tajemnica zawodowa

Chodzi tutaj o informacje uzyskane z tytułu wykonywanego zawodu lub pełnio-nej funkcji. Dostęp do takich informacji w procesie karnym poprzez przesłu-chanie depozytariusza tajemnicy w charakterze świadka jest możliwy w trzech generalnych przypadkach różniących się rodzajem zawodu i stopniem rygo-ryzmu w zakresie uchylenia tajemnicy.

Pierwszy przypadek dotyczy w ogólności tajemnicy zawodowej, a w praktyce odnosi się do takich zawodów, jak np. farmaceuta, psycholog, pra-cownik opieki społecznej. W tym wypadku uchylenie tajemnicy jest stosunko-wo najłatwiejsze. Wystarczy odpowiednia decyzja prokuratora lub sądu w tym względzie oraz spełnienie bardzo ogólnikowego warunku, jakim jest istnienie interesu wymiaru sprawiedliwości (art. 180 § 1 k.p.k.).

Druga sytuacja związana z tajemnicą zawodową obejmuje już zawody zaufania publicznego i charakteryzuje się wyższym stopniem rygoryzmu. Doty-czy adwokata, radcy prawnego, notariusza, lekarza, doradcy podatkowego oraz osoby obciążonej obowiązkiem zachowania tajemnicy statystycznej. O zwolnie-niu świadka z obowiązku zachowania tajemnicy rozstrzyga tutaj wyłącznie sąd, biorąc pod uwagę dwa warunki: konieczność przesłuchania z uwagi na dobro wymiaru sprawiedliwości oraz niemożliwość ustalenia danej okoliczności na po-stawie innego dowodu (art. 180 § 2 k.p.k.). Przesłuchanie osób wykonujących wymienione zawody w zakresie dotyczącym wiążącej ich tajemnicy jest więc potraktowane jako ostateczność.

Trzeci przypadek dotyczy dziennikarza. W tej sytuacji rygory są naj-większe, co jest uzasadnione zagwarantowaniem wolności prasy oraz wynika ze społecznej roli dziennikarzy i środków masowego komunikowania. W odniesieniu

do dziennikarza muszą być zachowane te same reguły, które obowiązują w po-przednio omówionym przypadku (wyłączna decyzja sądu i te same dwa warun-ki). Pojawiają się jednak istotne nowości. Zwolnienie dziennikarza z obowiązku zachowania tajemnicy dziennikarskiej nie jest całkowite, co oznacza, że na-dal są pewne informacje, których dziennikarz ujawniać nie musi. Zwolnienie nie może dotyczyć: a) danych umożliwiających identyfikację autora materiału prasowego i listu do redakcji, b) danych informatorów, czyli osób przekazują-cych dziennikarzowi określone informacje, gdy zastrzegli sobie anonimowość.

Te dwa wyłączenia nie obowiązują jednak, a zatem dziennikarz musi powiedzieć wszystko, gdy informacja dotyczy przestępstwa objętego prawnym obowiąz-kiem doniesienia (art. 240 § 1 k.k.), np. zabójstwa (art. 180 § 2‒4 k.p.k.).

2.2. Zakazy dowodzenia za pomocą określonego dowodu

Te zakazy wykluczają możliwość wprowadzenia dowodu do procesu i jego prze-prowadzenia. W zależności od tego, czy wyłączenie określonego dowodu z do-wodzenia jest bezwarunkowe czy warunkowe, można te zakazy podzielić na dwie grupy. Są to zakazy bezwzględne (nie można ich uchylić) oraz względ-ne (mogą być uchylowzględ-ne, ponieważ są uzależniowzględ-ne od woli pewnych osób).

Do zakazów bezwzględnych należy m.in. zakaz przesłuchania jako świadka:

a) obrońcy co do faktów, o których dowiedział się, udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę (art. 178 pkt 1 k.p.k.) – ochronie podlega stosunek zaufania łączący obrońcę i oskarżonego;

b) duchownego co do faktów, o których dowiedział się podczas spowiedzi (art. 178 pkt 2 k.p.k.) – ochronie podlega oczywiście tajemnica spowiedzi.

Najważniejsze zakazy względne:

a) prawo odmowy zeznań – przysługujące świadkowi prawo uchylenia się od zeznawania w całości pod warunkiem, że świadek jest osobą najbliższą dla oskarżonego (art. 182 k.p.k.); osobami najbliższymi są: małżonek, wstępny (rodzice, dziadkowie), zstępny (dzieci, wnuki), rodzeństwo, po-winowaty (krewny małżonka) w tej samej linii lub stopniu, osoba pozosta-jąca w stosunku przysposobienia i jej małżonek, a także osoba pozostają-ca we wspólnym pożyciu (art. 115 § 11 k.k.);

b) zwolnienie od złożenia zeznania – nie przesłuchuje się świadka pozo-stającego z oskarżonym w szczególnie bliskim stosunku osobistym, gdy świadek złożył wniosek o zwolnienie od zeznawania, a taki wniosek został przez organ procesowy uwzględniony (art. 185 k.p.k.).

