Dobra naukowe pomiędzy potrzebą ochrony, bezpłatnym dostępem a domeną publiczną

Dzięki własności intelektualnej osobiste i majątkowe pozycje prawne wła-ścicieli praw do dóbr naukowych jako dóbr niematerialnych chronione są przez przyznanie z reguły ograniczonej w czasie (za wyjątkiem nieograni-czonych w czasie praw do znaku towarowego) wiązki precyzyjnie definio-walnych praw własności. Decydująca o tym potrzeba ochrony powstaje na gruncie ekonomicznego dążenia do osiągnięcia efektywności alokacyjnej i ograniczenia istniejących technologicznych efektów zewnętrznych. Moż-na to po części również wytłumaczyć zamierzonym ograniczaniem nie-efektywności wynikającej z występujących niedoborów informacyjnych⁵⁴¹. Ustanowienie prawnie egzekwowalnego systemu praw własności intelek-tualnej dostosowanego do specyficznych właściwości zróżnicowanych pro-cesów produkcji i użytkowania poszczególnych dóbr naukowych powinno przyczynić się do ograniczenia takich działań w zakresie ich kopiowa-nia i wykorzystywakopiowa-nia, które nie są uznane prawnie. Te ostatnie mogłyby w szerokim zakresie udostępnić bezpłatnie niechronione dobro materialne i utrudnić w ten sposób amortyzację inwestycji poniesionych przez prywat-ne podmioty gospodarcze⁵⁴².

541 Por. do analizy przyczyn zawodności rynku dóbr naukowych w rozdziale 3.

542 Por. P. Spilker (2006), s. 326; C. Engel (2008), s. 48–50; U. Preßler (2008), s. 42–45 i S. Hardege (2006), s. 49.

Ten zasadniczy i zawsze ukryty konflikt⁵⁴³ między chronioną prawem wła-sności podażą dóbr naukowych a potencjalnymi rynkowymi i pozarynko-wymi formami obchodzenia ochrony własności⁵⁴⁴ – w aspekcie ilościowym i jakościowym – po części modyfikuje się, częściowo rozszerza albo również wewnętrznie zaostrza wskutek rozwoju technologicznego w sferze produkcji i użytkowania⁵⁴⁵. I tak coraz częściej stosowana cyfryzacja w upowszechnia-niu i transferze informacji znacznie rozszerza techniczne możliwości korzy-stania z wielu form dzieł naukowych, co oddziałuje również na struktury praw własności intelektualnej. Indukuje to w sferze utworów artystycznych, np.

w przypadku wielu dóbr naukowych chronionych prawem autorskim, zastę-powanie w coraz szerszym stopniu dotychczasowych struktur użytkowania – w oparciu o skonstruowane w formie standardowej licencje masowe (mass market licences) dla traktowanej jako jednorodna anonimowej strony popytu – przez dostosowane do potrzeb poszczególnych nabywców umowy dostępu pozwalające na korzystanie z konkretnych treści dóbr naukowych (access con-tracts)⁵⁴⁶. Przestrzeganie tych umów zabezpieczane jest przy tym odpowied-nimi rozwiązaniami technicznymi⁵⁴⁷ i po części lekceważeniem istniejących uregulowań prawnych w zakresie uznanych praw do ogólnego użytkowania⁵⁴⁸,

543 Por. J. Bizer (2009), s. 100–102.

544 Np. w stosunku do systemu zarządzania prawami cyfrowymi (DRM) i technicznej ochrony przed obchodzeniem prawa w formie zainstalowanych mechanizmów zabez-pieczających, por. S. Bechtold (2009), s. 60–70.

545 Przeciwko stosowaniu funkcjonujących uregulowań albo staraniom o jeszcze ostrzejszą ochronę rodzą się regularnie inicjatywy społeczne, jak np. akcja protestacyjna przeciwko wprowadzeniu w skali międzynarodowej ACTA (Anti-Counterfeiting Trade Agreement). ACTA nie miało normować nowych warunków ochrony albo ingerować w treści praw własności intelektualnej, ale celem jej była poprawa poziomu egzekwowania istniejących regulacji międzynarodowych, jak np. porozumienie TRIPS o ustanowieniu minimalnego standardu na podstawie stanowiska zachodnich państw przemysłowych.

