyjazdowa sądu pole-gająca na tym, że rozprawa przeprowadzana „przed” danym sądem odbywa się w siedzibie innego sądu (np. sąd okręgowy orzeka w siedzibie sądu rejonowe-go). W praktyce miejsce przeprowadzenia sesji wyjazdowej może najczęściej być związane z siedzibą sądu właściwego według miejsca popełnienia przestęp-stwa.

Czas przeprowadzenia rozprawy określa zasada, iż pomiędzy terminem doręczenia zawiadomienia o terminie rozprawy a terminem owej rozprawy musi upłynąć co najmniej 7 dni (art. 353 § 1 k.p.k.). Jeśli termin ten nie zostanie do-chowany wobec oskarżonego lub jego obrońcy – na ich wniosek, złożony do mo-mentu rozpoczęcia przewodu sądowego, rozprawa zostanie odroczona. Powodem wprowadzenia tej regulacji jest potrzeba skutecznego zagwarantowania prawa do obrony przy uwzględnieniu czasu niezbędnego na przygotowanie się do realizacji przed sądem tego uprawnienia. Jeżeli nie zachodzi obowiązek udziału w rozprawie oskarżonego pozbawionego w danym momencie wolności, przy zawiadomieniu o terminie rozprawy należy pouczyć go o prawie domagania się przez niego do-prowadzenia go na rozprawę.

Nadto doręczając oskarżonemu wezwanie na rozprawę lub zawiadomie-nie o jej termizawiadomie-nie (w zależności od obowiązku stawiennictwa lub możliwości jego udziału w rozprawie), należy go dodatkowo pouczyć o przysługujących mu uprawnieniach i ciążących na nim obowiązkach związanych ze stawiennictwem na rozprawę i udziale w niej, możliwości zatrzymania go i przymusowego dopro-wadzenia na rozprawę i konsekwencjach jego nieobecności na rozprawie (art.

374 k.p.k., art. 376 k.p.k., art. 377 k.p.k.). Oprócz tego wspomniane pouczenie powinno obejmować informację o terminie i trybie składania środków odwoław-czych (art. 422 k.p.k.) oraz o niektórych ograniczeniach związanych z zakresem zaskarżenia wyroku (art. 427 § 4 k.p.k., art. 447 § 5 k.p.k.).

Nowelizacja z dnia 8 stycznia 2016 roku wprowadza 7-dniowy termin złożenia wniosku o doprowadzenie oskarżonego w takim wypadku na rozprawę. Termin ten liczony bę-dzie od daty doręczenia zawiadomienia (nowelizacja art. 353 § 3 k.p.k.).

W związku z przywróceniem poprzedniego brzmienia art. 427 k.p.k. wykreślono obo-wiązek informowania oskarżonego o ograniczeniach związanych z zaskarżeniem wyro-ku przewidzianych w § 4 tego artywyro-kułu.

3.4. Wzywanie na rozprawę i zawiadamianie osób o terminie rozprawy. Sprowadzanie pozostałych dowodów na rozprawę Celem rozprawy jest publiczne rozpoznanie sprawy z udziałem stron i innych uprawnionych osób ‒ uczestników postępowania. Na rozprawie należy bezpo-średnio przed sądem przeprowadzić dowody, zwłaszcza z osobowych źródeł dowodowych. Aby zagwarantować realizację tych celów, niezbędne jest we-zwanie na rozprawę osób, które mają obowiązek stawiennictwa, oraz zawiadomienie tych osób, które mogą w niej uczestniczyć (art. 117 § 1 k.p.k.). Obowiązek stawiennictwa na rozprawie, a tym samym – ciążący na są-dzie obowiązek wezwania ‒ dotyczy świadków i biegłych. Ostatnia nowelizacja wprowadziła nowe rozwiązanie dotyczące obecności na rozprawie oskarżonego.

