Zasada oficjalności gwarancją uprawnienia sądu do dokonywania doręczeń z urzędu, zasada bezpośredniego dokonywania doręczeń. zasada bezpośredniego dokonywania doręczeń

Obligatoryjny charakter przepisów dotyczących doręczeń wiąże się ściśle z zasadą oficjalności doręczeń⁴²⁵, która obok zasady osobistego i bezpośredniego dokonywania doręczeń jest jedną z podstawowych zasad, które wpływają na taki, a nie inny kształt tej instytucji.⁴²⁶

Druga z wyżej wymienionych zasad - zasada osobistego i bezpośredniego dokonywania doręczeń wyrażona została w art. 133 k.p.c. zgodnie z którego treścią osobom fizycznym pisma sądowe doręczane są osobiście albo do rąk ich przedstawiciela ustawowego, jeśli nie mają zdolności procesowej i ma na celu zagwarantowanie prawidłowego trybu doręczeń. Pisma procesowe lub orzeczenia dla osoby prawnej, jak również dla organizacji, która nie ma osobowości prawnej, doręcza się organowi uprawnionemu do reprezentowania

422 M. Piekarski, „Pozbawienie strony możności obrony swych praw w postępowaniu cywilnym”, Warszawa 1964 r., s. 161.

423 Orzeczenie SN z dnia 14 lutego 1938 r. w sprawie C III 2078/57, Zb.Orz.1938 r., poz.516, orzeczenie cyt. za M. Piekarskim „Pozbawienie strony możliwości obrony…”, op. cit. s. 162.

424 Orzeczenie SN z dnia 19 grudnia 1929 r. III 1.R. 9/29, Zb. Orz. 1929 r., poz.320, orzeczenie cyt. za M.

Piekarskim „Pozbawienie strony możliwości obrony swych praw w postępowaniu cywilnym”, Warszawa 1964 r., s. 162.

425 J. Jodłowski, Z. Resich i inni, „Postępowanie cywilne”, Warszawa 2010 r. s. 290.

426 P. Cioch, J. Nowińska, „Postępowanie cywilne”, Warszawa 2007 r., s.129.

ich przed sądem lub do rąk pracownika upoważnionego do odbioru pism. Pisma procesowe dla przedsiębiorców i wspólników spółek handlowych, wpisanych do rejestru sądowego doręcza się na adres podany w rejestrze, chyba że strona wskazała inny adres dla doręczeń.

Zasadą jest zatem, że wszelkie doręczenia pism sądowych mają być dokonywane bezpośrednio stronom biorącym udział w procesie chyba, że przepisy wyjątkowo dopuszczają doręczenie pism pełnomocnikowi lub kuratorowi strony.⁴²⁷

Zasada oficjalności z kolei odnosi się do sfery działalności sądu i oznacza działanie przez sąd z urzędu. W przeszłości wskazywano na węższe i szersze jej pojęcie. W znaczeniu szerszym zasada ta obejmowała trzy kierunki działania: inicjatywę sądu, zasadę oficjalności w ścisłym znaczeniu oraz zasadę śledczą.⁴²⁸ Przeciwieństwem zasady oficjalności jest zasada dyspozycyjności, która odnosi się do sfery działalności strony i oznacza możliwość korzystania z uprawnień przyznanych przez prawo materialne (dyspozycyjność materialna) oraz korzystania z prawnych środków ochrony tych uprawnień przed sądem (dyspozycyjność formalna).⁴²⁹ Zasada dyspozycyjności wywodzi się z autonomii woli stron, która przysługuje podmiotom prawa cywilnego w sferze stosunków cywilnoprawnych, co z kolei odróżnia proces cywilny od innych procedur, dlatego zasada ta jest uznawana za jedną z najbardziej charakterystycznych dla procesu cywilnego.⁴³⁰ Już w latach trzydziestych podkreślano dominujące znaczenie tej zasady w procedurze cywilnej oraz jej istotny wpływ na kształt pozostałych zasad.⁴³¹ Kodeks postępowania cywilnego z 1930 r. opierał się na szeroko rozumianej zasadzie dyspozycyjności, którą rozumiano jako „nieograniczone i wyłączne prawo strony do wytoczenia powództwa, przyznania faktów, korzystania lub niekorzystania ze środków procesowych”.⁴³² Wówczas obowiązującą zasadą było „volenti non fit iniuria”, co oznacza, że to od strony zależy czy skorzysta z ochrony prawa, czy też nie.⁴³³ W procesie socjalistycznym zasada oficjalności była uważana za jedną z podstawowych zasad procesowych, która dawała wyraz ochronie interesów państwa. Była nagminnie ograniczana przez państwo, które ingerowało w stosunki pomiędzy obywatelami, natomiast obecnie

427 Postanowienie SN z dnia 16 lipca 1969 r. w sprawie III PZP 17/69, Lex Polonica nr 322636.

428 R. Canstein, „Die rationellen Grundlagen des Civilprozesses” Wien 1877, s. 1-4, za: W. Berutowicz, „Zasada dyspozycyjności w postępowaniu cywilnym” Warszawa 1957 r. s.14, E. Wengerek, „Zakres sądowej ochrony w sprawach cywilnych”, PiP 1975 r., Nr 3, s. 57.