Harmonizacja standardów i poprawa egzekwowalności wiąże się jednak jednocześnie z ukrytym umocnieniem systemu własności intelektualnej, por. B. Kling (2012); D. Martin (2012).

546 Por. N. Lucchi (2006), s. 30–39.

547 Odnośnie do prawnej regulacji użytkowania i stosowania zabezpieczeń technicznych na przykładzie dóbr cyfrowych por. A. Roßnagel (2009), s. 15–20; odnośnie do aspektów zarządzania prawami technicznymi na przykładzie Digital Rights Management System (DRM) por. R. Grimm (2009), s. 27–38; C. Ulmer (2009), s. 81–90 i N. Braun (2009), s. 55–58.

548 Por. J. Bizer (2009), s. 101.

co dotyczy na przykład prawa do sporządzania prywatnej kopii⁵⁴⁹ z oryginal-nego produktu w znaczeniu dozwolooryginal-nego użytku (fair use)⁵⁵⁰.

W aspekcie ekonomicznym sytuację tę scharakteryzowano jako część po-wszechnie odbywającego się nadrzędnego procesu transformacji dóbr nauko-wych w sensie pozornej ich dematerializacji jako realnych produktów. W ich przypadku wymiana rynkowa dóbr w formie materialnej przechodzi stop-niowo w nabywanie, w zależności od sytuacji i zapotrzebowania, czasowo lub rzeczowo ograniczonych praw dostępu i użytkowania przez prywatne pod-mioty gospodarcze w sensie korzystania z usług serwisowych typu access con-tracts⁵⁵¹. Spowodowane tym przesunięcie od faktycznej, fizycznej własności dóbr w kierunku korzystania z przyznanych w sposób ograniczony praw do użytkowania uwidacznia się w szczególności na przykładzie dóbr naukowych dających się przekształcić w postać cyfrową, na przykład w usługach abona-mentowych dotyczących treści medialnych, ale częściowo również w innych kategoriach tych dóbr, np. w przypadku ograniczonego w czasie licencjono-wania patentów. W ten sposób dokładna kontrola oferowanych przez pro-ducentów dóbr naukowych i właścicieli praw własności intelektualnej form użytkowania w ramach zawieranych umów o dostępie zyskuje dla nich istot-ne znaczenie ekonomiczistot-ne. Prawa własności intelektualistot-nej odgrywają przy tym rolę skutecznych instrumentów kontroli i sankcjonowania użytkowania na podstawie umów elementów wiedzy występujących w formie skodyfikowa-nej. Ich specyficzna własnościowoprawna struktura może być traktowana

za-549 Prawo prywatnego użytkownika do prywatnej kopii jako niemiecka bariera prawna ograniczająca prawo autorskie w interesie społecznym nie zalicza się wprawdzie do regulacji fair use w rozumieniu amerykańskiego copyright law, jednak często wiązane jest w uproszczeniu ze sprawami dozwolonego użytku, por. ibidem, s. 101. Przede wszystkim procesy cyfryzacji w powiązaniu z nowymi systemami licencjonowania treści dzieł doprowadziły do pełzającej erozji systemu fair use, co obok częściowo usprawnionego zaopatrzenia indywidualnych użytkowników (z czym wiąże się osłabienie kalkulacji fair use) wyłączyło niektóre formy użytkowania w ramach fair use wskutek implementacji restrykcji technicznych ograniczających użytkowanie bez konieczności uzyskiwania zgody (wykluczenie form użytkowania fair use), por. N. Lucchi (2006), s. 37.

