Doręczenie pism sądowych osobie fizycznej

Doręczenia osobom fizycznym, występującym w postępowaniu sądowym w charakterze strony bądź uczestnika postępowania, następują poprzez wręczenie pisma osobiście, jeżeli posiadają one zdolność procesową, a gdy jej nie posiadają ich przedstawicielowi ustawowemu (art. 133 § 1 k.p.c.).

595 K. Kołakowski, „Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz do artykułów 1- 366”,Tom I, praca zbiorowa pod red. K. Piaseckiego, Warszawa 2010 r., s. 700.

596 Dz. U. z 2008 r. Nr 189 poz. 1159 ze zm.

Dla zrozumienia powyższej zasady istotne jest zdefiniowanie wskazanych powyżej pojęć. W szczególności osoba fizyczna to człowiek będący uczestnikiem stosunków cywilnoprawnych. Każda osoba fizyczna posiada zdolność prawną, co oznacza, iż może być podmiotem praw i obowiązków.⁵⁹⁷ Zdolność prawną, która jest kategorią cywilnego prawa materialnego należy odróżnić od zdolności sądowej – kategorii z zakresu prawa postępowania cywilnego. Zdolność sądowa to zdolność do występowania w procesie jako strona i jest ona atrybutem zdolności prawnej, gdyż posiadanie przez podmiot zdolności sądowej jest wyrazem posiadania przez ten podmiot również zdolności prawnej.⁵⁹⁸ Wreszcie od zdolności sądowej należy odróżnić zdolność procesową, czyli zdolność do dokonywania czynności procesowych, którą ustawodawca przyznał osobom fizycznym mającym pełną zdolność do czynności procesowych, osobom prawnym oraz organizacjom społecznym nieposiadającym osobowości prawnej, ale korzystającym ze zdolności sądowej. Ograniczoną natomiast zdolność procesową posiadają osoby fizyczne mające ograniczoną zdolność do dokonywania czynności prawnych.⁵⁹⁹ Działająca zatem strona w postępowaniu sądowym musi posiadać zarówno zdolność sądową jak i zdolność procesową, które są bezwzględnymi przesłankami procesowymi, co oznacza, iż w przypadku braku zdolności procesowej którejkolwiek ze stron następuje nieważność postępowania (art. 379 pkt. 2 k.p.c.). Brak zdolności procesowej strony, bądź uczestnika postępowania sądowego, a także brak należytej ich reprezentacji winien być uwzględniony przez sąd z urzędu w każdym stanie sprawy, gdyż jest to przesłanka procesowa nieważności postępowania.

W piśmiennictwie wyróżnia się także trzecią przesłankę, która nie wynika z żadnego z przepisów kodeksu postępowania cywilnego, a jedynie z pewnych przesłanek natury faktycznej i prawnej, a mianowicie jest to zdolność postulacyjna polegająca na zdolności do osobistego dokonywania czynności procesowych. Przyczyną natury faktycznej, z uwagi na którą strona nie może osobiście dokonywać czynności procesowych mogą być różnego rodzaju ułomności tj. analfabetyzm, bądź też ułomności natury fizycznej – kalectwo. Brak zdolności postulacyjnej może także wynikać z przyczyny natury prawnej tj. przymus

597 Z. Radwański, A. Olejniczak „Prawo cywilne – część ogólna”, Warszawa 2011 r., s. 139.

598 K. Piasecki, „Wstęp do nauki prawa cywilnego”, Warszawa 2009 r., s. 133, Szerzej odnośnie pojęcia osoby fizycznej: J. Witecki, „Osoby i ich zdolność do czynności prawnych”, PN 1950 r., Nr 11 – 12, s. 391 – 419, W.

Olszowy, „Podmiotowość finansowo – prawna osób fizycznych”, Acta U. Fol. Iur. 1979 r., Nr 65 s.143 -158, T.

Smyczyński, „Nasciturus jako dobro prawne. Studia i rozprawy. Księga pamiątkowa ku czci Profesora Zbigniewa Radwańskiego, red. S. Sołtysiński, Poznań 1990 r., s. 67 – 75, L. Kociucki, „Pojęcie zdolności do czynności prawnych osób fizycznych – zagadnienia konstrukcyjne, (w:) W. Czapliński (red.) „Prawo w XXI wieku. Księga pamiątkowa Instytutu Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk”, Warszawa 2006 r.

