Efekty zewnętrzne powodowane dobrami naukowymi

Ekonomiczne skutki procesów produkcji i użytkowania dóbr naukowych nie ograniczają się z reguły wyłącznie do obszaru bezpośredniego działania pierwotnych ich twórców lub użytkujących je podmiotów gospodarczych. Au-tor nowaAu-torskiego technologicznego wynalazku często rozwiązuje poprzez swą działalność wynalazczą nie tylko określony problem techniczny dla wła-snych potrzeb lub dla bezpośredniego zleceniodawcy w ramach wynalazku dokonywanego na zamówienie. Poszerza on równocześnie poziom wiedzy technologicznej społeczeństwa o dodatkowy element w ramach kumulatyw-nego postępu technologiczkumulatyw-nego²¹⁷, który może być również wykorzystywany przez inne podmioty gospodarcze do udoskonalania starych i tworzenia no-wych produktów albo do podnoszenia efektywności w procesie produkcji²¹⁸. Ten społecznie pożądany aspekt dyfuzji wiedzy, bazujący na okoliczności, że wytworzone dobra naukowe często spełniają funkcję czynnika wejściowe-go do produkcji innych dóbr naukowych, określany jest również jako funkcja upowszechnienia wiedzy²¹⁹. Również indywidualne użytkowanie, a tym sa-mym rozpowszechnienie nowej technologii wywołuje często znaczne efekty u innych podmiotów gospodarczych niż tylko użytkownicy lub producenci.

I tak wzrastające użytkowanie stacjonarnych i mobilnych wspieranych inter-netowo aplikacji za pośrednictwem wzrastających efektów sieci²²⁰ powoduje

217 Por. z prezentacją kumulatywnego postępu technologicznego na linearnych i nie- linearnych modelach procesu innowacyjnego, N. Thumm (2000), s. 13–24.

218 W ten sposób holenderski przyrodnik Christiaan Huygens poprzez wynalezienie wahadła matematycznego (wahadło Galileusza) w 1656 r. rozwiązał nie tylko problem dokładniejszego pomiaru czasu przy pomocy mechanicznych zegarów kołowych, lecz także przyczynił się do zapoczątkowania rozpowszechniania mechanicznych instrumentów do mierzenia czasu na rynku. Dyfuzja wiedzy dotyczącej zasady wahadła wywołała w odniesieniu do wynalazku jeden z pierwszych nowoczesnych sporów patentowych, w ramach którego konkurent został pozwany przed sąd za naruszenie patentu i sprzeczne z prawem zawłaszczenie przedmiotu patentu. W 1658 r. konkurent ten zgłosił własny patent na zegary wahadłowe i otrzymał prawa patentowe. Procesy gospodarczej dyfuzji zasady wahadła nie zostały jednakże wskutek tego trwale zakłócone, ponieważ strony sporu znalazły możliwość pozasądowej ugody w zakresie wspólnego wprowadzenia wynalazku na rynek, por. P. Kurz (2000), s. 128 i nn.

219 Por. D. Schmidtchen (2007b), s. 93.

220 W odniesieniu do wpływów zewnętrznych w ramach sieci należy rozróżniać pomiędzy trzema możliwymi poziomami oddziaływania: 1) bezpośrednia wartość produktu dla użytkownika wzrasta wraz z jego rosnącym rozpowszechnieniem; 2) partycypacja w sieci wspólnoty wszystkich użytkowników wywołuje u użytkownika w sposób pośredni pozytywne