550 Wykorzystywanie w znaczeniu fair use z prawnego punktu widzenia nie stanowi (w pełni) swobodnego korzystania z dobra naukowego, ale jedynie ograniczenie autorskoprawnego prawa wyłączności, które w niemieckim prawie autorskim uregulowane jest przez tzw.

bariery prawne zgodnie z §§ 44 a i nn. ustawy (na przykład w stosunku do prywatnych kopii) i w większości nie jest identyczne z tzw. prawem do swobodnego korzystania wg § 24 tej ustawy (na przykład w stosunku do parodii) por. w sprawie autorskoprawnej pozycji parodii B. Becker (2009), s. 4–18; termin „dozwolony użytek” jest tu odpowiedni, por. A. Förster (2008), s. 35 i nn.

551 Por. J. Rifkin (2006), s. 74 i nn.

równo jako reżim efektywnie się kształtującej alokacji i kontroli użytkowania dóbr naukowych, jak i instrument potencjalnego wykorzystania siły rynko-wej przy ustalaniu warunków dostępu do dóbr naukowych odzwierciedlają-cych relacje rynkowe⁵⁵².

Sytuacja ta widoczna jest w dwóch równoległych tendencjach o ekono-micznym znaczeniu:

1) Po to, aby w utrudnionych warunkach kontroli legalnego użytkowania dóbr naukowych w ramach coraz bardziej rozpowszechnionych procesów cyfryzacji i wykorzystywania nowych technologii informacji i komuni-kacji osiągnąć wystarczający poziom ochrony wytworzonych produktów, następuje stopniowa modyfikacja oraz aktualizacja międzynarodowych i krajowych przepisów prawnych dotyczących własności intelektualnej, dzięki czemu spektrum dozwolonych form użytkowania dostosowuje się do nowych sytuacji rynkowych i reżimów technologicznych (regulation through law)⁵⁵³.

2) Jednocześnie, wskutek rozwoju i zastosowania przez oferentów dóbr na-ukowych nowych systemów technicznych do zarządzania użytkowaniem, staje się możliwe regulowanie legalnych form użytkowania w zależności od konkretnych sytuacji i specyficznych osobistych cech nabywców, pod-czas gdy równolegle niepożądane formy użytkowania niekompatybilne z funkcjonującymi modelami biznesowymi powinny być wyeliminowane albo ograniczone (regulation through technology)⁵⁵⁴.

Ze względu na to, że wszystkie systemy techniczne zarządzania użytko-waniem i towarzyszące im zabezpieczenia technologiczne dają się w zasadzie obejść przez zainteresowanych przy określonym poziomie kosztów transakcyj-nych, to dla ich skutecznej ochrony konieczny jest równoczesny prawny zakaz ich obchodzenia jako dodatkowa regulacja (ochrona mechanizmów zabezpie-czających), wskutek czego na te ograniczenia kierowane są znaczne nakłady⁵⁵⁵. Przy tym przebiegający po części w formie adaptacyjnej, ale niekiedy również proaktywnej proces doskonalenia obu opisanych form regulacji użytkowania, przyspieszany przez partykularne grupy interesów, z jednej strony

induku-552 Por. N. Lucchi (2006), s. 35 i nn.

553 Por. N. Lucchi (2006), s. 41–88.

554 Por. ibidem, s. 89–133.

555 Ustalenia w sprawie prawnej ochrony przed obchodzeniem zabezpieczeń są zawarte w międzynarodowej konwencji internetowej WIPO z 2002 r. dotyczącej cyfrowych dzieł intelektualnych, art. 11 WIPO Copyright Treaty (WCT) i art. 18 WIPO Performances and Phonograms Treaty (WPPT), por. M. Girsberger (2007), s. 122–134.

