Doręczenia w Niemczech

W Niemczech czynność doręczenia została uregulowana w ustawie z dnia 30 stycznia 1877 r. – Zivilprozessordnung (ZPO). Doręczenie w procedurze niemieckiej, tak jak w polskim postępowaniu cywilnym jest czynnością ściśle sformalizowaną.¹⁵⁰ Doręczenie w doktrynie niemieckiej – podobnie jak w polskiej, czy austriackiej - definiuje się jako udokumentowane przekazanie pisma w taki sposób, aby jego adresat mógł zapoznać się z

150 B. Sujecki, “Mahnverfahren mit elektronischem und europäischen Mahnverfahren”, Heidelberg 2007 s. 46

jego treścią.¹⁵¹ Czynność ta, podobnie jak w procedurze cywilnej, ma na celu zagwarantowanie prawidłowego procesu.¹⁵²

Na szczególną uwagę zasługuje fakt, iż w dniu 25 czerwca 2001 r. miała miejsce reforma postępowania o doręczeniach – Zustellungsreformgesetz¹⁵³ wprowadzająca zmiany nie tylko w procedurze cywilnej, ale także w procedurze administracyjnej i karnej. Ustawa ta uchyliła tytuł II działu III księgi I ZPO tj. § 166 – 213 wprowadzając nowe regulacje. Zmiany uwzględniają w głównej mierze przepisy rozporządzenia Rady Unii Europejskiej z dnia 29 maja 2000 r. o doręczeniu pism sądowych i pozasądowych w sprawach cywilnych i handlowych w państwach członkowskich. Nowe przepisy miały także na celu redukcję dużych kosztów doręczeń, przyspieszenie trybu doręczenia oraz wprowadziły możliwość dokonywania doręczeń za pośrednictwem faksu oraz poczty elektronicznej. ¹⁵⁴

Doręczenia w niemieckiej procedurze cywilnej mogą być dokonywane przez pocztę, urzędników sądowych, podobnie jak w Polsce, w myśl przepisu art. 131 k.p.c. Czynność doręczenia może nastąpić w każdym miejscu, gdzie zastanie się adresata, analogicznie do przepisu art. 135 § 1 k.p.c. W Niemczech urzędnicy sądowi w dokonywaniu doręczeń pism sądowych nie odgrywają większej roli aniżeli poczta (Gerichtsvollzieher). Odpis pisma sądowego może zostać doręczony za pośrednictwem urzędnika sądowego w miejscu zamieszkania lub w miejscu pracy adresata pisma. W razie nieobecności adresata urzędnik pozostawia pismo jego domownikowi lub sąsiadowi albo w siedzibie miejsca pracy adresata.

Jeżeli urzędnik nie zastanie żadnej z wyżej wymienionych podmiotów to pozostawia pismo w urzędzie wraz z informacją o konieczności jego odbioru.¹⁵⁵

Ustawodawca niemiecki wyróżnia dwa rodzaje doręczeń, mianowicie z urzędu (doręczenie urzędowe § 166 – 190 ZPO) oraz „za namową strony” (§ 191 – 195 ZPO). Z urzędu dokonuje się doręczeń zawsze gdy wymaga tego prawo lub sąd (§ 166 ust. 2 ZPO), np.

gdy zachodzi konieczność doręczenia orzeczeń lub nakazów sądu, natomiast z doręczeniami

„za namową strony” mamy do czynienia wtedy, gdy przewiduje to prawo, a także w przypadku aresztu, nakazu tymczasowego, nakazu zajęcia lub przeniesienia (§ 191 ZPO).

Regułą w niemieckim procesie cywilnym, podobnie jak w polskim postępowaniu cywilnym, jest dokonywanie doręczeń przez sąd, a zatem doręczenie urzędowe, a wyjątkiem od zasady

151 E. Schilken “Zivilprozessrecht”, 4. Aufl., Köhn, 2002 s. 106.

152Service of documents – General Information, European Judical Network in civil and commercial matters http://ec.europa.eu/civiljustice/serv_doc/serv_doc_gen_en.htm na dzień 9.11.2010 r.