wzrost korzyści dla wszystkich partycypujących w ich użytkowaniu podmio-tów gospodarczych. Równocześnie użytkowanie wielu aplikacji przyczynia się również do doskonalenia dóbr naukowych, dzięki temu że są one wyko-rzystywane przez gospodarstwa domowe w kreatywnej formie do tworzenia rearanżacji, do przekształcania lub doskonalenia istniejących dóbr nauko-wych²²¹, tak jak opisuje to funkcja produkcyjna gospodarstwa domowego²²². Skutki te, określane przez teorię ekonomiczną jako efekty zewnętrzne cha-rakteryzują sytuacje, w których funkcja korzyści lub funkcja zysku danego podmiotu gospodarczego posiada oprócz własnych parametrów operacyj-nych chociaż jedną zmienną wpływu, o której współdecyduje co najmniej jeden lub więcej podmiotów gospodarczych, a więc nie może być w pełni kon-trolowana przez dany podmiot²²³. W odniesieniu do występujących efektów zewnętrznych na ogół rozróżniane są technologiczne i pieniężne efekty ze-wnętrzne, przy czym w zakresie problematyki zawodności danego rynku zna-czenie mają jedynie zewnętrzne efekty technologiczne. Stanowią one układy, w ramach których bezpośredni związek pomiędzy funkcjami korzyści lub funkcjami zysku wielu podmiotów gospodarczych istnieje w wyniku intertem-poralnego powiązania wywierających wpływ zmiennych, które to powiązanie nie jest poddawane ocenie ani też kompensowane przez mechanizm rynko-wy²²⁴. Kompensacja pozytywnych zewnętrznych efektów technologicznych w odniesieniu do dóbr naukowych, a tym samym internalizacja w rozumie-niu uwzględniania tych pozytywnych zewnętrznych oddziaływań ubocznych

efekty skali; 3) we wspólnocie użytkowników występują powszechnie efekty uczenia się, a stopień znajomości technologii wzrasta dzięki rosnącemu użytkowaniu. Por. U. Blum, S. Müller, A. Weiske (2006), s. 214.

221 Por. do gospodarstwa domowego jako produkującej jednostki gospodarczej w ramach produkcyjnej funkcji gospodarstwa domowego, np. U. Fehl, P. Oberender (2004), s. 35–363;

M.L. Kiefer (2005), s. 229–231.

222 Encyklopedia online Wikipedia stanowiła ze swymi ok. 1,33 milionami aktywnych użytkowników, opracowujących dla niej artykuły w grudniu 2011 r., jedynie migawkowy obraz skumulowanego ogólnego wyniku rozwoju dóbr naukowych poprzez działania użytkowników tej platformy internetowej, por. M. Oppong (2011).

223 Por. M. Fritsch, T. Wein, H.-J. Ewers (2005), s. 88 i nn.; H. Grossekettler (2007), s. 590–594 i D. Wellisch (2000), s. 119–127.

224 W przeciwieństwie do tego efekty pieniężne są następstwem procesów rynkowych i ich oddziaływań na ceny, gdy zmiany w zakresie zachowań podaży lub popytu prowadzą do dostosowania cenowego, odzwierciedlającego zmienione układy w zakresie ograniczoności.

Prezentują one jedynie pośrednie efekty wpływu na funkcję użyteczności lub funkcję zysku podmiotów gospodarczych i z uwagi na ich uwzględnianie rynkowe mogą zostać z perspektywy alokacyjnej zawodności rynku pominięte, por. M. Fritsch, T. Wein, H.-J. Ewers (2005), s. 89.

produkcji dóbr naukowych po stronie sprawcy może się odbywać np. w taki sposób, że zewnętrzni beneficjenci wynagradzać będą podwyższające użytecz-ność lub zyskowużytecz-ność efekty twórczych działań podmiotowi gospodarczemu, będącemu ich sprawcą. I odwrotnie, np. w przypadku scenariusza negatyw-nego może dojść do wypłaty przez sprawcę finansowego odszkodowania na rzecz poszkodowanego²²⁵. Jeżeli internalizacja nie następuje, to pozytywne wpływy zewnętrzne umożliwiają podmiotom gospodarczym, będącym bene-ficjentami, partycypację w efektach wspierających bez konieczności uczest-niczenia w powstałych z tego tytułu kosztach (zjawisko gapowicza). Dlatego też z uwagi na zewnętrzne usytuowanie tych efektów nie są one przez po-wodujący je podmiot sprawcy dostatecznie uwzględniane w indywidualnej kalkulacji optymalizacyjnej, co z zasady prowadzi do zbyt niskiej intensyw-ności działań w toku wytwarzania (niedobór). I odwrotnie, jeżeli internali-zacja negatywnych efektów zewnętrznych nie dojdzie do skutku, to prowadzi to do nieuwzględniania zewnętrznych składników kosztowych przez spraw-cę (szkody wyrządzone osobom trzecim) i z zasady zbyt wysokiej intensyw-ności działań (nadmiar).