599 E. Wengerek, „Postępowanie cywilne procesowe przed sądami pierwszej instancji w państwach socjalistycznych”, Warszawa 1978 r., s. 29.

adwokacko – radcowski np. na podstawie art. 87¹ k.p.c., art. 398¹ k.p.c., art. 424¹ k. p. c., art.

394¹ k.p.c.⁶⁰⁰

Również w postępowaniu nieprocesowym każdy uczestnik postępowania powinien posiadać zarówno zdolność sądową, procesową jak i postulacyjną. Pojęcie zdolności sądowej oraz procesowej jest wspólne dla procesu oraz dla postępowania nieprocesowego z tym wyjątkiem, iż zamiast strony w postępowaniu nieprocesowym występuje uczestnik postępowania.⁶⁰¹

Problematyka związana z doręczaniem pism osobom fizycznym, które nie prowadzą działalności gospodarczej została przedstawiona w dużej mierze w rozdziale dotyczącym wymogów doręczeń, a także w rozdziale omawiającym sposoby dokonywania doręczeń.

Dlatego w niniejszym rozdziale ograniczono rozważania do omówienia sposobów dokonywania doręczeń przez sąd w stosunku do osób fizycznych będących jednocześnie przedsiębiorcami, gdyż na tym tle pojawiły się wątpliwości natury interpretacyjnej.

3.1. Doręczenie pism sądowych przedsiębiorcy.

Ustawodawca w przepisie art. 133 § 2a k.p.c. w sposób bezpośredni uregulował sposób dokonywania doręczeń przedsiębiorcom oraz wspólnikom spółek handlowych wpisanym do Krajowego Rejestru Sądowego. Wprost natomiast nie uregulował on sposobów dokonywania doręczeń w stosunku do przedsiębiorców będących osobami fizycznymi, a także wspólników spółki cywilnej. W tym miejscu konieczne jest zatem ustalenie w jaki sposób sąd dokonuje doręczeń pism sądowych wyżej wymienionym podmiotom.

Sąd Najwyższy w jednej ze swoich uchwał stwierdził, iż w postępowaniu gospodarczym osoba fizyczna będąca przedsiębiorcą, a nie firma posiada zdolność sądową.

Powyższe oznacza zatem, iż doręczenie pism sądowych dla omawianego podmiotu następuje według zasad przewidzianych dla osób fizycznych i strona, bądź uczestnik postępowania nie ma obowiązku ustanawiania osoby upoważnionej do odbioru pism zarówno w miejscu swojego zamieszkania, jak i w miejscu prowadzenia działalności gospodarczej.⁶⁰² Pogląd ten nie jest odosobniony albowiem zarówno w doktrynie, jak i judykaturze istnieje ugruntowany

600 K. Knoppek, „Postępowanie cywilne…”, op. cit., s. 164.

601 J. Policzkiewicz, W. Siedlecki, E. Wengerek, „Postępowanie nieprocesowe”, Warszawa 1980 r., s. 42.

602 K. Kołakowski, „Kodeks postępowania cywilnego…”, op. cit., s. 716, uchwała z dnia 18 grudnia 1992 r. w sprawie III CZP 152/92, PG 1993 r., Nr 1, s. 45, postanowienie SN z dnia 26 stycznia 1993 r. w sprawie II CRN 74/92, OSP 1993 r., Nr 10, poz. 193; PS 1996 r. nr 4 z omówieniem J. Gudowskiego w „Przeglądzie orzecznictwa”, postanowienie SN z dnia 11 stycznia 1994 r. w sprawie I CRN 209/93, OSNC 1994 r., Nr 7- 8, poz. 163, PS 1998 r., Nr 2 s. 94 z omówieniem J. Gudowskiego w „Przeglądzie orzecznictwa”.

pogląd, iż sąd doręcza pisma sądowe przeznaczone dla osób fizycznych, będących jednocześnie przedsiębiorcami według zasad przewidzianych dla osób fizycznych na podstawie art. 138 k.p.c., a więc w mieszkaniu, w miejscu pracy lub tam gdzie się adresata zastanie.⁶⁰³ Wskazać przy tym należy, iż w stosunku do strony postępowania będącej osobą fizyczną, która oprócz mieszkania posiada także biuro, lokal przemysłowy lub handlowy sąd może doręczyć wezwanie do stawiennictwa na rozprawę do jednego z tych miejsc zależnie od uznania sądu.⁶⁰⁴ Wyżej opisana sytuacja może wystąpić bardzo często, gdyż czasami zdarza się, iż osoby fizyczne prowadzą działalność gospodarczą w innymi miejscu, aniżeli w ich miejscu zamieszkania. Z poglądem tym należy się zgodzić, gdyż to sąd winien jest ostatecznie zdecydować – w granicach przewidzianych przepisami kodeksu postępowania cywilnego – w jakim miejscu ma nastąpić doręczenie danego pisma.

