zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony, któremu zarzucono popełnienie zbrodni lub umyślnego występku, popełni

przestęp-stwo przeciwko życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu powszechne-mu, a zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa groził (w tym wypadku tymczasowe aresztowanie można zastosować wyjątko-wo).

W wyniku wejścia w życie nowelizacji k.p.k. podstawa z art. 258 § 2 k.p.k. ujęta jest następująco: „Jeżeli oskarżonemu zarzuca się popełnienie zbrodni lub występku za-grożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat, albo gdy sąd I instancji skazał go na karę pozbawienia wolności nie niższą niż 3 lata, potrzeba zastosowania tymczasowego aresztowania w celu zabezpieczenia prawidło-wego toku postępowania może być uzasadniona grożącą oskarżonemu surową karą”.

Pomimo spełnienia warunku dowodowego i pomimo istnienia przynaj-mniej jednej z wymienionych podstaw, w pewnych sytuacjach należy odstąpić od tymczasowego aresztowania. Te sytuacje określamy jako zakazy tymcza-sowego aresztowania (art. 259 § 1‒3 k.p.k.):

1) gdy pozbawienie wolności spowodowałoby poważne niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia oskarżonego,

2) gdy pozbawienie wolności pociągałoby wyjątkowo ciężkie skutki dla oskar-żonego lub jego najbliższej rodziny (np. oskarżony jest jedynym żywicie-lem całej rodziny),

3) na podstawie okoliczności sprawy można przewidywać, że sąd orzeknie w stosunku do oskarżonego karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania lub karę łagodniejszą,

4) na podstawie okoliczności sprawy można przewidywać, że okres tymcza-sowego aresztowania przekroczy przewidywany wymiar kary pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia,

5) jeżeli przestępstwo jest zagrożone karą pozbawienia wolności nieprzekra-czającą 2 lat.

Według postanowień nowelizacji Kodeksu postępowania karnego z dnia 8 stycznia 2016 roku zakaz stosowania tymczasowego aresztowania został ograniczony do prze-stępstw zagrożonych karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 1 roku.

Zakazy wymienione w pkt 3‒5 nie mają zastosowania, gdy oskarżony ukrywa się, uporczywie nie stawia się na wezwania lub w inny bezprawny spo-sób utrudnia postępowanie albo gdy nie można ustalić jego tożsamości.

Ograniczeniem tymczasowego aresztowania są także terminy stosowania tego środka (art. 263 k.p.k.).

W postępowaniu przygotowawczym podstawowy termin stoso-wania tymczasowego aresztostoso-wania wynosi 3 miesiące, oznacza go sąd rejonowy, który wówczas ten środek stosuje. Jeżeli ze względu na szczególne okoliczności sprawy nie udało się ukończyć postępowania przygotowawczego w tym terminie, w grę wchodzi przedłużenie tymczasowego aresztowa-nia. Właściwy jest tutaj sąd I instancji orzekający na wniosek prokuratora.

Dokonuje przedłużenia na okres, który łącznie (czyli z uwzględnieniem podstawowego 3-miesięcznego terminu) nie może przekroczyć 12 miesięcy.

Gdy postępowanie przygotowawcze nie zostało zakończone w ciągu roku, może pojawić się potrzeba tzw. nadzwyczajnego przedłużenia tymczasowego aresztowania. Kompetencja w tym zakresie przysługuje sądowi apela-cyjnemu, w którego okręgu toczy się postępowanie, na wniosek właściwego prokuratora. Katalog warunków uzasadniających taką konieczność jest ograni-czony do:

– zawieszenia postępowania karnego,

– dokonywania czynności zmierzających do ustalenia lub potwierdzenia toż-samości oskarżonego,

– wykonywania czynności dowodowych w sprawie o szczególnej zawiłości, – wykonywania czynności dowodowych poza granicami kraju,

– celowego przewlekania postępowania przez oskarżonego.