Porównywalne zewnętrzne wpływy wywierane na inne podmioty gospo-darcze mogą się również wiązać z produkcją innych dóbr naukowych, jak chociażby z tworzeniem nowych form, które poszerzają zasób istniejących dotychczas dwu- lub trójwymiarowych wzorów o nowy wytwór. Inne pod-mioty gospodarcze mogą podchwycić wyniki tego kreatywnego działania i wykorzystać je w celu wytwarzania lub doskonalenia własnych produk-tów i pomysłów lub też przejąć ujawniającą się w nich nową koncepcję lub zasadę, udoskonalać ją i próbować zastosować w nowych kontekstach. Tak z rynkowego punktu widzenia przebiegające pomyślnie rozwijanie form wzor-niczych rozpowszechniane jest często wedle określonego wzorca²²⁶. Przy tym

225 Inne strategie internalizacyjne służące do usuwania technologicznych efektów ze- wnętrznych oraz ich ogólną ocenę z perspektywy ekonomiczno-politycznej znaleźć można w opracowaniu M. Fritscha, T. Weina, H.-J. Ewersa (2005), s. 111–151.

226 Proces dyfuzji innowacji odbywa się zgodnie z uproszczonym modelem idealnym, przebiegając w czasie według wzoru o kształcie litery S. Po wstępnej fazie wdrożeniowej, w czasie której tylko nieliczne przedsiębiorstwa wykorzystują innowację dla celów rynkowych, następuje przyspieszająca faza popularyzacji innowacji wraz z jej wzrastającym rozprzestrzenianiem się (faza wzrostu) aż do chwili, gdy proces rozprzestrzeniania ulegnie na powrót osłabieniu, z chwilą gdy większość przedsiębiorstw przejmie daną innowację (faza dojrzałości), por. J. Tirole (1999), s. 899 i nn. Jednakże koncepcja krzywej w kształcie litery S jest, mimo swej słuszności, podobnie jak wiele innych modeli cyklu życiowego jedynie warunkowo przydatna do deskrypcyjnego i analitycznego zastosowania w praktyce z uwagi na niepełną podbudowę teoretyczną oraz

upowszechnienie tych form po zakończeniu fazy wdrażania przez innowacyj-nych projektantów w ramach narastającego przejmowania lub doskonalenia nowej idei czy też koncepcji, w oparciu o którą została wypracowana przez kolejne przedsiębiorstwa, rozwija się aż do pełnego przebicia na tworzącym się rynku masowym²²⁷.

Jednak również procesy użytkowania nowatorskich i innowacyjnych form przez uczestników rynku po stronie popytu wykazują z reguły przebieg o cha-rakterze dyfuzyjnym. W modelu idealnym po fazie inicjującej – gdzie mamy do czynienia jedynie ze sporadycznym wykorzystywaniem wzoru przez poje-dynczych przedstawicieli postępowej awangardy – i pomyślnie realizowanym procesie kognicji społecznej nastąpi wzrastające upowszechnienie wzoru, któ-rego skala zależy od podatności na adaptację różnych warstw społecznych²²⁸.

jedynie słabo zarysowane właściwości prognostyczne dla potrzeb analizy dyfuzji innowacji.

Por. analiza modeli cyklu życia innowacji, T. Tiefel (2007), s. 26–46, w szczególności s. 40–43.

227 Por. np. V. Müller-Rees (2006), s. 93 i nn. w odniesieniu do procesu adaptacji w obszarze architektonicznym na przykładzie szklanej elewacji projektu budowlanego Fondation Cartier architekta Jeana Nouvela w Paryżu. To architektoniczne dzieło posiada, podobnie jak wiele innych budowli zdecydowanie przewyższających swym kształtem przeciętny poziom prac rzemieślniczych, ochronę z tytułu prawa autorskiego obejmującą jego konkretny kształt zewnętrzny, por. D. Eickemeier (2006), s. 162. Te prawa ochronne nie zabraniają dalszego interpretacyjnego rozwijania i wykorzystywania idei leżącej u podstaw dzieła przez innych architektów lub inwestorów, o ile nie będą one przedstawiać sobą imitacji lub kopii dzieła. Niemal identyczne natomiast naśladownictwo w zakresie projektowania produktu o innowacyjnym wzorze (design) będzie zgodnie z zasadami prawnie niedozwolone, o ile może potencjalnie powodować niebezpieczeństwo wprowadzania w błąd co do pochodzenia produktu. Tak więc pewien producent dżinsów został w 2006 r. skazany przez Niemiecki Trybunał Sprawiedliwości (Bundesgerichtshof) za nieuczciwe podrabianie tworzącego określony styl konkurencyjnego produktu producenta G-Star wg §§ 4 nr 9 lit. a w zw.

z § 3 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (UWG), por. BGH GRUR 2006, s. 79–82.