W sytuacji natomiast, gdy nie jest możliwe doręczenie właściwe osobie fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą stosuje się przepisy dotyczące doręczenia zastępczego, a także doręczenia przez awizo.

3.2. Doręczenie pism sądowych wspólnikowi spółki cywilnej.

Na szczególną uwagę zasługuje również problematyka doręczeń pism sądowych osobom fizycznym, które są jednocześnie wspólnikami spółki cywilnej. Na wstępie należy podkreślić, iż spółka cywilna nie jest przedsiębiorcą, nie posiada zatem ani osobowości prawnej, ani też nie podlega wpisowi do Krajowego Rejestru Sądowego. Nie można zatem stosować do niej przepisów dotyczących doręczeń dokonywanych osobom prawnym.

Postępowanie cywilne przeciwko spółce cywilnej jest w istocie procesem przeciwko jej wspólnikom, gdyż przysługuje im zdolność występowania w procesie w charakterze strony.⁶⁰⁵

Mając na uwadze powyższą charakterystykę spółki cywilnej wskazać należy, iż wspólnikom spółki cywilnej sąd dokonuje doręczeń pod wskazany przez nich adres zamieszkania, a nie na adres siedziby prowadzonego przez wspólników spółki

603 A. Wolińska, „Zasady doręczania pism sądowych przedsiębiorcom – analiza przepisów i orzecznictwa”, Pr.

Sp. 2003 r., Nr 2, s. 48, A. Wolińska, „Tryb doręczania pism sądowych przedsiębiorcom wpisanym do ewidencji”, MoP 2009 r., Nr 4 s., uchwała SN z dnia 4 stycznia 1995 r. w sprawie III CZP 148/94, OSNC 1995 r., Nr 4, poz. 61, postanowienie SN z dnia 26 stycznia 1993 r. w sprawie II CRN 74/92, OSP 1993 r., Nr 10, poz.

193, PS 1996 r., Nr 4, s. 66 z omówieniem J. Gudowskiego w „Przeglądzie orzecznictwa”.

604 Orzeczenie SN z dnia 24 października 1934 r. w sprawie C.I. 948/34, OSP 1936 r., poz. 1 z glosą W.

Miszewskiego.

605 Uchwała SN z dnia 26 stycznia 1996 r. w sprawie III CZP 111/95, OSNC 1996 r., Nr 5, poz. 63, postanowienie SN z dnia 11 marca 1998 r. w sprawie III CZP 2/98, Prok. i Pr. 1998 r., Nr 6, poz. 29.

przedsiębiorstwa, jak to ma miejsce w przypadku osób prawnych.⁶⁰⁶ Należy przy tym podkreślić, iż doręczeń pism sądowych sąd dokonuje każdemu wspólnikowi spółki cywilnej z osobna.⁶⁰⁷ Stanowisko to wydaje się być słuszne i zgodne z literalną wykładnią przepisów art.

865 k.c. i art. 866 k.c. w myśl których każdy ze wspólników jest uprawniony do prowadzenia spraw spółki i do reprezentowania spółki, w granicach, w jakich jest uprawniony do prowadzenia jej spraw.⁶⁰⁸ Z powyższego wynika, iż skoro każdy ze wspólników może reprezentować ją na zewnątrz i prowadzić jej sprawy, to również każdemu z nich sąd może dokonywać doręczeń i wręcz przy doręczeniu pozwu nie powinien pominąć żadnego ze wspólników nie doręczając mu pisma. Stanowisko, iż sąd winien jest dokonywać doręczeń pism sądowych wszystkim wspólnikom spółki cywilnej wynika także z faktu, iż działalność prowadzona przez spółkę cywilną jest działalnością jej wspólników.⁶⁰⁹

Reasumując podkreślić należy, iż w zależności od tego czy wspólnikiem spółki cywilnej jest osoba fizyczna, czy też prawna doręczeń dokonuje się wspólnikom spółki według zasad przewidzianych odpowiednio dla osób fizycznych i osób prawnych tj.

zazwyczaj na adres miejsca zamieszkania osoby fizycznej, bądź też siedziby osoby prawnej.⁶¹⁰

4. Doręczenie pism sądowych osobom prawnym – przedsiębiorcom i wspólnikom spółek