W obu przypadkach ochronie podlegają więzi rodzinne i osobiste łączące świadka z oskarżonym.

2.3. Zakazy stosowania określonych metod dowodzenia

Ta grupa zakazów obejmuje metody dowodzenia uznane przez ustawę za niedo-puszczalne. Polega to na tym, że określonych metod nie wolno stosować wobec

osoby przesłuchiwanej. Zgodnie z art. 171 § 5 k.p.k. zakazane są następujące metody:

a) przymus (użycie siły fizycznej), b) groźba bezprawna,

c) hipnoza,

d) środki chemiczne (narkoanaliza),

e) środki techniczne wpływające na psychikę przesłuchiwanej osoby albo mające na celu kontrolę nieświadomych reakcji jej organizmu w związku z przesłuchaniem (badania poligraficzne).

3. Dowodzenie

Jest to proces poznawczy mający na celu zebranie wszelkich śladów popełnionego przestępstwa oraz rekonstrukcję czynu, co do którego toczy się proces karny.

Omawiając to zagadnienie, należy przede wszystkim zwrócić uwagę na etapy dowodzenia. Zostaną niżej przedstawione w punktach.

3.1. Poszukiwanie dowodów

Stanowi obowiązek organów ścigania, natomiast do sądu – po zmianach nowe-lizacyjnych z 2013 roku. ‒ odnosi się tylko w śladowym zakresie. Organy ściga-nia mogą znajdować dowody za pomocą czynności procesowych oraz czynności operacyjno-rozpoznawczych. Istotną nowością jest także możliwość poszukiwa-nia dowodów przez oskarżonego i pokrzywdzonego „na własną rękę”, w wyniku zadekretowania dopuszczalności „dowodów prywatnych”.

Po wejściu w życie zmian do k.p.k. obowiązek poszukiwania dowodu dotyczy sądu, ale nadal nie jest to, siłą rzeczy, tak szeroki zakres jak w wypadku organów ścigania.

3.2. Wprowadzenie dowodów do procesu

Może się odbywać na dwa sposoby: z urzędu i na wniosek. Wprowadzenie dowodów z urzędu do procesu odgrywa zasadniczą rolę w postępowaniu przy-gotowawczym.

W postępowaniu sądowym wszczętym z inicjatywy strony kompetencja sądu w zakresie wprowadzenia dowodu do procesu z urzędu dotyczy raczej rzadkich sytuacji. W myśl art. 167 § 1 k.p.k. taka możliwość jest zarezerwowa-na dla wyjątkowych, szczególnie uzasadnionych wypadków, co ozzarezerwowa-nacza daleko idące ograniczenie działania z urzędu przez sąd.

Wprowadzenie dowodu do procesu na wniosek polega na złożeniu wnio-sku dowodowego. Jest to żądanie stron procesowych i ich przedstawicieli zgłoszone organowi kierującemu procesem, domagające się przepro-wadzenia dowodu z określonego środka dowodowego na oznaczoną tezę dowodową (okoliczność, która ma być wykazana). Wniosek dowodowy może zostać uwzględniony, co jest równoznaczne z dopuszczeniem dowodu, albo może zostać oddalony (z przyczyn wymienionych w art. 170 § 1 k.p.k.).

Ten sposób wprowadzania dowodów do procesu dotyczy obu stadiów postępo-wania: przygotowawczego i sądowego, ale w warunkach zwiększonej kontra-dyktoryjności postępowania przed sądem wnioski dowodowe nabierają szcze-gólnego znaczenia właśnie na tym etapie procesu. W postępowaniu sądowym wszczętym z inicjatywy strony, dowody są przeprowadzane przez strony po ich dopuszczeniu przez przewodniczącego lub sąd (art. 167 § 1 k.p.k.).

Nowelizacja do k.p.k. rezygnuje z zasady przeprowadzania dowodów przez strony na rzecz przywrócenia nieograniczonej kompetencji sądu w zakresie wprowadzania dowo-dów z urzędu (art. 167 k.p.k.).

3.3. Przeprowadzenie dowodów

Można wskazać na trzy podstawowe sposoby przeprowadzenia dowo-dów: przesłuchanie, odczytanie, oględziny.