Jeans I, prezentowany u A. Ohly (2009), s. 101.

228 Orientacja własnego popytu na dane dobro wedle obserwowanego popytu wyrażanego przez inne podmioty gospodarcze określana jest w teorii ekonomicznej jako tzw. efekt Bandwagon (efekt naśladowczy), por. H. Leibenstein (1950), s. 189; A. Woll (2003), s. 175 lub jako fenomeny mody w dziedzinie tekstyliów B. Korneli (2007), s. 9. Jednakże np. bardzo krótkie cykle życia produkty w obszarze odzieży tekstylnej w szczególności w przypadku nowoczesnych wzorów (design) wskutek częstych zmian kolekcji do szybkiego uwarunkowanego modą starzenia się produktów i wskutek tego oddziaływają po części przeciw tworzeniu się masowego rynku na standaryzowane produkty odzieżowe, por. I. Wessel (2004), s. 29 i nn., równocześnie widoczny jest z uwagi na znaczną intensywność działań konkurencyjnych po stronie oferentów producentów odzieży oraz zmieniających się nawyków konsumentów w społeczeństwie postmodernistycznym, po stronie popytu rosnąca tendencja do fragmentacji produktu (style fragmentation) i segmentacji rynku, por. I. Wessel (2004), s. 30 i T. Hecken (2009), s. 349–356, tu w szczególności s. 355.

Przy tym wysoki poziom upowszechnienia na rynku negatywnie wpływa na innowacyjny charakter wzoru.

Podobnie jak w przypadku wynalazków lub innych wytworów kreatywnej twórczości, również oznaczenia znaków towarowych jako symboli odróżnia-jących mogą prowadzić do powstawania efektów zewnętrznych. Projektowa-nie struktury znaku towarowego mającego uwypuklić charakterystyczne cechy przedsiębiorstwa, produktu lub usługi jest z reguły czaso- i kosztochłonne, a poza tym związane ze znaczną niepewnością co do reakcji ze strony rynku i konkurencji²²⁹, od których zależy, czy dany znak przyjmie się u potencjal-nych adresatów na rynku jako symbol o pozytywnej percepcji. To implikuje, że posiada on dostateczny zasięg u swych odbiorców i związany jest z silnym sygnałem jakościowym kierowanym do uczestników rynku po stronie popytu.

Pomyślne wejście nowego znaku towarowego zdecydowanie sygnalizującego, że chodzi o dobro naukowe, na rynku charakteryzującym się w przeważają-cym stopniu funkcjonalno-techniczną jednorodną ofertą produktów, na któ-rym zasadniczo panuje jedynie konkurencja cenowa, osłabia z zasady pozycję rynkową oferentów o ugruntowanej już pozycji na rynku na korzyść właści-ciela znaku towarowego²³⁰. Wynikająca stąd redukcja wielkości sprzedaży, cen i zysków może być określona jako rezultat niemającego znaczenia dla zawod-ności rynku pieniężnego efektu zewnętrznego, odzwierciedlającego jedynie występowanie uwarunkowanych alokacyjnie zmian względnej ograniczono-ści na tym rynku²³¹.

Dlatego też konkurenci, którzy chcą partycypować w sukcesie rynkowym oferenta marki mającego ugruntowaną pozycję na rynku, stosują często jako dominującą strategię ekonomiczną w kalkulacjach decyzyjnych, obok wpro-wadzania na rynek własnej marki produktu, również strategię gapowicza wykorzystującą wartość marki należącej do innego uczestnika rynku²³², i to dopóty, dopóki spodziewane koszty sankcji są niższe od spodziewanej

war-229 Por. do istotnych dla odniesienia sukcesu czynników pozycjonowania marki, I. Wessel (2004), s. 68–81.

