Ograniczenie przewodu sądowego

Niezależnie od instytucji dobrowolnego poddania się karze w Kodeksie postę-powania karnego przewidziano również jeszcze inny sposób ograniczenia prze-wodu sądowego oraz przyspieszenia postępowania i obniżenia jego faktycznych kosztów. Za zgodą obecnych stron sąd może przeprowadzić postępowa-nie dowodowe tylko częściowo, jeżeli wyjaśpostępowa-nienia oskarżonego przy-znającego się do winy nie budzą wątpliwości (art. 388 k.p.k.). W praktyce oznacza to, że na podstawie wyjaśnień oskarżonego sąd będzie w stanie od-tworzyć przebieg zdarzenia będącego przedmiotem zarzutu stawianego oskar-żonemu, dokonać jego prawidłowej oceny prawnej oraz wymierzyć karę (środki

8 Przepis uchylony nowelą z dnia 8 stycznia 2016 roku.

karne) zgodnie z dyrektywami ich wymiaru. Aby to uczynić, sąd powinien prze-prowadzić ocenę wyjaśnień oskarżonego w konfrontacji z pozostałymi dowoda-mi zebranydowoda-mi dotychczas w toku postępowania. W zasadzie w takiej sytuacji wyjaśnienia oskarżonego powinny być zgodne z treścią pozostałych dowodów.

Jeśli oskarżony zmienił wyjaśnienia w stosunku do treści poprzednio złożonych, art. 388 k.p.k. raczej nie powinien być stosowany.

W praktyce zastosowanie przepisu art. 388 k.p.k. często jest konsekwen-cją wniosku jednej ze stron, do którego przychylają się pozostałe strony. Może to również nastąpić w efekcie odpowiedniego pytania przewodniczącego co do zastosowania tej instytucji.

3.5. Dalsze postępowanie dowodowe A. Zeznania świadków

Ta grupa dowodów, jak już wspomniano, obejmuje świadka oraz biegłego. Prze-prowadzanie dowodów z tych źródeł dowodowych (w przypadku biegłego tylko w pewnym zakresie), odbywa się w drodze przesłuchania. Czynność ta jest dokonywana według następujących zasad wspólnych dla wszystkich tych źródeł dowodowych.

W pierwszej kolejności zachodzi obowiązek umożliwienia osobie prze-słuchiwanej swobodnego wypowiedzenia się w granicach określonych celem danej czynności. Jeśli przesłuchiwany jest oskarżony, to posiada on uprawnienie do złożenia wyjaśnień w zasadzie odnośnie do okoliczności zwiąnych z zarzucanym mu przestępstwem. W tym zakresie oskarżony może np. za-negować w ogóle udział w zdarzeniu, przedstawiając informacje wskazujące na jego pobyt w innym miejscu w czasie zaistnienia czynu. Może on również zane-gować ustalony przez organy postępowania przygotowawczego przebieg zdarze-nia, jaki stanowił podstawę do sporządzenia przeciwko niemu aktu oskarżezdarze-nia, albo zaprezentować ocenę prawną niekwestionowanego zdarzenia, która wska-zywać będzie na brak cech przestępstwa w zarzucanym mu zachowaniu. Każda z tych wersji jego wyjaśnień mieści się w granicach celu jego przesłuchania.

W przypadku przesłuchania na rozprawie świadka ma on złożyć zeznania miesz-czące się w granicach tezy dowodowej sformułowanej w dotyczącym go wniosku dowodowym, natomiast biegły, jeśli będzie przesłuchiwany w trakcie rozprawy, ma wydać opinię mieszczącą się w granicach wyznaczonych przez postanowienie o zasięgnięciu tej opinii lub o powołaniu danej osoby w charakterze biegłego.

Po etapie swobodnej wypowiedzi osoby przesłuchiwanej można zadawać jej pytania, których celem jest uzupełnienie, wyjaśnienie lub kontrola wypowiedzi przesłuchiwanego. Pytania zadaje przede wszystkim podmiot przesłuchujący, którym jest uczestnik procesu przeprowadzający dany dowód (wnioskodawca albo członkowie składu orzekającego, jeśli dowód jest przepro-wadzony z urzędu przez sąd). Ponadto pytania mogą być zadawane także przez pozostałe strony (nie będące przesłuchującym), obrońców, pełnomocników, a także biegłych. W wyjątkowych wypadkach, uzasadnionych szczególnymi oko-licznościami, pytania mogą być zadane przez członków składu orzekającego.

