Wstępna kontrola skargi

Wstępna kontrola oskarżenia (aktu oskarżenia) dotyczy warunków formalnych tego pisma procesowego. W istocie sprowadza się ona do zweryfikowania prawi-dłowości wszystkich elementów tej skargi, gdyż m.in. jej niewadliwość umożli-wia prawidłowe rozpoznanie sprawy w granicach oskarżenia. Zakres kontroli wa-runków formalnych aktu oskarżenia przewidziano w art. 337 § 1 k.p.k. Zgodnie z tym przepisem akt oskarżenia powinien spełniać wymogi pisma procesowego z art. 119 k.p.k. (w szczególności dotyczące „autora” i jego podpisu), a także zawierać elementy wskazane w art. 332 k.p.k. (dane dotyczące oskarżonego i ewentualnie zastosowanego wobec niego środka zapobiegawczego oraz za-bezpieczenia majątkowego, opis czynu i jego kwalifikację prawną z uwzględ-nieniem m.in. recydywy z art. 64 k.k., w warunkach której czyn był popełniony, popełnienia przestępstwa w warunkach przewidzianych w art. 65 k.k. lub art.

37 § 1 k.k.s. Akt oskarżenia powinien także zawierać wskazanie sądu właści-wego do rozpoznania sprawy oraz trybu postępowania. Powinien także zawierać informacje o złożeniu przez oskarżonego wniosku pokrzywdzonego o umorzenie postępowania, o którym mowa w art. 59a k.k.

Te dwa ostatnie elementy przestaną być wymogami formalnymi aktu oskarżenia z uwa-gi na skreślenie art. 59a k.k. oraz zmianę art. 332 k.p.k. na mocy nowelizacji z dnia 8 stycznia 2016 roku.

Akt oskarżenia powinien zawierać także elementy wskazane w art. 333 k.p.k. (listę osób, których wezwania na rozprawę żąda oskarżyciel, wykaz do-wodów do przeprowadzenia w trakcie rozprawy oraz listę ujawnionych pokrzyw-dzonych). Jeśli załącznikiem do aktu oskarżenia jest wniosek o wydanie na po-siedzeniu wyroku skazującego, o którym mowa w art. 335 § 2 k.p.k. – skarga nie musi wówczas spełniać wymogów przewidzianych dla niej w art. 333 § 1 i 2 k.p.k.

W efekcie nowelizacji wg projektu z dnia 8 stycznia 2016 rokur. przywrócone zostaje brzmienie art. 333 § 1 k.p.k. obowiązujące od dnia 30 czerwca 2015 roku. Akt oskar-żenia winien zawierać listę osób, których wezwania żąda oskarżyciel, wykaz innych do-wodów, których przeprowadzenia na rozprawie domaga się oskarżyciel, oraz – zgodnie z niezmienionym brzmieniem art. 333 § 3 k.p.k. – listę ujawnionych pokrzywdzonych.

W ramach kontroli formalnej oskarżenia sprawdza się także, czy spełnio-no czynspełnio-ności przewidziane w art. 334 k.p.k. Kontrola w tym zakresie obejmuje więc:

– przekazanie z aktem oskarżenia materiałów postępowania wraz z załącz-nikami,

– dołączenie w razie żądania strony, o którym mowa w art. 321 § 5 k.p.k., innych niż wymienione w art. 334 § 1 k.p.k. materiałów postępowania przygotowawczego,

– przekazanie sądowi w wyodrębnionym zbiorze dokumentów dotyczących zeznań świadków (art. 334 § 3 k.p.k.),

– przekazanie sądowi uzyskanej na 30 dni przed wniesieniem aktu oskar-żenia informacji o oskarżonym, przewidzianej w art. 213 § 1a k.p.k. (art.

334 § 4 k.p.k.),

– załączenie do aktu oskarżenia stosownej liczby jego odpisów – dla każ-dego oskarżonego (art. 334 § 4 k.p.k.) oraz – jeśli oskarżony posiada obrońcę – także dla tego ostatniego (art. 140 k.p.k.),

– dowodów zawiadomienia oskarżonego przez oskarżyciela publicznego, ujawnionego pokrzywdzonego oraz osoby lub instytucji, która złożyła za-wiadomienie o przestępstwie, o fakcie przesłaniu do sądu aktu oskarżenia oraz o treści przepisów art. 343 k.p.k. i art. 343a k.p.k. Należy podkre-ślić, iż chodzi tu o dowody zawiadomienia o dokonanej przez oskarżyciela czynności, a nie dowody doręczenia tych zawiadomień,

– dowodu pouczenia pokrzywdzonego o treści art. 49a k.p.k. oraz o prawie złożenia oświadczenia o działaniu w charakterze oskarżyciela posiłkowe-go.

W efekcie nowelizacji z dnia 8 stycznia 2016 roku r. zmianie ulega treść art. 334 k.p.k.

