Zasady procesowe w poszczególnych procedurach sądowych

W rozważaniach prawnoporównawczych nie może zostać pominięta kwestia realizacji zasad ogólnych danego postępowania w instytucji doręczeń. Przepisy o doręczeniach są bowiem gwarancją zasad procesowych nie tylko w postępowaniu cywilnym, ale także i w pozostałych procedurach sądowych.

Przede wszystkim należy zaznaczyć, iż kwestią wspólną dla wszystkich procedur jest formalizacja instytucji doręczeń zarówno w postępowaniu cywilnym, karnym, jak i sądowoadministracyjnym, co służy przede wszystkich zagwarantowaniu ochrony procesowej strony, bądź też uczestnika postępowania. Ścisłe przestrzeganie wymagań formalnych należy bowiem do obowiązków nie tylko organu procesowego w postępowaniu cywilnym, karnym ale także w postępowaniu sądowoadministracyjnym. Formalizacja czynności doręczeń jest nieodzowna z uwagi na konieczność ścisłego określenia faktów wywołujących skutek prawny. W postępowaniu sądowoadministracyjnym formalizm doręczeń przejawia się w tym, iż wszystkie skutki formalno i materialnoprawne ustawodawca wiąże ze ściśle sformalizowaną czynnością doręczenia.²⁵⁵ W jednym z orzeczeń wyrażono pogląd, iż w toku postępowania sądowoadministracyjnego nie jest dopuszczalne dokonywanie modyfikacji uregulowań prawnych dotyczących doręczeń poprzez zastosowanie do oceny skuteczności tej czynności innych przepisów procedury administracyjnej.²⁵⁶ Powyższe świadczy o wysokim formalizmie omawianej czynności.

W pewnym sensie inaczej przedstawia się sprawa w procedurze karnej, gdzie wprawdzie obowiązuje formalizm, jednakże w określonych sytuacjach naruszenie rygorów wskazanych w przepisach regulujących doręczenia, nie będzie miało z punktu widzenia prawnego żadnego znaczenia. Formalizm doręczeń nie jest bowiem wymagany w sytuacji, gdy strona oświadczy, iż otrzymała pismo dla niej przeznaczone. Oświadczenie to może zostać wyrażone zarówno w formie pisemnej, ustnej, a nawet dorozumianej wyłącznie przez adresata pisma i jest dostatecznym dowodem dla organu doręczającego pismo, iż nastąpiło

255 Wyrok WSA we Wrocławiu z dnia 14 lipca 2009 r. w sprawie II SA/Wr 167/09, LEX nr 553282.

256 Wyrok WSA w Warszawie z dnia 18 marca 2008 r. w sprawie VI SA/Wa 106/08, LEX nr 505201.

skuteczne doręczenie (art. 142 k.p.k.).²⁵⁷ Przepis ten wprowadza zatem domniemanie doręczenia pisma jego adresatowi.²⁵⁸ Konsekwencją powyższego będzie to, iż w sytuacji gdy organ procesowy wysłał pismo sądowe na niewłaściwy adres, poprzednio wskazywany przez stronę, a pomimo to strona oświadczy, iż pismo otrzymała to doręczenie należy uznać za skuteczne.²⁵⁹ Przepis art. 142 k.p.k. stanowi zatem wyłom w zasadzie formalizmu instytucji doręczeń, u podstaw którego leży przekonanie, że naruszenie wymogów formalnych przy dokonywaniu doręczeń nie ma znaczenia, jeżeli osoba, która podlega ochronie prawnej oświadczy, że pomimo uchybienia procesowego, informacja zawarta w piśmie do niej dotarła.²⁶⁰

Zarówno w procedurze cywilnej, karnej, jak i sądowoadministracyjnej obowiązuje także zasada oficjalności doręczeń, o której była już mowa w rozdziale dotyczącym zasad procesowych. W postępowaniu sądowoadministracyjnym zasada oficjalności została wyrażona wprost w art. 65 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi.²⁶¹ W postępowaniu sądowoadministracyjnym zasada ta przejawia się podobnie jak w postępowaniu cywilnym, gdyż to organ procesowy – sąd - dokonuje doręczeń za pośrednictwem innych podmiotów, a zatem nie jest prawnie obojętne, w jaki sposób strona postępowania sądowoadministracyjnego poweźmie wiadomość o wydanym rozstrzygnięciu.²⁶² Na gruncie aktualnej regulacji p.p.s.a. podobnie też jak to jest w k.p.k. i k.p.c. nie jest bowiem możliwe kwalifikowanie doręczenia jako czynności pozostającej w pełnej dyspozycji strony.²⁶³