W sprawach o występki jego udział w rozprawie nie jest obowiązkowy (art. 374

§ 1 k.p.k.), co oznacza, iż należy go jedynie w tym wypadku zawiadomić o ter-minie rozprawy. Obowiązek uczestnictwa oskarżonego w rozprawie w tych spra-wach może powstać, gdy przewodniczący składu orzekającego lub sąd uznają to za konieczne (art. 374 § 1 in fine k.p.k.). Nadto oskarżony ma obowiązek uczestniczyć w rozprawie w postępowaniu dotyczącym zarzucanej mu zbrodni, a konkretnie ‒ w części rozprawy obejmującej otwarcie przewodu sądowego oraz jego przesłuchanie (art. 374 § 2 k.p.k.). Obowiązek udziału w rozprawie dotyczy również obrońcy w przypadku obrony obligatoryjnej (art. 79 k.p.k. i art.

80 k.p.k.), a także obrońcy z urzędu przyznanego oskarżonemu na jego wnio-sek (art. 80a k.p.k.). Oznacza to, iż obrońców w tych przypadkach wzywa się na rozprawę. Obrońców w innych przypadkach obrony, a nadto pozostałe strony procesowe i ich przedstawicieli zawiadamia się o terminie rozprawy. Prokuratora zawiadamia się tzw. wokandą, czyli poprzez przesłanie do właściwej prokuratu-ry pisemnego wykazu spraw, które w danym miejscu i terminie będą rozpozna-wane przez dany skład orzekający sądu (art. 135 k.p.k.).

Zgodnie z treścią nowelizacji z dnia 8 stycznia 2016 roku art. 80a k.p.k. ulega uchy-leniu.

§ 3. Rozprawa

1. Wiadomości ogólne o przebiegu i porządku czynności rozprawy W skład tego etapu postępowania sądowego wchodzi zespół czynności podej-mowanych od momentu wywołania rozprawy do chwili otwarcia przewo-du sądowego.

Obowiązujące przepisy przewidują jako zasadę jawność rozprawy głównej (art. 355 k.p.k.), o ile w ustawie nie przewidziano w tym zakresie ograniczeń. W istocie jawność rozprawy w tym zakresie oznacza obowiązek prowadzenia jej w sposób publiczny. Ni mniej, ni więcej oznacza to, iż każdy zainteresowany może wejść na salę rozpraw i przysłuchiwać się oraz przyglą-dać jej przebiegowi, o ile nie zachodzi wspomniana już okoliczność wyłączająca lub ograniczająca jawność rozprawy. Warto dodać, iż źródłem tej zasady jest przepis art. 45 ust. 1 Konstytucji RP. W Kodeksie postępowania karnego przewi-dziano kilka grup przypadków, w których tak rozumiana jawność rozprawy jest wyłączona lub ograniczona.

Pierwsza z tych grup obejmuje przyczyny mające charakter podmioto-wy. Oprócz osób biorących udział w postępowaniu (uczestnicy procesu, świad-kowie, biegli) na rozprawie mogą być obecne również inne osoby (publiczność).

Ustawa jednak wyklucza obecność na rozprawie osoby:

– małoletniej,

– uzbrojonej (dotyczy to zarówno broni palnej, jak i np. broni białej)³, – znajdującej się w stanie nie licującym z powagą sądu (art. 356 § 1‒3

k.p.k.).

Do tej ostatniej grupy należy zaliczyć osoby nietrzeźwe lub znajdujące się pod wpływem narkotyków, a nadto osoby, których wygląd, z uwagi np. na nieodpowiedni strój zewnętrzny, nie licuje z powagą sądu.

Druga grupa przyczyn obejmuje przedmiotowe wyłączenia jawności rozprawy. Zgodnie z treścią art. 359 k.p.k. niejawne są rozprawy, które doty-czą wniosku prokuratora o umorzenie postępowania z powodu niepoczytalności sprawcy i zastosowania środka zabezpieczającego, a także sprawy o przestęp-stwa pomówienia (art. 212 k.k.) i znieważenia (art. 217 k.k.). W tych dwóch ostatnich przypadkach na wniosek pokrzywdzonego rozprawa odbywa się jaw-nie. Powodem wprowadzenia tych ograniczeń jest potrzeba ochrony dóbr osobi-stych dotyczących niepoczytalnego sprawcy czynu zabronionego oraz pokrzyw-dzonego.