153 „Gesetz der Reform des Verfahrens bei Zustellungen im gerichtlichen Verfahren, BGBL, I s. 1206, E.

Schilken, “Zivilprozessrecht”, 4. Aufl., 2002 Köhn, s. 107.

154 A. Wudarski, “Doręczanie pism procesowych w ujęciu prawnoporównawczym”, KPP, z.4, s. 879.

155 International Union of Judical Officers: http://www.uihj.com/en/ressources/10148/72/allemagne-en.pdf. na dzień 12.11.2010 r.

są doręczenia za namową strony (druga z wyżej wymienionych instytucji nie występuje w Polsce).¹⁵⁶ W przypadku doręczenia urzędowego może ono być dokonywane przez pocztę, ale także przez urzędnika sądu, w którym toczy się postępowanie (§ 168 ust. 1 ZPO). Sekretarz sądowy dokonujący doręczeń w imieniu sądu może wybrać metodę doręczenia według własnego uznania. Może dokonać doręczenia pełnomocnikowi adresata za potwierdzeniem odbioru (§ 174 ZPO), osobiście do samego adresata pisma lub jego następcy prawnego przesyłając dokument do departamentu urzędowego (§ 173 ZPO), może także zlecić dokonanie doręczenia urzędowi pocztowemu jako podwykonawcy. W tym ostatnim przypadku może on wybrać doręczenie przesyłką poleconą za potwierdzeniem odbioru (§ 175 ZPO) polecając dokonanie doręczenia urzędnikowi sądowemu. Zlecając czynność doręczenia urzędowi pocztowemu sekretarz sądowy przekazuje dokument, który należy doręczyć, w zapieczętowanej kopercie z przygotowanym formularzem potwierdzenia doręczenia (§ 176 ZPO).¹⁵⁷ Doręczenie „za namową stron” odbywa się z zasady za pośrednictwem urzędnika sądowego. Otrzymuje on takie polecenie bezpośrednio od strony lub za pośrednictwem urzędnika sądowego zajmującego się sprawami proceduralnymi (§ 192). Urzędnik sądowy może polecić dokonanie doręczenia poczcie (§ 194).

Podobnie jak w polskiej procedurze cywilnej, która czerpie wzorce z niemieckiej procedury cywilnej, zasadą są doręczenia dokonywane bezpośrednio do rąk adresata¹⁵⁸, a dopiero, gdy ten sposób doręczenia jest niemożliwy stosuje się wówczas doręczenie zastępcze. W pierwszej kolejności zatem doręczenia dokonuje się osobiście adresatowi pisma i doręczenie to może nastąpić w każdym miejscu i nie jest powiązane z żadną konkretną lokalizacją (§ 177 ZPO). Adresatem pisma może być osoba dla której przeznaczono pismo, jej zastępca prawny (§ 170 ZPO), bądź umocowany przedstawiciel (§ 171 ZPO). Pisma adresowane do osoby prawnej oraz do organizacji niemającej osobowości prawnej doręcza się organowi uprawnionemu do reprezentowania go przed sądem lub do rąk pracownika upoważnionego do odbioru pisma (§ 170 ust. 2 ZPO). W procedurze niemieckiej jest to analogiczny przepis do polskiego przepisu art. 133 § 2 k.p.c. Jeżeli strona jest reprezentowana przez fachowego pełnomocnika to jemu dokonuje się doręczeń pism kierowanych do strony postępowania (§ 171), podobnie jak w myśl przepisu art. 133§ 3 k.p.c.

156E. Schilken, “Zivilprozessrecht…”, op. cit. s. 106, Ch. G. Paulus, “Zivilprozessrecht und Zwanggsvollsteckung”, Berlin 2004 r. s. 77.