Zasada oficjalności również w postępowaniu karnym, tak jak to ma miejsce w postępowaniu cywilnym i sądowoadministracyjnym przejawia się w tym, iż to organ

257 Postanowienie SN z dnia 11 grudnia 1991 r. w sprawie V KRN 304/90, OSNKW 1992, Nr 5-6, poz. 44, T.

Grzegorczyk, „Kodeks postępowania karnego. Komentarz wraz z komentarzem do ustawy o świadku koronnym”, Kraków 2008 r., s. 345; D. Wysocki, „Przewlekłość procesu…”, op. cit., s. 183, W. Grzeszczyk,

„Kodeks postępowania karnego. Komentarz”, Warszawa 2010 r., s. 159.

258 A. Sakowicz, „Kodeks postępowania karnego. Komentarz”, praca zbiorowa K.T. Boratyńska (autor) Warszawa 2012 r., s. 340.

259 T. Grzegorczyk, „Kodeks postępowania karnego. Komentarz…”, op. cit., s. 373.

260 S. Steinborn, „Kodeks postępowania karnego. Komentarz”, praca zbiorowa pod red. J. Grajewski, Kraków 2010 r., s. 509.

261 Dz. U z 2002 Nr 153 poz. 1270 z późn. zm. zwana dalej ppsa.

262 Wyrok WSA w Warszawie z dnia 17 lipca 2007 r. w sprawie IV SA/Wa 820/07, LEX nr 364763, wyrok NSA z dnia 13 października 1999 r. w sprawie I SA 431/99, LEX nr 48753, postanowienie SN z dnia 5 października 1994 r. w sprawie III ARN 54/94, OSNAPiUS 1994 r. Nr 12, poz. 187, wyrok WSA w Warszawie z dnia 29 marca 2007 r. w sprawie I SA/Wa 1870/06, LEX nr 315969, wyrok WSA w Warszawie z dnia 23 stycznia 2007 r. w sprawie II SA/Wa 888/06, LEX nr 303133, W. Chróścielewski, J.P. Tarno, „Postępowanie administracyjne…”, op. cit., s. 131.

263 P. Gołaszewski, „Wpływ kolektywnego sposobu reprezentacji strony na skuteczność doręczeń w postępowaniu przed Komisją Nadzoru Bankowego (Komisją Nadzoru Finansowego)”, Pr. Bankowe 2006 r., Nr 12, s.111.

procesowy - sąd, bądź prokurator - dokonuje doręczeń za pośrednictwem innych podmiotów.

W piśmiennictwie wskazuje się na uniwersalność zasady oficjalności doręczeń, która to zasada daje się zastosować w każdym postępowaniu, niezależnie od jego struktury podmiotowej.²⁶⁴ Na marginesie wskazać należy, iż jedyny wyjątek od zasady oficjalności²⁶⁵ istnieje w procedurze cywilnej oraz sądowoadministracyjnej polegający na możliwości doręczenia pism w toku sprawy przez profesjonalnych pełnomocników zgodnie z treścią art.

132 § 1 k.p.c. oraz art. 66 § 1 ppsa, które to rozwiązanie ustawodawcze nie istnieje w procedurze karnej. Rozwiązanie to jest charakterystyczne szczególnie dla procesu cywilnego z uwagi na cel tego postępowania, którym jest ochrona prawa prywatnego.²⁶⁶ W przypadku procesu karnego rozwiązanie to byłoby właściwie niemożliwe z uwagi na znaczenie i funkcję tego postępowania.