W związku z tym kontrola formalna aktu oskarżenia odnosząca się do wymogów okre-ślonych w tym przepisie będzie obejmować:

– przekazanie z aktem oskarżenia materiałów postępowania wraz z załącznikami, – przekazanie z aktem oskarżenia załącznika adresowego do sprawy obejmującego

dane adresowe osób wzywanych na rozprawę (art. 334 § 2 pkt 1 k.p.k.), – odpowiednią liczbę odpisów aktu oskarżenia dla każdego oskarżonego oraz

do-datkowo dla każdego pokrzywdzonego w przypadku złożenia przez prokuratora aktu oskarżenia z wnioskiem o skazanie bez rozprawy, o którym mowa w znowe-lizowanym od 8 stycznia 2016 roku r. art. 335 § 2 k.p.k.

Przepis art. 337 § 1 k.p.k. odnosi się także do kontroli formalnej wniosku o wydanie na posiedzeniu wyroku skazującego bez przeprowadzenia rozprawy i orzeczenie uzgodnionych z oskarżonym kar lub innych środków przewidzianych

za zarzucany mu występek (art. 335 § 1 k.p.k.). Kontrola formalna tego pisma procesowego obejmuje wymogi przewidziane dla aktu oskarżenia w art. 332

§ 1 k.p.k., sporządzenie uzasadnienia oraz fakt przekazania wraz z wnioskiem materiałów postępowania przygotowawczego (art. 335 § 3 k.p.k.). Obejmuje ona również warunki formalne przewidziane w art. 335 § 1 k.p.k., tj. rodzaj i wysokość uzgodnionej z oskarżonym kary lub innych środków przewidzianych w Kodeksie karnym oraz (w razie podjęcia w tym zakresie stosownych uzgod-nień) także wysokość kosztów postępowania. Kontrola formalna obejmuje także stanowiący załącznik do aktu oskarżenia wniosek o wydanie na posiedzeniu wyroku skazującego bez przeprowadzenia rozprawy i orzeczenie uzgodnionych z oskarżonym kar lub innych środków przewidzianych za zarzucany mu wystę-pek (art. 335 § 2 k.p.k.). Kontrola warunków formalnych obejmuje w tym wy-padku warunki przewidziane dla wniosku, o którym mowa w art. 335 § 1 k.p.k., oraz fakt sporządzenia uzasadnienia (art. 335 § 3 zd. 2 k.p.k.).

Badanie warunków formalnych obejmuje akt oskarżenia wnoszo-ny zarówno przez oskarżyciela publicznego, jak i subsydiarnego oraz prywatnego. Jednak w przypadku subsydiarnego aktu oskarżenia kontrola wy-mogów formalnych jest ograniczona treścią przepisów art. 119 k.p.k., art. 332 k.p.k., art. 333 § 1 k.p.k. oraz wymogiem sporządzenia i podpisania tego pisma przez pełnomocnika (art. 55 § 2 k.p.k.). Z kolei w przypadku prywatnego aktu oskarżenia kontrola ta jest wyraźnie ograniczona do wymogów pisma proceso-wego przewidzianych art. 119 k.p.k. oraz do zawartości wskazanej w art. 487 k.p.k. (oznaczenie osoby oskarżonego, zarzucanego mu czynu oraz wskazania dowodów, na których opiera się oskarżenie).

Podmiotem przeprowadzającym kontrolę warunków formalnych aktu oskarżenia jest prezes sądu właściwego do rozpoznania (art. 337

§ 1 k.p.k.). Uwzględniając brzmienie art. 93 § 2 k.p.k., przyjmuje się również, iż kontrolę tę może przeprowadzić także przewodniczący wydziału w danym sądzie albo inny upoważniony sędzia.

Jeśli akt oskarżenia nie odpowiada warunkom formalnym, prezes sądu wydaje zarządzenie o jego zwrocie oskarżycielowi w celu uzupełnienia. Zwraca-ny jest wyłącznie akt oskarżenia, a akta wraz z załącznikami zostają w sądzie.

Niemniej w przypadku zwrotu aktu oskarżenia z powodu braku albo niewła-ściwego dokonania czynności przewidzianych w art. 334 § 1‒3 k.p.k. proku-rator ma możliwość zażądania przesłania mu akt na podstawie art. 158 § 1 k.p.k. w celu uzupełnienia stwierdzonych braków. Na zarządzenie prezesa sądu o zwrocie aktu oskarżenia przysługuje zażalenie do sądu właściwego do rozpo-znania sprawy (art. 337 § 2 k.p.k.). W razie niezaskarżenia zarządzenia jest ono wiążące dla prokuratora i musi on wówczas w terminie 7 dni wnieść poprawiony lub uzupełniony akt oskarżenia (art. 337 § 3 k.p.k.), przy czym termin ten ma charakter instrukcyjny, co oznacza, iż jego przekroczenie nie skutkuje np. bez-skutecznością aktu oskarżenia.