Trzecia z omawianych grup obejmuje przypadki wyłączenia jawności rozprawy w całości lub części, w razie gdy jawność mogłaby wywołać niepożądane przez prawo procesowe skutki. Zaliczono do nich obawę o:

3 To ostatnie ograniczenie dotyczy także osób posiadających przedmioty o cechach broni, np. nóż.

Niemniej przewodniczący składu orzekającego jest uprawniony zgodzić się na udział w rozprawie także osoby małoletniej oraz osoby, która jest zobowiązana do noszenia broni (np. funkcjonariusza Policji konwojującego oskarżonego).

wywołanie zakłócenia spokoju publicznego, obrazę dobrych obyczajów, ujaw-nienie okoliczności, które ze względu na ważny interes państwa powinny zostać zachowane w tajemnicy, i naruszenie ważnego interesu prywatnego (art. 360 k.p.k.). Oprócz tego sąd ma obowiązek wyłączenia jawności całości lub części rozprawy w sprawach o przestępstwa ścigane na wniosek, gdy zażąda tego oso-ba, która złożyła wniosek o ściganie, a może to uczynić, gdy choć jeden z oskar-żonych jest nieletni lub osoba przesłuchiwana nie ukończyła 15 lat.

Mimo wyłączenia jawności rozprawy mogą w niej brać udział uczestnicy postępowania i po dwie osoby (osoby zaufane) wskazane przez oskarżyciela publicznego, oskarżyciela posiłkowego, oskarżyciela prywatnego oraz oskarżo-nego. Jeśli w sprawie występuje kilku oskarżycieli lub oskarżonych, mogą oni wskazać tylko po jednej osobie, która będzie mogła pozostać na sali rozpra-wy odbywającej się z rozpra-wyłączeniem jawności. Niezależnie od tych przypadków, także przewodniczący składu orzekającego może zezwolić na obecność na sali rozpraw poszczególnym osobom (art. 361 § 1 i 3 k.p.k.).

Jednym z problemów związanych z jawnością rozprawy jest udział w niej przedstawicieli mediów, znany także jako zasada jawności zewnętrz-nej pośredniej. W zasadzie, poprzez możliwość obecności tych osób na roz-prawie, realizowane jest prawo do informacji wynikające z art. 61 Konstytucji RP. Kwestię tę reguluje art. 357 k.p.k. Zgodnie z nim sąd może zezwolić przed-stawicielom radia, telewizji, filmu i prasy na utrwalanie za pomocą aparatury obrazu i dźwięku z przebiegu rozprawy. Oznacza to, iż w rozprawie z reguły i bez ograniczeń mogą uczestniczyć dziennikarze, którzy nie będą utrwalać w opisany sposób jej przebiegu, natomiast mogą zdać później „medialną” relację w tym zakresie np. na podstawie swoich notatek. Z omawianego przepisu wynika też, że uprawnienie przedstawicieli mediów do wspomnianego utrwalania przebiegu rozprawy jest uzależnione od arbitralnej decyzji sądu opartej na stwierdzeniu zaistnienia stosownych przesłanek:

1) Za utrwalaniem w formie audio lub video przebiegu rozprawy musi prze-mawiać uzasadniony interes społeczny. W ramach oceny tej przesłanki bierze się pod uwagę przede wszystkim możliwość osiągnięcia niektórych celów postępowania karnego, przede wszystkim ‒ zapobieganie przestęp-czości, umacnianie poszanowania prawa i zasad współżycia społecznego.

2) Utrwalanie obrazu i dźwięku nie może utrudniać przebiegu roz-prawy. Owo utrudnienie może mieć miejsce zarówno wtedy, gdy samo działanie aparatury zakłóca lub uniemożliwia normalne przeprowadzenie czynności postępowania, np. z uwagi na zbyt małą salę rozpraw lub twarzany hałas, jak i wtedy, gdy wpływa to na swobodę i sprawność wy-powiedzi osób uczestniczących w postępowaniu, zwłaszcza przesłuchiwa-nych. Osoby przesłuchiwane mogą np. czuć się skrępowane nagrywaniem ich wypowiedzi, a to z kolei może wpływać na rzetelność przekazywanych przez nich relacji.

3) Utrwalaniu przebiegu rozprawy przez media nie sprzeciwia się