Doręczenie pism sądowych prokuratorowi oraz podmiotom do których stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące prokuratora

Adresatem pism sądowych może być także prokurator, który zażąda wszczęcia postępowania w danej sprawie, bądź weźmie udział w postępowaniu sądowym. Sąd winien jest zawiadomić prokuratora o każdej sprawie cywilnej, jeżeli uważa, iż jego udział jest konieczny (art. 59 k.p.c.). Prokurator może wziąć udział w danym postępowaniu, jeżeli według jego oceny wymaga tego ochrona praworządności, praw obywateli lub interesu społecznego. W sprawach niemajątkowych natomiast z zakresu prawa rodzinnego może on także wytaczać powództwa tylko w wypadkach wskazanych w ustawie (art. 7 k.p.c.). Do udziału prokuratora w postępowaniu niespornym stosuje się odpowiednio przepisy obowiązujące w postępowaniu procesowym.

Prokurator zatem może co do zasady wziąć udział w każdej toczącej się sprawie, z wyjątkiem ograniczeń związanych ze sprawami niemajątkowymi z zakresu prawa rodzinnego.⁶⁹⁰ Możliwość wzięcia udziału prokuratora w postępowaniu cywilnym wynika

689 § 2 ust. 3 i § 5 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 12 października 2010 r. w sprawie szczegółowego trybu i sposobu doręczania pism sądowych w postępowaniu cywilnym (Dz. U. z 2010 r. Nr 190 poz. 1277).

690 Uchwała SN z dnia 27 marca 1981 r. w sprawie III CZP 14/81, OSNC 1981 r., Nr 10, poz. 184.

także z przepisów szczególnych.⁶⁹¹ Prokurator, o którym mowa w przepisach kodeksu postępowania cywilnego to Prokurator Generalny oraz każdy podległy mu prokurator powszechnej i wojskowej jednostki organizacyjnej prokuratury, prokurator Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, a także asesor prokuratury, któremu Prokurator Generalny powierzył pełnienie czynności prokuratorskich w zakresie powierzonych mu czynności (art. 99 ustawy o prokuraturze).

Prokurator poprzez wytoczenie powództwa nie staje się pełnomocnikiem strony, a ma on stanowisko równorzędne ze stroną postępowania.⁶⁹² Zgodnie z teorią strony przedstawioną na wstępie niniejszego rozdziału prokurator jest stroną w znaczeniu formalnym, nie jest on zatem podmiotem stosunku prawnego, ani prawa, o które wszczyna się postępowanie, nie jest związany z żadną ze stron, a także nie ma prawa rozporządzania tym prawem.⁶⁹³ Stroną natomiast w znaczeniu materialnym jest podmiot, na rzecz którego prokurator wytoczył postępowanie, bądź też przystąpił do tego postępowania, aby chronić jej interesy.⁶⁹⁴

W piśmiennictwie wyrażono pogląd, iż prokurator występujący w postępowaniu cywilnym jest podmiotem na prawach strony.⁶⁹⁵ Działanie prokuratora nie może być sprzeczne z prawem (contra legem) i jest uzasadnione tylko wówczas, gdy ustawa przewiduje w danej sytuacji ochronę prawną (secundum legem), bądź też nie reguluje w ogóle danej sytuacji (prater legem).⁶⁹⁶ Wytoczenie powództwa przez prokuratora podlega co do zasady tylko jego własnej ocenie, ale sąd także jest uprawniony do kontrolowania, czy prokurator występuje rzeczywiście w obronie interesu publicznego⁶⁹⁷, a także dokonuje oceny powództwa pod względem zgodności z zasadami współżycia społecznego oraz zgodności ze społeczno – gospodarczym przeznaczeniem prawa.⁶⁹⁸ Również podmiot, w którego interesie

691 M.in. z art. 2 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze, Dz. U. z 2008 r. Nr 7 poz. 39 ze zm., art. 26 ust. 3 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi Dz.