je dostosowywanie się do zmienionych struktur rynkowych i technologicz-nych. A z drugiej strony wskutek redystrybucji majątkowych praw własności pomiędzy stronami uczestniczącymi w rynku uwidaczniają się jednocześnie ukryte konflikty w dystrybucji w aspekcie postrzegania istniejących oraz po-tencjalnie mogących wystąpić w przyszłości form użytkowania⁵⁵⁶. Równolegle w ramach politycznego procesu stanowienia prawa prywatne grupy interesów w coraz większym stopniu przejmują od właścicieli praw jako interesariuszy zadanie konkretnego definiowania i kształtowania legalnych form użytkowa-nia w sensie fair use. Dotyczy to np. uczestnictwa w organizowaniu powszech-nie obowiązującego systemu odpłatności jako rekompensaty za użytkowapowszech-nie fair use oraz współdziałania przy ustanawianiu technicznych standardów de-cydujących o potencjalnych formach użytkowania przez uczestników rynku po stronie popytu. Ta ambiwalentna tendencja do rozszerzania możliwości po-goni za rentą (rent seeking) w politycznym procesie stanowienia norm praw-nych wynika z podstawowej konieczności włączania do działań legislacyjpraw-nych potencjału wiedzy technicznej i ekonomicznej prywatnych podmiotów gospo-darczych, tak potrzebnej przy aktualizacji i adaptacji ram prawnych dla udo-skonaleń w sferze technicznej i rynkowej. W rezultacie coraz większy zakres uprawnień państwowych do definiowania praw własności intelektualnej de-legowany jest ekspertom prywatnych organizacji politycznych, które często reprezentują ekonomiczne interesy uczestników rynku po stronie podaży, co skłania do zadania pytania o odpowiednią równowagę w instytucjonalnym formowaniu procesu stanowienia prawa.

Proces ten nastawiony na rozwój swobodnie dostępnych dla społeczeń-stwa rodzajów użytkowania dóbr naukowych, zwany również faire use by de-sign⁵⁵⁷, nie jest nowy, ale charakteryzuje po części już historyczne formowanie się praw własności intelektualnej i wskazuje, jak poważny wpływ na politycz-ne i prawpolitycz-ne procesy stanowienia prawa wywierają w szczególności reprezen-tanci interesów politycznych potencjalnych posiadaczy praw⁵⁵⁸. Możliwości wywierania wpływu na równowagę między interesami uczestników ryn-ku po stronie podaży i popytu, uwarunkowanej układem sił między obiema stronami na rynku uwidaczniającym się w rywalizacji o wpływy polityczne, ale również przez wytyczony systemowo-instrumentalny cel własności inte-lektualnej, jakim jest ochrona dóbr naukowych, doprowadziły do tendencji

556 Por. G. Hansen (2009), s. 63–79.

557 Por. N. Luccchi (2006), s. 59.

558 Por. rozdział 4.

uwzględniania w większym stopniu interesów właścicieli praw do własności intelektualnej w stosunku do interesów uczestników rynku po stronie popytu, a w szczególności interesów ogółu w zakresie powszechnego dostępu do dóbr naukowych. Dzięki rozwojowi nowych systemów technicznych dla zarządza-nia prawami użytkowazarządza-nia⁵⁵⁹ i towarzyszących im zabezpieczeń technicznych, ale również komplementarnemu umocnieniu pozycji prawnej właścicieli praw od lat 90. ubiegłego stulecia dało się na niektórych rynkach dóbr na-ukowych, a zwłaszcza w przypadku cyfrowych treści⁵⁶⁰ dóbr intelektualnych obejmowanych ochroną autorskoprawną, zauważyć dalsze przesunięcie rów-nowagi na rzecz uczestników rynku po stronie podaży⁵⁶¹.

Sytuacja ta z uwagi na związane z nią elementarne konsekwencje dla co-dziennego życia wielu użytkowników, na które znaczący wpływ wywiera użyt-kowanie technologii informacji i komunikacji, śledzona jest w publicznych dyskusjach nie tylko z dużą uwagą, lecz także ofensywnie traktowana, a czę-ściowo i kwestionowana przez różne grupy interesów, między innymi z krę-gów technicznych i naukowych, a także politycznych⁵⁶². Jednocześnie wskutek