157 B. Sujecki, “Mahnverfahren mit elektronischem und europäischen…”, op. cit. s. 46.

158 E. Schilken, “Zivilprozessrecht…”, op. cit s. 106.

Przepis § 195 ZPO¹⁵⁹ przewiduje możliwość dokonywania bezpośrednich doręczeń przez pełnomocników, jeżeli obie strony są przez nich reprezentowane, tak jak ma to miejsce w przypadku art. 132 § 1 k.p.c. Podobnie też, jak w polskiej regulacji w tym zakresie dowodem doręczenia jest wówczas potwierdzenie odbioru pisma. W porównaniu jednak z polską procedurą cywilną, doręczenie pism pomiędzy pełnomocnikami w Niemczech jest dużo bardziej odformalizowane, gdyż znajduje też zastosowanie przepis § 174 ZPO dotyczący możliwości dokonywania doręczeń pomiędzy pełnomocnikami także za pośrednictwem poczty elektronicznej, bądź też faksu. W odniesieniu do osób wykonujących zawody zaufania publicznego m.in. adwokatów, notariuszy, komorników sądowych, doradców podatkowych ustawodawca zastosował bowiem pewnego rodzaju sposób doręczeń za tzw. zawiadomieniem odbioru (Empfangsbekenntins). Oznacza to pismo adresata zawierające poświadczenie odbioru doręczonego pisma. Zawiadomienie o odbiorze pisma może zostać przesłane nie tylko pocztą, ale także faksem, bądź poprzez pocztę elektroniczną.

Wówczas zamiast podpisu wystarczy podanie nazwiska adresata (§ 174 ust. 3 ZPO). W przeciwieństwie zatem do polskiego uregulowania doręczeń pism pomiędzy pełnomocnikami, w prawie niemieckim, w przypadku instytucji tzw. zawiadomienia odbioru, brak jest dowodu doręczenia adresata, który zgodnie z treścią art. 132 § 1 k.p.c. jest niezbędną przesłanką skutecznego doręczenia pisma pomiędzy pełnomocnikami. W przeciwnym razie pismo takie nie podlega wezwaniu do uzupełnienia braku i zostaje automatycznie zwrócone pełnomocnikowi.

Tak jak w polskiej procedurze cywilnej, tak również w niemieckiej, zasadą jest dokonywanie doręczeń w pierwszej kolejności w miejscu zamieszkania, a następnie dopiero, gdy nie było to możliwe, doręczeń dokonuje się w siedzibie firmy, bądź instytucji, w których adresat jest zatrudniony. Nadto tak jak w polskiej procedurze, również w niemieckim postępowaniu cywilnym istnieje możliwość odebrania pisma przez adresata także w sekretariacie sądu (§ 173 ZPO) oraz w każdym innym miejscu, w którym się go zastanie (§

177 ZPO).

Jeżeli osobiste doręczenie nie jest możliwe, wówczas dopiero może nastąpić doręczenie zastępcze. Mianowicie w przypadku, gdy osoby, która jest adresatem pisma nie zastano w miejscu zamieszkania, siedzibie firmy lub instytucji wspólnotowej, w której pracuje, doręczenia zastępczego można dokonać: dorosłemu członkowi rodziny, osobie zatrudnionej w siedzibie firmy lub dorosłej osobie na stałe współzamieszkującej pod adresem