U. z 2007 r. Nr 70 poz. 473 ze zm.

692 Ł. Błaszczak, „Pozycja procesowa prokuratora i Rzecznika Praw Obywatelskich w postępowaniu nieprocesowym w sprawach z zakresu prawa rzeczowego (wybrane zagadnienia)”, [w:] „Współczesne problemy prawa prywatnego”, Księga pamiątkowa ku czci Profesora Edwarda Gniewka, Warszawa 2010 r. s. 21.

693 K. Stefko, „Udział prokuratora w postępowaniu cywilnym”, Warszawa 1956 r., s. 65, K. Knoppek,

„Postępowanie cywilne…”, op. cit. s. 156, odosobnione stanowisko, iż prokurator jest tzw. substytutem procesowym, a nie stroną postępowania zostało wyrażone przez: M. Waligórskiego, „Zarys polskiego procesu cywilnego” Kraków 1952 r., s.65, J. Jodłowski, Z. Resich, „Postępowanie cywilne”, Warszawa 1987 r. s. 201 i nast., M. Sychowicz, „Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz do art. 1- 366”, praca zbiorowa pod red. K.

Piaseckiego, Warszawa 2010 r., s. 254.

694 M. Jędrzejewska, aktualizacja P. Grzegorczyk „Komentarz do kodeksu postępowania cywilnego. Cz.1.

Postępowanie rozpoznawcze” t. I, praca zbiorowa pod red. T. Erecińskiego, Warszawa 2012 r. s. 286

695 Ł. Błaszczak, „Pozycja procesowa prokuratora i Rzecznika Praw Obywatelskich…”, op. cit., s. 21.

696 M. Sychowicz, „Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz…”, op. cit., s. 109.

697 Orzeczenie SN z dnia 28 stycznia 1949 r. w sprawie C 1089/48, PiP 1949 r., Nr 6 – 7, s. 149, PN 1949 r., Nr 3- 4, s.309.

698 Por. uchwała SN z dnia 7 czerwca 1971 r. w sprawie III CZP 87/70, OSN 1972 r., Nr 3, poz. 42.

prokurator wniósł pozew, bądź też przystąpił do sprawy, nie może bezpośrednio pozbawić mocy czynności dokonywanych przez prokuratora, co wynika z zasady niezależności prokuratora od stron procesowych.⁶⁹⁹

Przystąpienie prokuratora do danej sprawy nie wymaga żadnej szczególnej formy i może polegać na dokonaniu określonej czynności procesowej w danym postępowaniu np. na zgłoszeniu wniosku dowodowego. ⁷⁰⁰ Wówczas to od momentu przystąpienia prokuratora do danej sprawy, sąd winien jest doręczać mu odpisy pism procesowych, zawiadomienia o terminach i posiedzeniach oraz orzeczenia sądowe, co zostało wyrażone wprost w przepisie art. 60 § 1 k.p.c. Sąd zawiadamia także osobę na rzecz której prokurator wytoczył powództwo, doręczając jej odpis pozwu (art. 56 § 1 k.p.c.). Zawiadomienie to następuje poprzez doręczenie osobie zawiadamianej odpisu pozwu prokuratora.⁷⁰¹Sąd jest obowiązany doręczyć odpis pozwu również pozwanemu, z czym wiążą się skutki procesowe w postaci res iudicata.