230 Por. G. Hamann (2009).

231 Por. M. Fritsch, T. Wein, H.-J. Ewers (2005), s. 89.

232 Początki naruszania praw ochronnych dotyczących znaku towarowego umiejscawiane są w czasie równolegle do pojawienia się pierwszych symboli znaku towarowego, mających na celu rozróżnianie pochodzenia produktu według poszczególnych producentów, w znaczeniu oznakowywania jego pochodzenia. Tego rodzaju oznaczenia znalazły się po raz pierwszy na chińskich wyrobach garncarskich przed 4–15 tys. lat oraz na antycznych naczyniach greckich, por. A. Osterrieth (1908), s. 261–263; P. Chaudhry, A. Zimmerman (2009), s. 7–9.

tości wynikającego z tej strategii zysku²³³. Skutkiem takiej strategii mogą być pozytywne, dla oferujących kopie produktów chronionych znakiem towaro-wym gapowiczów, technologiczne efekty zewnętrzne, ale również negatywne wpływy zewnętrzne dla pierwotnego właściciela znaku towarowego, polega-jące na trwałym szkodliwym oddziaływaniu na jego znak towarowy oraz na redukcji zysku i zbytu jego własnych produktów. Umieszczanie cudzego zna-ku towarowego przez konzna-kurujących ze sobą oferentów produktu na nieory-ginalnych produktach markowych o niższych funkcjonalno-technicznych lub estetycznych cechach jakościowych powoduje dla właściciela tego znaku, obok towarzyszącej takiej sytuacji redukcji dochodów przez zmniejszoną sprze-daż jego własnych produktów, również negatywną percepcję jakości produk-tu oryginalnego²³⁴.

Jeżeli zjawisko gapowicza będzie pojawiać się w wyniku stosowania nie-legalnych form korzystania ze znaku towarowego w grupach produktów ma-jących znaczenie dla zdrowia, bezpieczeństwa lub ochrony środowiska, to istnieje również ukryte zagrożenie wystąpieniem szkód dla osób trzecich, względnie dla dóbr materialnych i dóbr środowiska naturalnego. Tak że obok specyficznego negatywnego efektu zewnętrznego wynikającego stąd dla wła-ściciela praw w pewnych warunkach można będzie również zakładać istnie-nie potencjalnego zagrożenia dla ogółu²³⁵. Oprócz tego dla określonych grup produktów, w przypadku których budowanie wizerunku marki ukierunkowa-ne jest na bardziej ekskluzywukierunkowa-ne pozycjonowanie marki, obowiązuje zasada, że renoma znaku towarowego ulega erozji wraz ze wzrastającym stopniem roz-przestrzeniania się sfałszowanych produktów. Oznacza to, że wizerunek znaku towarowego zostaje rozmyty przez zwiększoną ilość znajdujących się w

obie-233 Jako często prezentowany historyczny przykład korzystania z cudzych znaków towarowych w Niemczech służy rozpowszechniona w XIX w. w krajach utworzonego w 1834 r.

Niemieckiego Związku Celnego praktyka zaopatrywania pochodzących z Solingen tanich imitacji angielskich przyrządów oraz narzędzi do cięcia i krojenia znakiem towarowym pochodzących z Sheffield angielskich produktów wysokiej jakości i wprowadzania ich do obrotu. Natomiast gdy w 1887 r. wprowadzono w Anglii powszechny obowiązek oznaczania pochodzenia znakiem Made in Germany, przemysł niemiecki w znacznym stopniu nadrobił wówczas już swe zacofanie w dziedzinie jakości wielu produktów przemysłowych, tak że etykietowanie w handlu międzynarodowym stało się oznaczeniem potwierdzającym wysoką jakość produktu i równie wysoki poziom innowacyjności, por. M. Frein, H. Meyer (2008), s. 73 i nn.; R. Boch (1999), s. 80.

234 Por. U. Pallas, C. Unsinn (2006), s. 96.

235 Por. w zakresie produktów farmaceutycznych: M. Brückner, G. Fleige, M.P. Philipp (2006), s. 239–243.

gu produktów (brand dilution), przez co doznaje uszczerbku²³⁶. Tym samym uszczerbku doznaje zakumulowana wartość znaku towarowego właściciela, to znaczy spada poziom zaufania do jakości znaku towarowego i do jego renomy.