W efekcie nowelizacji z dnia 8 stycznia 2016 roku określone w art. 370 k.p.k. za-sady przesłuchiwania osób, w szczególności zadawania im pytań, na podstawie art.

171 k.p.k. uległy modyfikacji poprzez przywrócenie reguł obowiązujących do dnia 30 czerwca 2015 roku. Między innymi przywrócono zasadę, że przesłuchanie przepro-wadza sąd, a nie strona wnioskująca o dokonanie tej czynności. Utrzymano natomiast zasadę kolejności zadawania pytań osobom przesłuchiwanym: oskarżyciel publiczny, oskarżyciel posiłkowy, pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego, oskarżyciel prywatny, jego pełnomocnik, biegły, obrońca, oskarżony, a na końcu członkowie składu orzeka-jącego. Przy czym strona, która złożyła wniosek o przesłuchanie danej osoby, zada-je pytania w pierwszej kolejności, przed pozostałymi uczestnikami procesu. Nowela wprowadza wyjątek od tej kolejności – zgodnie z art. 307 § 2a k.p.k. w razie potrzeby członkowie składu orzekającego mogą zadawać dodatkowe pytania poza kolejnością.

Rozwiązanie to z pewnością ułatwi tę czynność dowodową i pozwoli na prawidłowe zre-alizowanie dążenia do odtworzenia prawdy, zgodnie z art. 2 § 2 k.p.k.

Pytania zadawane są zazwyczaj bezpośrednio osobie przesłuchiwanej, ale sąd może zarządzić, aby np. były one zadawane za jego pośrednictwem (art. 171

§ 1 i 2 k.p.k.). Niedopuszczalne jest zadawanie pytań sugerujących oso-bie przesłuchiwanej treść odpowiedzi oraz pytań nieistotnych. Zostaną one uchylone przez sąd. W związku z przesłuchaniem osób niedopuszczalne jest wpływanie na ich wypowiedzi za pomocą przymusu lub gróźb. Dzia-łania takie, poza konsekwencjami procesowymi, mogą zostać potraktowane jako przestępstwo (art. 245 § 1 k.k.). Ponadto niedopuszczalne jest stosowanie hipnozy albo środków chemicznych lub technicznych wpływających na procesy psychiczne osoby przesłuchiwanej albo mających na celu kon-trolę nieświadomych reakcji jej organizmu w związku z przesłuchaniem (art. 171 § 4 k.p.k.). Niedozwolone jest również ograniczanie swobody wypo-wiedzi osób przesłuchiwanych. Wyłączenie swobody wypowypo-wiedzi może nastąpić np. z uwagi na istniejące w trakcie przesłuchania warunki powodujące, iż prze-słuchiwany, wypowiadając się, ma na uwadze inne okoliczności i jego wypowiedź nie odzwierciedla z tego powodu jego woli. Takim przykładem jest sytuacja, gdy w trakcie przesłuchania pokrzywdzonego w charakterze świadka na sali rozpraw znajduje się liczna grupa przyjaciół oskarżonego ostentacyjnie okazujących wrogość przesłuchiwanemu. Wyłączenie swobodnej woli osoby przesłuchiwanej może nastąpić również z powodu stanu, w jakim się ona znajduje (np. odurze-nie narkotykami). Wszystkie wyjaśodurze-nienia, zeznania lub oświadczenia zło-żone w warunkach wyłączających swobodę wypowiedzi albo uzyskane w następstwie wspomnianych niedopuszczalnych metod przesłuchania w postępowaniu karnym nie mogą stanowić dowodu.

Osoby przesłuchiwane mogą być konfrontowane w celu wyjaśnienia sprzeczności, jakie zachodzą w złożonych przez nich relacjach (art. 172 k.p.k.). Konfrontowani mogą być przede wszystkim oskarżeni (także między sobą, w przypadku większej ich liczby w danej sprawie) oraz świadkowie (mię-dzy sobą i z oskarżonymi).