Jeśli chodzi o terminy tymczasowego aresztowania w postępowa-niu sądowym, to łączny czas stosowania tego środka do chwili wyda-nia pierwszego wyroku przez sąd I instancji nie może przekroczyć 2 lat (ten łączny okres musi, rzecz jasna, uwzględniać terminy tymczasowego

aresztowania w postępowaniu przygotowawczym). Gdyby sąd I instancji nie zdążył wydać pierwszego wyroku przed upływem 2 lat, wtedy również jest moż-liwe nadzwyczajne przedłużenie. Również dokonuje go sąd apelacyjny, ale na wniosek sądu, przed którym toczy się sprawa. Przesłanki uzasadniające nad-zwyczajne przedłużenie są identyczne z tymi, które dotyczą postępowania przy-gotowawczego.

Przepisy polskiego k.p.k. nie przewidują maksymalnego terminu tymcza-sowego aresztowania, którego bezwzględnie nie można już przekroczyć.

3.3. Poręczenie

Kolejny środek zapobiegawczy jest formą gwarancji, że oskarżony stawi się na każde wezwanie i nie będzie bezprawnie utrudniał postępowania. Występuje w trzech odmianach.

Pierwszą z nich jest poręczenie majątkowe. Polega na tym, że oskarżo-ny albo inna osoba może złożyć takie poręczenie w postaci pieniędzy, papierów wartościowych, zastawu, hipoteki. Podejmując decyzję w tym zakresie, nale-ży wziąć pod uwagę sytuację materialną oskarżonego, wysokość wyrządzonej szkody oraz charakter popełnionego czynu. W razie ucieczki lub ukrycia się oskarżonego albo innego utrudniania postępowania sąd orzeka o przepadku lub o ściągnięciu wartości majątkowych stanowiących przedmiot poręczenia (art.

266‒270 k.p.k.).

Drugi rodzaj poręczenia to poręczenie społeczne. To poręczenie przyj-muje się od pracodawcy, u którego oskarżony jest zatrudniony, od kierownictwa szkoły lub uczelni, w której oskarżony jest uczniem lub studentem, od organi-zacji społecznej, której jest członkiem (art. 271 k.p.k.).

Trzeci rodzaj poręczenia to poręczenie osoby godnej zaufania (in-dywidualne) – art. 272 k.p.k. W tym wypadku autorytet takiej osoby, jej od-działywanie na oskarżonego uznaje się za środek wystarczający, aby skłonić oskarżonego do subordynacji.

3.4. Dozór Policji

Polega na pewnych ograniczeniach swobody oskarżonego (art. 275 k.p.k.). Ma on obowiązek podporządkować się wymaganiom zawartym w postanowieniu sądu lub prokuratora. Ten obowiązek może polegać m.in. na zakazie opuszcza-nia określonego miejsca pobytu, zgłaszaniu się do organu dozorującego w okre-ślonych odstępach czasu, zawiadamianiu tego organu o zamierzonym wyjeździe i terminie powrotu, zakazie kontaktowania się z pokrzywdzonym lub z innymi osobami.

3.5. Zakaz opuszczania kraju

W razie uzasadnionej obawy ucieczki można orzec taki zakaz w dwóch formach:

– prostej,

– złożonej – zakaz opuszczania kraju jest połączony z zatrzymaniem pasz-portu lub innego dokumentu uprawniającego do przekroczenia granicy (art. 277 k.p.k.).

3.6. Nakazy i zakazy zachowania z art. 276 k.p.k.

Są to:

– zawieszenie w czynnościach służbowych lub w wykonywaniu zawodu, – nakaz powstrzymania się od prowadzenia określonej działalności,

– nakaz powstrzymania się od prowadzenia pojazdów określonego rodzaju.

3.7. Nakaz opuszczenia lokalu mieszkalnego zajmowanego z pokrzywdzonym

To nowy środek zapobiegawczy (art. 275a k.p.k.) odgrywający istotną rolę zwłaszcza w sprawach o przestępstwa polegające na znęcaniu się nad osobami najbliższymi. W grę wchodzi nakazanie oskarżonemu okresowego opuszczenia lokalu mieszkalnego zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym. Dotyczy to prze-stępstwa popełnionego z użyciem przemocy na szkodę pokrzywdzonego. Musi zachodzić uzasadniona obawa, że oskarżony ponownie popełni przestępstwo z użyciem przemocy wobec tej osoby, a zwłaszcza gdy groził jego popełnieniem.

ROZDZIAŁ II