W piśmiennictwie został wyrażony pogląd, że z samego faktu, iż pewne przepisy kodeksu postępowania cywilnego nakazują doręczenie prokuratorowi odpisu pozwu lub wniosku, bądź też zawiadomienia o terminach rozprawy (art. 449 § 1 k.p.c., art. 457 k.p.c., art. 598¹ k.p.c., art. 768 k.p.c.), nie wynika jeszcze, iż udział prokuratora w tych sprawach jest obowiązkowy.⁷⁰² W sprawach, w których sąd musi obligatoryjne zawiadomić prokuratora o terminach rozprawy obowiązek ten dotyczy wszystkich terminów rozprawy nawet wówczas, gdy prokurator nie brał udziału we wcześniejszych terminach w sprawie.⁷⁰³ Dokonywanie przez sąd doręczeń pism sądowych nie jest jednak równoznaczne z braniem przez prokuratora udziału w sprawie.⁷⁰⁴

W przypadku zaniechania przez sąd doręczenia zawiadomień o terminie rozprawy prokuratorowi, stanowi to uchybienie procesowe mogące mieć wpływ na wynik sprawy,

699 W. Siedlecki, „Zasady wyrokowania w procesie cywilnym”, Warszawa 1957 r., s. 62.

700J. Policzkiewicz, W. Siedlecki, E. Wengerek, „Postępowanie nieprocesowe”, Warszawa 1980 r., s. 46.

701 M. Jędrzejewska, aktualizacja P. Grzegorczyk, „Komentarz do kodeksu postępowania cywilnego…”, Warszawa 2012 r., s. 287.

702 M. Sychowicz, „Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz…”, op. cit. s. 113, postanowienie SN z dnia 14 grudnia 1965 r. w sprawie I CR 337/65, OSN 1966 r., Nr 7, poz. 131, uchwała SN z dnia 24 czerwca 1966 r.

w sprawie III CZP 42/66, OSN 1966 r., Nr 12, poz. 210, postanowienie SN z dnia 4 marca 1969 r. w sprawie II CR 20/69, OSNPG 1969 r., Nr 6, poz. 44, wyrok SN z dnia 10 lutego 1972 r. w sprawie II CR 663/71, OSN 1972 r., Nr 7, poz. 148.

703 Wyrok SN z dnia 15 marca 1974 r. w sprawie I CR 71/74, OSPiKA 1974 r., Nr 10, poz. 205.

704 Orzeczenie SN z dnia 10 lutego 1972 r. w sprawie II CR 663/71, OSNCP 1972 r., Nr 7 – 8, poz. 148 z glosą J.

Jodłowskiego PiP 1973 r., Nr 4, s. 162, z glosą S. Gross OSP 1972 r., Nr 7-8, poz. 148, glosa B. Dobrzańskiego do wyroku SN z dnia 19 października 1965 r. w sprawie I CR 286/65, OSP 1966 r., Nr 4, poz. 95.

jednak nie może to być podstawą nieważności postępowania.⁷⁰⁵ O czym już była mowa, z chwilą przystąpienia do sprawy, osoba na rzecz której prokurator wytoczył powództwo, staje się bowiem stroną w znaczeniu formalnym.⁷⁰⁶

Podkreślenia wymaga, iż sąd dokonuje doręczeń pism sądowych także innym podmiotom, które biorą udział w postępowaniu w charakterze stron w znaczeniu formalnym, do których odpowiednio stosuje się przepisy dotyczące prokuratora w postępowaniu cywilnym tzn. organizacjom społecznym, inspektorom pracy, rzecznikom konsumentów, Rzecznikowi Praw Obywatelskich, ośrodkom pomocy społecznej, Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

Organizacje społeczne to zrzeszenia obywateli, które zostały utworzone w celu zapewnienia im czynnego udziału w życiu politycznym, społecznym, gospodarczym i kulturalnym.⁷⁰⁷ Do organizacji społecznych nie zalicza się fundacji.⁷⁰⁸ W postępowaniu cywilnym mogą wziąć udział tylko te organizacje społeczne, których zadanie statutowe nie polegają na prowadzeniu działalności gospodarczej. Jedyną przesłanką udziału organizacji społecznej w postępowaniu cywilnym jest ochrona praw obywateli, przy czym może ona uczestniczyć w postępowaniu nie tylko na rzecz swoich członków, ale także osób niemających związku z daną organizacją.