559 Ekonomiczne działanie zarządzania prawami cyfrowymi można zasadniczo opisać jako neutralny proces per se szczegółowej i precyzyjnej strukturyzacji praw własności do użytkowania dobra naukowego. W porównaniu ze standardowo skonstruowanym prawem posiadania dzieła intelektualnego mogą dzięki temu prawa użytkowania być przypisane do poszczególnych fragmentów dzieła, można też przypisywać różne dozwolone rodzaje użytkowania, terminy użytkowania lub częstotliwość użytkowania oraz osobiste prawa użytkowania. O ile uczestnik rynku po stronie podaży wykorzystuje to w celu zaspokojenia preferencji strony popytu, prowadzi to do poprawy efektywności alokacyjnej. Jeżeli jednak nastąpi techniczne zablokowanie legalnych możliwości użytkowania niewymagających dotychczas uzyskiwania zgody, w szczególności w powiązaniu z quasi-monopolistyczną pozycją uczestnika rynku po stronie podaży, to abstrahując od potencjalnej niedopuszczalności prawnej takiego postępowania, może dojść do wyzysku strony popytu, por. A. Roßnagel (2009), s. 18–20.

560 Por. G. Hansen (2009), s. 69–74.

561 Funkcja stanowienia prawa w sferze własności intelektualnej polega więc również na ukrytym zadaniu zagwarantowania ekonomicznego zrównoważenia interesów między zaangażowanymi stronami (interesariusze). W przypadku cyfrowych dzieł intelektualnych są oni reprezentowani przez autorów dzieła, firmy wykorzystujące dzieła, np. koncerny medialne, oferentów usług w zakresie infrastruktury transportu, np. dostawcy usług internetowych, oferentów technologii produkcji, transmisji i użytkowania dóbr naukowych, np. firmy technologiczne, a także użytkownicy po stronie popytu. Z wytworzeniem dostatecznej równowagi częściowo ze sobą skonfliktowanych interesów wiąże się społeczna akceptacja, a także wydolność systemu własności intelektualnej, por. A. Roßnagel (2009), s. 16 i nn.

562 Opór powstały w czasie rewolucji cyfrowej przeciwko rosnącemu rozszerzaniu praw strony podaży, co miałoby cofnąć dotychczasowe zdobycze w zakresie pełnego dostępu do informacji, manifestował się początkowo w sposób spontaniczny i niezorganizowany jako

malejącej akceptacji restrykcyjnych ograniczeń użytkowania, a dotknęło to przede wszystkim sferę praw autorskich, wykształciła się wśród coraz więk-szej liczby członków społeczeństwa tendencja do godzenia się z naruszeniami regulacji prawnych w sprawie użytkowania własności intelektualnej, w szcze-gólności cyfrowych dóbr naukowych, ale także dóbr występujących w postaci materialnej. W konsekwencji znacznie zmniejszyła się ich praktyczna egze-kwowalność i ograniczyło bezpieczeństwo prawne zainteresowanych. Kontro-wersje wokół pozytywnych i negatywnych aspektów pełnej ochrony prawnej, koncentrujące się pierwotnie w dużym stopniu na sferze prawa autorskiego, rozciągnęły się teraz na całą instytucję własności intelektualnej⁵⁶³. Bada się przy tym specyficzne formy organizacji praw użytkowania i praw do wyklu-czenia, a w szczególności aspekt kosztów opłat za użytkowanie różnych rodza-jów dóbr naukowych w ujęciu mikro- lub makroekonomicznym, a także jego podstawową legitymizację w dzisiejszym społeczeństwie wiedzy i informacji.

Niektóre przykłady oferentów poszczególnych dóbr naukowych uzmysła-wiają, że między istnieniem praw własności intelektualnej i niskimi kosztami dostępu do form ich użytkowania nie ma wyraźnej sprzeczności ekonomicz-nej. Szczególnie w dziale informacji z prasy codziennej w Internecie obok artykułów płatnych i specjalnych usług przyjęto bezpłatny dostęp do wielu zawartości medialnych chronionych prawem autorskim jako produktu finan-sowanego krzyżowo w większości dzięki dochodom z reklam w Internecie.