Efekty zewnętrzne zauważalne są niejednokrotnie również podczas pro-dukcji lub użytkowania chronionych prawem autorskim wytworów intelektu.

Jeżeli dany podmiot gospodarczy inwestuje czas, energię i zasoby material-ne lub finansowe w wytworzenie damaterial-nego dzieła, to po jego wytworzeniu jest ono z reguły stawiane do dyspozycji innych podmiotów gospodarczych lub innych procesów produkcyjnych, mogących rozwijać dane dzieło w oparciu o dotychczasowe wyniki pracy²³⁷, chyba że autor decyduje się na utrzymanie swego dzieła w tajemnicy²³⁸ lub na jego ochronę przy pomocy sprawnie funk-cjonujących zabezpieczeń technicznych wykluczających nieuprawnione formy użytkowania²³⁹. Użytkowanie utworów w formie werbalnej, pisemnej lub

mu-236 Por. H.-J. Fuchs (2006), s. 36 i nn.

237 Zasób dóbr naukowych będących w dyspozycji danego społeczeństwa prezentuje się z tej perspektywy, wedle poglądu Poppera, jako tymczasowy wynik epistemologicznego procesu ewolucji akumulacji dóbr naukowych, w którym części lub fragmenty wyprodukowanych i znajdujących się w użyciu dóbr naukowych podlegają stałemu procesowi wyboru w wyniku wariacji, selekcji i zachowania formy, por. N. Thumm (2000), s. 22 i nn.

238 Zachowanie danego dzieła w tajemnicy ma oprócz powstania kosztów utrzymania tajemnicy również negatywne oddziaływania towarzyszące, np. takie, że autor nie występuje publicznie in persona, a więc nie daje się poznać jako twórca swego dzieła, co pozostaje w sprzeczności z ewentualnym dążeniem do zyskania renomy, jak odbywa się to z reguły w nauce i literaturze. Poza tym autor nie może pobierać korzyści z kolejnych innowacji mogących powstawać w oparciu o jego dzieło w razie jego opublikowania, np. w ramach wpływów z licencji za nowe formy użytkowania, por. D. Schmidtchen (2007a), s. 18.

239 Użytkowanie i dalsze produktywne przetwarzanie danego dobra naukowego przez ogół społeczeństwa, po jego pierwszym opublikowaniu przez autora, prowadzi wraz z rosnącym stopniem rozpowszechnienia do stopniowej transformacji jego pierwotnego charakteru dobra indywidualnego do dobra powszechnego. Tym samym staje się ono częścią domeny publicznej (public domain), symbolizującej całość wiedzy i doświadczeń, którymi dysponuje i które może swobodnie użytkować dane społeczeństwo, por. G. Hansen (2009), s. 102. Jeżeli dzieło jest chronione prawem autorskim, to w okresie ochronnym procesy transformacji w odniesieniu do chronionej konkretnej formy wyrazu (ekspresji) dzieła są wyłączone. Dopiero po upływie siedemdziesięciu lat od daty śmierci autora chronione dzieło przechodzi do public domain, co wiąże się ze swobodą użytkowania dzieła przez ogół społeczeństwa, por. P. Spilker (2006), s. 48. Spory może wywoływać w tym kontekście kwestia, czy dzieła znajdujące się w obszarze public domain mogą być w indywidualnych przypadkach częściowo remonopolizowane w odwrotnym kierunku w celu ich komercyjnego spożytkowania, poprzez zgłoszenie w stosunku do nich lub ich elementów praw własności intelektualnej, np. praw do znaku towarowego. I tak zgłoszenie reprodukcji namalowanego przez Leonardo da Vinci obrazu Mona Lisa jako znaku towarowego zostało przez Federalny Sąd Patentowy w Niemczech oddalone, natomiast zgłoszenie jako znaku towarowego reprodukcji namalowanego przez