Inną zasadą doręczeń pism wspólną dla postępowania karnego, cywilnego i sądowoadministracyjnego jest zasada osobistego dokonywania doręczeń. W doktrynie prawa karnego używa się także zwrotu o bezpośrednim dokonywaniu doręczeń. Podobnie jak to zostało wyrażone w analogicznych do art. 135 § 1 k.p.c. i art. 67 § 1 ppsa w zw. z art. 69 ppsa doręczenie bezpośrednie pisma może nastąpić przede wszystkim w miejscu zamieszkania adresata, następnie w jego miejscu pracy, a także tam gdzie się zastanie adresata pisma.²⁶⁷ W procedurze karnej doręczenie bezpośrednie może nastąpić w miejscu zamieszkania w myśl art. 132 k.p.k. rozumianym jako każde miejsce w którym adresat przebywa z zamiarem dłuższego – a nie krótkotrwałego pobytu umożliwiającego doręczenie pisma.²⁶⁸ W procedurze sądowoadministracyjnej, podobnie jak w procedurze cywilnej bezpośredni tryb dokonywania doręczeń ma pierwszeństwo przed innymi trybami. W postępowaniu sądowoadministracyjnym doręczenie w formie obwieszczenia lub w formie zwyczajowo przyjętej może nastąpić w wyjątkowych sytuacjach, nie może jednak niweczyć skutków procesowych wynikających z doręczenia bezpośredniego.²⁶⁹

W procedurze karnej istnieje pewna odrębność odnośnie zasad doręczenia pism w stosunku do innych procedur. Artykuł 128 § 2 k.p.k. nakazuje bowiem chronić treść doręczanych pism poprzez dostarczanie ich w taki sposób, aby ich treść nie była udostępniona osobom niepowołanym poprzez doręczenie pisma w zamkniętej kopercie. Rozwiązanie to ma

264 G. Łaszczyca, A. Matan, „Doręczenie w postępowaniu administracyjnym…”, op. cit. s. 32.

265 J. P. Tarno, „Postępowanie przed wojewódzkim sądem administracyjnym. Komentarz”, Warszawa 2010 r., s.

224.

266 F. Jaglarz, „Doręczanie pism między adwokatami”, PPC 1937 r., Nr 18 – 19, s. 577, M. Allerhand „Polska procedura cywilna. Projekty referentów z uzasadnieniem”, Warszawa 1928 r., s. 140.

267 J. P. Tarno, , „Postępowanie przed wojewódzkim sądem administracyjnym…”, op. cit., s. 226.

268 Wyrok SN z dnia 8 listopada 1996 r. w sprawie II KKN 104/96, OSNKW 1997 r., Nr 5 – 6, poz. 50.

269 Wyrok NSA z dnia8 grudnia 2009 r. w sprawie II OSK 1871/08, ONSAiWSA 2011 r., Nr 1, poz. 8.

na celu rozszerzenie ochrony prywatności osób, które w jakimkolwiek charakterze (nie tylko oskarżonego) są zaangażowane w toczący się proces karny.²⁷⁰ W szczególności przepis art.

128 § 2 k.p.k. ma na celu ochronę prywatności uczestników postępowania²⁷¹ i zrealizowanie konstytucyjnej zasady zachowania tajemnicy komunikowania się wyrażonej w art. 49 Konstytucji RP.²⁷² Omawiany przepis nie ma swojego odpowiednika, ani w k.p.c. ani w ppsa i wynika on z celów, którym ma służyć postępowanie karne. Doprecyzowanie przepisu art. 128

§ 2 k.p.k. nastąpiło w § 18 ust. 2 zarządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 12 grudnia 2003 r.²⁷³ zgodnie z którym określenie rodzaju wysyłanego pisma na potwierdzeniu odbioru nie może zawierać żadnych informacji o jego treści merytorycznej. W piśmiennictwie zwraca się uwagę, iż regulacja ta ma zastosowanie nie tylko w przypadku tradycyjnego doręczenia pisma za pośrednictwem poczty, bądź też innego podmiotu, ale także do trybu doręczenia pisma za pośrednictwem telefaksu lub poczty elektronicznej.²⁷⁴ Pisma doręczane za pośrednictwem telefaksu lub poczty elektronicznej powinny być przesyłane na prywatny numer faksu lub prywatny adres e- mailowy.²⁷⁵ Szczególnie w przypadku tej ostatniej formy dokonywania doręczeń istnieje bowiem niebezpieczeństwo uzyskania dostępu do treści pisma przez osobą trzecią chociażby poprzez wykorzystanie programu przekierowującego pocztę.²⁷⁶ Reasumując wskazać przede wszystkim należy, iż zasady procesowe, które determinują instytucję doręczeń w postępowaniu cywilnym występują także w postępowaniu karnym jak i sądowoadministracyjnym i są to przede wszystkim zasada oficjalności doręczeń, zasada formalizmu procesowego oraz zasada bezpośredniego dokonywania doręczeń.