Również niektórzy producenci oprogramowania udostępniają bezpłatnie użytkownikom Internetu w ramach ruchu Open Source różne wersje opra-cowanych przez siebie programów jako wolne Open Source Software (OSS)⁵⁶⁴

społeczne grupy użytkowników Internetu, współkształtujące Internet Communities, np.

Wikipedia-Community oraz w sferze technicznej specjaliści w zakresie ITK, np. niemiecki Chaos Computer Club (CCC), por. np. odpowiedź CCC na list otwarty autorów scenariuszy w Chaos Computer Club (2012) i autorów seriali kryminalnych ARD (Tatort) (2012).

Również z perspektywy naukowej zgłaszane są zastrzeżenia do polityków. Niewielki oddźwięk w zakorzenionych już partiach politycznych przyczynił się znacznie do politycznego sukcesu partii politycznej w Europie koncentrującej się na potrzebach użytkowników do powstania partii piratów, por. np. Die Polizei schicken? Illegale Downloads: Sind sie in Ordnung, nur weil sie möglich sind? (2012c).

563 Opór wobec porozumienia ACTA, który był skierowany pierwotnie przeciwko przewidzianym w jego projekcie restrykcjom wobec użytkowania treści medialnych w Internecie, teraz objął całe porozumienie, które miało służyć udoskonalonej międzynarodowej ochronie prawnej własności intelektualnej w ogólnej formie.

564 Znane przykłady to system operacyjny Linux, Internet Browser Firefox (dawniej Mosaic/Netscape) albo Serversoftware Apache HTTP Server.

z ujawnionym kodem źródłowym⁵⁶⁵. Prawo autorskie obejmujące te progra-my nie jest w tym przypadku wykorzystywane do osiągnięcia przychodów z licencji, ale w celu zagwarantowania jak najbardziej swobodnego, niekomer-cyjnego użytkowania przez odbiorców⁵⁶⁶. Ważną przyczyną zaangażowania się w rynek FOSS bezpłatnego oprogramowania jest, oprócz wewnętrznych mo-tywów autorów, również – szczególnie w sferze przedsiębiorstw – możliwość sprzedaży usług suportowych lub innych komplementarnych usług użytkow-nikom oprogramowania albo też wspieranie sprzedaży własnego sprzętu⁵⁶⁷. Chociaż nie jest to kontrmodel w stosunku do własnościowoprawnej ochro-ny programów komputerowych, to rynkowa rywalizacja programów FOSS z ofertą odpłatnie sprzedawanego oprogramowania doprowadziła do znacz-nej poprawy ogólznacz-nej oferty w niektórych segmentach rynku software’owe-go odnośnie do ustalania parametrów jakościowych i cenowych⁵⁶⁸. Również poza segmentem oprogramowania rozwija się w kategorii Web 2.0⁵⁶⁹ cały sze-reg inicjatyw internetowych, gdzie użytkownicy wytworzone przez siebie tre-ści chronione prawem autorskim udostępniają bezpłatnie ogółowi do różnych aplikacji pod warunkiem, że stale zapewniony będzie nieograniczony dostęp

565 Oprogramowanie z ujawnionym kodem źródłowym dostępne bezpłatnie w In- ternecie nazywamy Free and Open Source Software (FOSS), por. B. Lutterbeck (2008), s. 208–

210. Cecha OSS (ujawniony kod źródłowy) i charakterystyka FOSS swobodnego, bezpłatnego dostępu zbiegają się razem w wielu programach, prezentują jednak różne aspekty. Open Source jest przede wszystkim metodą programowania w trybie input open, podczas gdy Free Software jest modelem dystrybucyjnym strony podaży nastawionym na silną penetrację rynku, por.