W art. 337 § 1a k.p.k. przewidziano instytucję kontroli przez prezesa sądu faktu dokonania w toku postępowania przygotowawczego czynności końcowego

zaznajomienia z materiałami postępowania, o którym mowa w art. 321 k.p.k.

W razie stwierdzenia zaniechania dokonania tych czynności prezes sądu zwraca akt oskarżenia oskarżycielowi publicznemu wraz z aktami sprawy i wskazuje termin do ich przeprowadzenia. W razie takiej potrzeby oskarżyciel publiczny może wystąpić o przedłużenie tego terminu. Natomiast jeśli dokona on czyn-ności z art. 321 k.p.k. we wskazanym (także przedłużonym) terminie, ma obo-wiązek wnieść akt oskarżenia uzupełniony o wzmiankę o fakcie zaznajomie-nia z materiałami postępowazaznajomie-nia przygotowawczego (art. 337 § 4 k.p.k.). Jeśli oskarżyciel publiczny nie zgadza się z zarządzeniem prezesa sądu o konieczno-ści dokonania czynnokonieczno-ści końcowego zaznajomienia z materiałami postępowania przygotowawczego – może zaskarżyć tę decyzję do sądu właściwego do rozpo-znania sprawy (art. 337 § 2 k.p.k.).

Nowelizacja z dnia 8 stycznia 2016 roku. uchyla przepis art. 337 § 1a k.p.k. oraz powiązany z nim przepis art. 337 § 4 k.p.k. Zmiany te są efektem przywrócenia roz-wiązania dotyczącego instytucji czynności kończących postępowanie przygotowawcze z art. 321 k.p.k. w wersji obowiązującej do dnia 30 czerwca 2015 roku.

Jeśli akt oskarżenia odpowiada wymogom formalnym, także po ewen-tualnym uzupełnieniu ich braków przez oskarżyciela, dokonywana jest seria czynności procesowych stanowiących doręczenia pism i pouczenia. Czynności tych dokonuje prezes sądu lub referendarz. Wśród nich znajdują się przede wszystkim czynności dotyczące oskarżonego polegające na doręczenie mu od-pisu aktu oskarżenia, z jednoczesnym wezwaniem go do składania wniosków dowodowych w terminie 7 dni od doręczenia tego pisma. Prezes sądu poucza go także o prawie do złożenia wniosku o zobowiązanie prokuratora do uzupełnienia materiałów postępowania przygotowawczego załączonych do aktu oskarżenia o określone dokumenty zawarte w aktach tego postępowania, jeśli ma to zna-czenie dla oskarżonego (art. 338 § 1 k.p.k.).

Nowelizacja z dnia 8 stycznia 2016 roku. zmienia brzmienie przepisu art. 338 § 1 k.p.k., w efekcie czego uchylony zostaje obowiązek pouczeniu oskarżonego o prawie do złożenia wniosku o zobowiązanie prokuratora do uzupełnienia materiałów postępo-wania przygotowawczego załączonych do aktu oskarżenia, a tym samym – kontrola formalna aktu oskarżenia w tym zakresie.

Jeśli zachodzi niebezpieczeństwo ujawnienia informacji niejawnych ozna-czonych klauzulami „tajne” lub „ściśle tajne”, oskarżonemu doręcza się odpis aktu oskarżenia bez uzasadnienia tego pisma procesowego. W takim wypadku uzasadnienie jest udostępniane oskarżonemu w sposób określony przez sąd lub prezesa sądu (art. 338 § 4 k.p.k.). Oskarżony ma prawo w terminie 7 dni od doręczenia odpisu aktu oskarżenia wnieść pisemną odpowiedź na akt oskarże-nia (art. 338 § 3 k.p.k.).

Celem obydwu wymienionych rozwiązań polegających na zobowiązaniu oskarżonego do złożenia we wskazanym terminie wniosków dowodowych oraz

umożliwienia złożenia pisemnej odpowiedzi na akt oskarżenia jest stworzenie w ten sposób warunków do przyspieszenia postępowania karnego.

Oskarżonego w tym czasie poucza się również o różnych przysługujących mu uprawnieniach i ciążących na nim obowiązkach oraz konsekwencjach okre-ślonego zachowania w trakcie postępowania sądowego. Zestawienie przepisów normujących zagadnienia będące przedmiotem tego pouczenia zamieszczono art. 338 § 1a k.p.k.

Niezależnie od oskarżonego jedna z czynności dokonywanych na tym wstępnym etapie postępowania sądowego dotyczy ujawnionego w sprawie pokrzywdzonego. W razie złożenia wniosku o wydanie wyroku bez rozprawy, o którym mowa w art. 335 § 1 k.p.k., albo wniesienia aktu oskarżenia zawiera-jący podobny wniosek, o którym mowa w art. 335 § 2 k.p.k., pisma te należy doręczyć pokrzywdzonemu. Umożliwia to m.in. realizację przysługującego mu uprawnienia do przewidzianego w art. 343 § 2 k.p.k. sprzeciwienia się uwzględ-nieniu tych wniosków.