429 H. Dolecki, „Postępowanie cywilne…”, op. cit., s. 51.

430 Heinze: „Dispositionsprinzip und Offizialpronzip „Goltdammer Archiv für Strafrecht” 1876 t. 24, s. 41.

431 E. Waśkowski, „System procesu cywilnego”, Wilno 1932 r., s. 104.

432 J. Jodłowski, „Nowe drogi polskiego procesu cywilnego”, NP 1951 r., Nr 7-8, s. 19.

433 E. Waśkowski, „System procesu…”, op. cit., s. 106.

zasada oficjalności odzyskała swoje zastosowanie, podobnie jak w kodeksie postępowania cywilnego z 1930 r.⁴³⁴

Obecnie zasada oficjalności po zmianach ustrojowych, które nastąpiły po 1990 r. jest stosowana w procedurze cywilnej w minimalnym stopniu i ustępuje zasadzie dyspozycyjności.⁴³⁵ W obecnym kształcie zasada oficjalności nie ma na celu ochrony interesów państwa, a oznacza jedynie, iż istnieją pewne obowiązki i uprawnienia sądu do działania z urzędu w sprawach, w których zachodzi potrzeba zapewnienia należytej ochrony określonym dobrom i wartościom, które wynikają najczęściej z konkretnych przepisów.⁴³⁶ Prawodawca normując uprawnienia sądu w zakresie doręczeń kierował się tym, iż zasada dyspozycyjności nie jest wystarczająca dla zapewnienia społecznej funkcji postępowania, jak również nie zabezpiecza potrzeb praktyki w zakresie pewności doręczeń. Konsekwencją takiego stanowiska było przyjęcie przez ustawodawcę w kodeksie postępowania cywilnego zasady oficjalności doręczeń⁴³⁷, która została wyrażona wprost w treści art. 131 k.p.c. i oznacza dokonywanie doręczeń z urzędu przez sąd poprzez operatora publicznego lub innego operatora pocztowego w rozumieniu ustawy z dnia 12 czerwca 2003 r. – Prawo pocztowe,

438osoby zatrudnione w sądzie, komornika lub sądową służbę doręczeniową. Zasada ta polega na tym, iż to wyłącznie sąd jest organem właściwym do dokonywania doręczeń pism sądowych z urzędu, jednakże czyni to poprzez inne instytucje bądź osoby wymienione enumeratywnie w przepisie art. 131 k.p.c.⁴³⁹

Od zasady oficjalności doręczeń ustawodawca przewidział pewne wyjątki, a mianowicie możliwość wzajemnego doręczenia pism przez adwokatów i radców prawnych w toku sprawy, a także możliwość doręczenia adresatom pism sądowych w sekretariacie sądu, które to sposoby doręczeń zostaną omówione w innym rozdziale. Wzajemne doręczenia pism przez fachowych pełnomocników jest w pełni usprawiedliwione charakterem pełnomocników, którzy z racji wykonywanego zawodu mogą zagwarantować należyte dokonanie doręczeń. Doświadczenie wykazało bowiem, iż z uwagi na udział fachowych pełnomocników reprezentujących strony w postępowaniu cywilnym, nie jest konieczne

434 W. Broniewicz, „Zasada kontradyktoryjności procesu cywilnego w poglądach nauki polskiej”, [w:] „Studia z prawa postępowania cywilnego” Księga Pamiątkowa ku czci Zbigniewa Resicha, s. 43.

435 K. Knoppek, „Postępowanie cywilne…”, op. cit., s. 112.

436 W. Berutowicz, „Funkcja ochronna postępowania cywilnego” [w:] „Studia z prawa postępowania cywilnego”

Księga Pamiątkowa ku czci Zbigniewa Resicha, s. 35.

437 M. Sorysz, „Doręczenie i jego wpływ na bieg terminów w postępowaniu cywilnym”, MoP 2003 r., Nr 15, s.

687.

438 Dz. U. z 2008 r. Nr 189, poz. 1159 , Dz. U. z 2009 r. Nr 18, poz. 97 i Nr 168, poz. 1323.

439 E. Wengerek, „Postępowanie cywilne procesowe przed sądami pierwszej instancji w państwach socjalistycznych”, Warszawa 1978 r., s. 53.

rozszerzenie praw sądu poprzez doręczanie odpisów pism procesowych stronom reprezentowanym przez adwokata czy radcę prawnego.

Z kolei możliwość osobistego odebrania pisma w sekretariacie sądu, która jest szczególną formą doręczenia zastępczego, została wprowadzona przez ustawodawcę z uwagi na to, iż ten sposób doręczenia może znacznie przyspieszyć postępowanie, a zostanie przy tym zachowana zasada bezpośredniego dokonywania doręczeń, która obok zasady oficjalności doręczeń jest drugą zasadą determinującą tę instytucję.

Zarówno zasada oficjalności doręczeń, jak i bezpośredniego dokonywania doręczeń nie są zasadami, które są założeniami generalnymi dla całego systemu prawa procesowego cywilnego, lecz odnoszą się one wyłącznie do instytucji doręczeń. Zasadom tym nie można przyznać charakteru zasad naczelnych, jednakże można wysunąć tezę, iż są to tzw. zasady konstrukcyjne.⁴⁴⁰