zycznej, dzieł plastycznych lub dzieł sztuki budowlanej (architektonicznych, architektoniczno-urbanistycznych i urbanistycznych), fotografii i utworów filmowych, utworów multimedialnych, prezentacji naukowych lub technicz-nych, względnie programów komputerowych i baz danych przez inne pod-mioty gospodarcze powoduje przy tym powstawanie u nich technologicznych efektów zewnętrznych. Sposób konkretnych oddziaływań po stronie podmio-tów gospodarczych korzystających z cudzych dzieł przyjmuje – odpowiednio do spektrum ochrony obejmującej wyniki procesów kreatywnych na podsta-wie praw autorskich – bardzo różne formy: od swobody percepcji estetycznej dzieła malarskiego lub muzycznego aż po użytkowanie i komercyjne wyko-rzystywanie zawartych w publikacjach akademickich osiągnięć naukowych dotyczących procesów badawczych, rozwojowych lub produkcyjnych.

Wpływy zewnętrzne jako działania ekonomiczne można podzielić mię-dzy innymi według rodzaju indywidualnego przetwarzania dobra naukowe-go przez podmiot naukowe-gospodarczy będący jenaukowe-go quasi-odbiorcą. Znaukowe-godnie z tym założeniem stanowią one kontinuum między rodzajami użytkowania recep-tywnego a wariantami zorientowanymi bardziej produktywnie. W zależności od rodzaju dobra i kontekstu użytkowania reprezentują działania o większym udziale form receptywnych albo produktywnych procesów komercyjnych²⁴⁰.

Eliasa Gottloba Haußmanna obrazu przedstawiającego Jana Sebastiana Bacha zakończyło się sukcesem, por. A. Ohly (2007b), s. 707, 709.

240 Receptywne i produktywne rodzaje użytkowania rozróżniane są, w szeroko zakrojonych granicach, na podstawie rodzaju, poziomu intensywności i jakości przetwarzania dobra naukowego przez podmiot gospodarczy w ramach nowego kontekstu użytkowania. Jeżeli użytkowanie następuje w określonym a priori i w znacznym stopniu przewidywalnym obszarze działania alternatywnych rodzajów użytkowania o ograniczonej elastyczności, to wykazuje wówczas charakterystykę receptywną. Jeżeli natomiast użytkowanie następuje częściowo w nowatorskiej formie, w nowych kontekstach użytkowania lub z zamiarem wytwarzania nowych dóbr i usług, to można mówić o charakterystyce produktywnej. Wiele form użytkowania dóbr naukowych wykazuje, za każdym razem w różnych proporcjach, równocześnie obie te właści-wości, bowiem wszelkiego rodzaju użytkowanie warunkuje z reguły zarówno minimum działań o charakterze receptywnym, podejmowanych przez podmiot gospodarczy w stosunku do samego dobra naukowego w znaczeniu jego pierwotnego pozyskania, jak i minimalne produktywne działania adaptacyjne w znaczeniu dostosowania użytkowania do określonego kontekstu lub przewidzianych do rozwiązania zadań. Obrazowym przykładem takich form użytkowania

240 Receptywne i produktywne rodzaje użytkowania rozróżniane są, w szeroko zakrojonych granicach, na podstawie rodzaju, poziomu intensywności i jakości przetwarzania dobra naukowego przez podmiot gospodarczy w ramach nowego kontekstu użytkowania. Jeżeli użytkowanie następuje w określonym a priori i w znacznym stopniu przewidywalnym obszarze działania alternatywnych rodzajów użytkowania o ograniczonej elastyczności, to wykazuje wówczas charakterystykę receptywną. Jeżeli natomiast użytkowanie następuje częściowo w nowatorskiej formie, w nowych kontekstach użytkowania lub z zamiarem wytwarzania nowych dóbr i usług, to można mówić o charakterystyce produktywnej. Wiele form użytkowania dóbr naukowych wykazuje, za każdym razem w różnych proporcjach, równocześnie obie te właści-wości, bowiem wszelkiego rodzaju użytkowanie warunkuje z reguły zarówno minimum działań o charakterze receptywnym, podejmowanych przez podmiot gospodarczy w stosunku do samego dobra naukowego w znaczeniu jego pierwotnego pozyskania, jak i minimalne produktywne działania adaptacyjne w znaczeniu dostosowania użytkowania do określonego kontekstu lub przewidzianych do rozwiązania zadań. Obrazowym przykładem takich form użytkowania