159 H. Thomas, H. Putzo, “ZPO mit Gerichtsverfassungsgesetz”, München 1993 r. uwagi do § 199 I nast.

zamieszkania adresata, w siedzibie firmy adresata, osobie zatrudnionej pod tym adresem oraz w instytucjach, kierownikowi lub upoważnionemu w tym celu przedstawicielowi (§ 178 ZPO).¹⁶⁰ Nie istnieje natomiast możliwość, tak jak w polskiej procedurze cywilnej dokonania doręczenia zastępczego dozorcy domu. Z przepisu § 178 ust. 2 ZPO wynika jednoznacznie, że doręczenie zastępcze zostanie uznane za bezskuteczne, jeżeli doręczenie zostanie dokonane przeciwnikowi procesowemu adresata pisma. W polskim kodeksie postępowania cywilnego nie ma analogicznego przepisu do wyżej wymienionego, jednakże istnieje również w tej mierze ugruntowany pogląd judykatury, aby nie dokonywać doręczeń podmiotom mającym sprzeczne interesy z adresatem pisma. Jeżeli wymieniony w § 178 ZPO sposób dokonania doręczenia nie jest możliwy doręczyciel jest zobowiązany wówczas umieścić pismo w skrzynce na listy, znajdującej się w miejscu zamieszkania adresata pisma, bądź siedziby jego miejsca pracy (§ 180 ZPO). Jeżeli adresat odmówił przyjęcia pisma i odmowa ta jest uzasadniona np. z uwagi na nieprawidłowy adres doręczenia, należy ponowić próbę doręczenia. Jeżeli natomiast odmowa przyjęcia pisma jest nieuzasadniona to pismo pozostawia się w miejscu zamieszkania lub miejscu pracy adresata i przyjmuje się wówczas domniemanie doręczenia pisma (§ 179 ZPO). Jeżeli i taki sposób dokonania doręczenia nie jest możliwy doręczyciel może zdeponować pismo w urzędzie sądowym sądu rejonowego sprawującego jurysdykcję nad miejscem doręczenia lub w przypadku zlecenia doręczenia urzędowi pocztowemu w miejscu lokalizacji doręczenia wskazanym przez urząd pocztowy na okres trzech miesięcy. O miejscu złożenia pisma pozostawia się adresatowi informację. Po upływie 3 miesięcy pismo jest zwracane do sądu (§ 181 ZPO).

Podmiotem odpowiedzialnym za zorganizowanie doręczenia jest często sędzia, na przykład w sytuacji doręczenia za granicą (§§ 183, 184) lub w przypadku doręczenia publicznego (§§ 186, 187). Jeżeli doręczenia dokonuje się za namową stron, potwierdzenie doręczenia należy przesłać stronie, w imieniu której dokonano doręczenia (§ 193 ust. 3 ZPO).

W procedurze niemieckiej istnieje także publiczne ogłoszenie na tablicy ogłoszeń sądu w przypadku, gdy adresat nie jest znany z miejsca pobytu (§ 185 i § 186 ZPO). W procedurze niemieckiej dokładna data doręczenia, w przeciwieństwie do polskiego postępowania cywilnego, rzadko ma wpływ na bieg terminów, gdyż z reguły wystarcza terminowe wpłynięcie dokumentu do sądu, jeżeli zaraz po tym następuje doręczenie (§ 167 ZPO).

160 B. Sujecki, “Mahnverfahren mit elektronischem und…”, op. cit. s. 48.

Jedynie w pojedynczych przypadkach, w których ważna jest dokładna data doręczenia, stosuje się § 222 ust. 2 ZPO w związku z §§ 187 i nast. kodeksu cywilnego (BGB).¹⁶¹

W Niemczech czynność doręczenia, tak jak w polskim postępowaniu cywilnym, jest ściśle sformalizowana i przekazanie pisma z pominięciem przepisów ZPO o doręczeniach, jest co do zasady uznawane za nieważne. W sytuacji jednak, gdy adresat pisma otrzymał pismo potwierdzając jego odbiór pomimo tego, że formalnie przepisy o doręczeniu nie zostały zachowane, pismo takie uważa się za doręczone w momencie jego odbioru przez adresata (§

189 ZPO).

Poddając analizie prawnoporównawczej przepisy procedury niemieckiej nie sposób pominąć doręczeń zagranicznych obowiązujących na terytorium Republiki Federalnej Niemiec. W szczególności wskazać należy, iż nie dopuszcza się w Niemczech doręczeń przez przedstawicieli dyplomatycznych lub konsularnych w rozumieniu art. 13 ust. 1 rozporządzenia o doręczaniu dokumentów sądowych i pozasądowych, chyba że dokumenty są doręczane obywatelowi państwa przekazującego. Nadto podkreślenia wymaga, iż na terytorium Republiki Federalnej Niemiec na podstawie art. 15 rozporządzenia mogą zostać doręczone tylko takie dokumenty, dla których niemieckie prawo postępowania cywilnego przewiduje doręczenie bezpośrednie (§ 166 ust. 2 ZPO). Nie można zatem w ten sposób doręczyć przykładowo pozwu, ale możliwe jest doręczenie na przykład tytułu egzekucyjnego (§ 750 ZPO).