W przeciwieństwie do udziału prokuratora w postępowaniu cywilnym, organizacja społeczna sama podejmuje decyzję o wzięciu udziału w danym postępowaniu i sąd nie może badać, czy udział tej organizacji w danej sprawie jest usprawiedliwiony.⁷⁰⁹ Organizacje społeczne natomiast, w przeciwieństwie do prokuratora, nie mogą brać udziału we wszystkich rodzajach spraw, a jedynie w wypadkach przewidzianych w ustawie.⁷¹⁰ Organizacje społeczne działają w postępowaniu cywilnym poprzez swoje organy albo przez osoby uprawnione do działania w ich imieniu (art. 67 § 1 k.p.c.). W piśmiennictwie⁷¹¹ wyrażono pogląd zgodnie z

705 B. Dobrzański glosa do orzeczenia SN z dnia 19 października 1965 r. w sprawie I CR 286/65, OSP 1966, Nr 4, poz. 95,wyrok SN z dnia 30 stycznia 1967 r., w sprawie II PR 284/66, OSNC 1967 r., Nr 9, poz. 159, szerzej odnośnie udziału prokuratora w postępowaniu cywilnym w: E. Wengerek, „Udział prokuratora w postępowaniu cywilnym w świetle polskiej literatury prawniczej, SC 1963 r., Nr 3, A. Masewicz, „Prokurator w postępowaniu cywilnym”, Warszawa 1975 r., K. Stefko, „Udział prokuratora w postępowaniu cywilnym”, Warszawa 1956 r.

706 M. Jędrzejewska, aktualizacja P. Grzegorczyk, „Komentarz do kodeksu postępowania cywilnego…”, op. cit.

s. 286.

707 M. Sychowicz, „Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz…”, op. cit., s. 115.

708 Uchwała NSA z dnia 12 grudnia 2005 r. w sprawie II OPS 4/05, ONSA i WSA 2006 r., Nr 2, poz. 37.

709 M. Sychowicz, „Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz…”, op. cit., s. 117.

710 Organizacje społeczne mogą wziąć udział w sprawach o: roszczenia alimentacyjne, o ochronę konsumentów, o ochronę środowiska, o ochronę praw własności przemysłowej, o ochronę równości oraz niedyskryminacji, o roszczenia z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym, który stanowi przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego w postępowaniu karnym, z zakresu praw pracy i ubezpieczeń społecznych, o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone, o ubezwłasnowolnienie.

711 A. Zieliński, „Ochrona roszczeń pracowników”, Warszawa 1969 r. s. 150.

którym organizacje społeczne może reprezentować także jej organ terenowy lub zakładowy, mający umocowanie do tego w statucie, bądź w uchwale władz organizacji, z czym niektórzy przedstawiciele doktryny nie zgadzają się.⁷¹² Czynności organizacji społecznych wpływają na kształtowanie się stosunku procesowego strony, w interesie której przystąpiła do postępowania.⁷¹³

W myśl art. 62 k.p.c. do organizacji społecznych wnoszących powództwa na rzecz obywateli, jak również do uczestnictwa takich organizacji w postępowaniu dla ochrony praw obywateli stosuje się odpowiednio przepisy o prokuraturze. Zatem formy udziału prokuratora i organizacji społecznych są w zasadzie analogiczne, różnią się natomiast w pewnym stopniu w zakresie działania tych podmiotów oraz ich pozycją.⁷¹⁴ Należy również wskazać, iż do organizacji społecznych odpowiednie zastosowanie znajdzie także art. 60 § 1 zd. 3, w myśl którego, od chwili kiedy organizacja społeczna zgłosi swój udział w postępowaniu należy jej doręczać pisma procesowe, zawiadomienia o terminach i posiedzeniach oraz orzeczenia sądowe. Organizacja społeczna dokonuje czynności procesowych przez organy uprawnione do działania w jej imieniu, a zatem sąd winien dokonywać doręczeń organowi określonemu w statucie organizacji, który działa w jej imieniu. Do organizacji społecznej stosuje się także odpowiednio przepis art. 56 § 1 k.p.c., iż osobę na rzecz której wytoczono powództwo sąd zawiadamia doręczając jej odpis pozwu. Zawiadomienie przez sąd osoby na rzecz której organizacja wytoczyła powództwo ma istotne znaczenie, dlatego uznaje się, iż zaniechanie przez sąd tego obowiązku powoduje nieważność postępowania ze wszystkimi jej skutkami.⁷¹⁵ Powstaje także pytanie: czy skoro w myśl przepisu art. 60 § 1 zd. 3 k.p.c. doręczeń dokonuje się organowi reprezentującemu organizację społeczną, to czy również należy doręczać pisma sądowe osobie, na rzecz której wytoczono powództwo? Odpowiadając na powyższe należy rozważyć jaki stosunek procesowy łączy organizację społeczną z osobą wstępującą do sprawy. W myśl przepisu art. 56 § 1 k.p.c. do udziału prokuratora stosuje się odpowiednio przepisy o współuczestnictwie jednolitym. Ten rodzaj współuczestnictwa występuje, gdy z istoty spornego stosunku prawnego lub z przepisu ustawy wynika, że wyrok ma dotyczyć niepodzielnie wszystkich współuczestników (art. 73 § 2 k.p.c.). Oczywiście w przypadku organizacji społecznych i prokuratora oraz osób na rzecz których podmioty te wytoczyły powództwo nie można mówić o wspólności praw. Dlatego ustawodawca posłużył się jedynie

712 T. Misiuk, „Udział organizacji społecznych w ochronie praw obywateli w sądowym postępowaniu cywilnym”, Warszawa 1972 r. s. 44.

713 M. Jędrzejewska, „Wpływ czynności procesowych na bieg przedawnienia”, Warszawa 1984 r. s. 19.

714 T. Misiuk, „Udział organizacji społecznych w ochronie praw…”, op. cit. s. 31

715 T. Misiuk, „Udział organizacji społecznych w ochronie praw…”, op. cit. s. 191.

sformułowaniem, iż stosuje się „odpowiednio przepisy o współuczestnictwie jednolitym, a nie że prokuratora, bądź organizację społeczną należy traktować jako współuczestników jednolitych. Sformułowanie to oznacza, iż sytuacja ta jest zbliżona do współuczestnictwa jednolitego.⁷¹⁶ Z powyższego wynika zatem, iż znajdzie zastosowanie przepis art. 73 § 2 k.p.c., w myśl którego czynności procesowe jednego ze współuczestników działającego w sprawie są skuteczne wobec niedziałającego. W doktrynie podkreśla się, iż do czasu, gdy osoba na rzecz której wytoczono powództwo nie wstąpiła do procesu nie może być traktowania jako uczestnik sporu, gdyż nie jest ona stroną we właściwym znaczeniu procesowym, a jedynie w znaczeniu materialnym. Z powyższego wynikają określone skutki procesowe w sferze doręczeń, mianowicie sąd doręcza odpis pozwu jedynie osobie na rzecz której wytoczono powództwo, a nie ma obowiązku doręczać jej żadnych innych pism sądowych, ani też odpisów pism procesowych.⁷¹⁷

Powyższe rozważania odnoszą się także do innych podmiotów, do których stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące prokuratora w kodeksie postępowania cywilnego tj.

Państwowej Inspekcji Pracy, powiatowego i miejskiego rzecznika praw konsumentów⁷¹⁸ oraz Rzecznika Praw Obywatelskich.⁷¹⁹

W podrozdziale tym podjęto jedynie charakterystykę prokuratora i organizacji społecznych, pomijając inne podmioty do których znajdą odpowiednie zastosowanie przepisy o prokuratorze z uwagi na to, iż szczegółowe omówienie pozostałych podmiotów znacznie wykraczałoby poza ramy niniejszego opracowania.