R. Stallmann (2007), s. 2.

566 Z tego względu licencje OSS na wolne programy zawierają oprócz przyznania daleko idących praw do powielania, rozpowszechniania i powszechnego dostępu również działające restrykcyjnie postanowienia autora o użytkowaniu, które mają zapewnić trwałą wolną dostępność produktów. Odbywa się to np. dzięki klauzulom copyleft, które wiążą licencjo-biorcę z pierwotnymi warunkami użytkowania OSS w przypadku zbytu udoskonalonych lub zmienionych wersji oprogramowania, por. A. Metzger (2008), s. 189 i nn.

567 Innymi motywami współdziałania mogą m.in. być indywidualne korzyści dzięki rozszerzonej wskutek prac rozwojowych funkcjonalności oprogramowania, wyższy poziom reputacji zainteresowanych, wspólne programowanie w ramach OSS-Community albo też motywy społeczne, por. M. Osterloh, R. Luethi (2008), s. 152–154.

568 Por. A. Ohly (2008b), s. 282.

569 Jako Web 2.0 lub Social Media oznaczane są opracowane w kooperacji interaktywne elementy aplikacyjne Internetu, które użytkownicy nie tylko receptywnie stosują, ale również produktywnie sami opracowują, modyfikują i udoskonalają. Z uwagi na zacierającą się ostrość podziału ról producenta/konsumenta wykrystalizował się termin „prosument” oznaczający produktywnie działającego użytkownika Web 2.0, por. Web 2.0 (2012d) i V. Kitz (2008), s. 102–104.

dla wszystkich⁵⁷⁰. Charakterystyczne dla wielu z tych i innych dóbr nauko-wych dostępnych bezpłatnie dla społeczeństwa jest jednak istnienie praw wła-sności intelektualnej, występujących często w formie praw autorskich⁵⁷¹. Inne zaś prawa własności, m.in. udzielone patenty lub zarejestrowane znaki towa-rowe czy też wzory przemysłowe, mogą być przez posiadaczy tych praw wy-korzystywane w realizacji komercyjnych lub innych form użytkowania, np.

do wykluczenia innych osób⁵⁷².

Od tych przypisanych personalnie określonym podmiotom gospodar-czym przez prawa własności dóbr naukowych odróżnia się ściśle zdefinio-wana część tych dóbr, których istotną cechą z punktu widzenia własności jest brak praw własności intelektualnej w rozumieniu własności indywidualnej.

Dobra te traktowane jako publicznie dostępne (public domain) są własnościo-woprawnie przypisane do społeczeństwa jako nadrzędnej jednostki, a tym sa-mym należą do sfery publicznej, której członkowie mogą je użytkować i nie ograniczać⁵⁷³ w dużym stopniu swoich indywidualnych działań⁵⁷⁴. Przypisanie dóbr naukowych do domeny publicznej może wynikać z różnych względów:

np. wskutek upływu ochrony gwarantowanej istniejącymi prawami własno-ści intelektualnej, z obiektywnej niemożnowłasno-ści przypisania indywidualnego autorstwa do dobra, a tym samym związanych z nim praw własności, z uwagi na daleko idącą znajomość dobra naukowego lub jego treści w powszechnym obiegu gospodarczym i społecznym albo jego przekazania z zakumulowanego

570 Przykładem jest encyklopedia internetowa Wikipedia, której fragmenty tekstowe podlegają wolnej licencji, tak zwanej GNU Free Documentation License. Legalnie wykorzystywane treści są z reguły albo wspólną własnością społeczeństwa (public domain) albo też opatrzone są przez autorów Creative Commons License, która ma zapewniać prawa użytkowania dla ogółu, por. A. Metzger (2008), s. 200–203.

571 W równym stopniu konstytutywny, jak i ograniczający dla modelu FOSS okazał się przy tym paternalistyczny charakter niemieckiego prawa autorskiego, które przyznaje autorom np. daleko idące prawo do ochrony przed naruszeniem lub zniekształceniem jego dzieła. Z punktu widzenia prawnego autor nie może z niego standardowo zrezygnować w myśl klauzuli opt out. Prawo autorskie jest w tym przypadku nienaruszalne i pozostaje w sferze praw wyłącznych co do zasady w gestii autora, co jest merytorycznie sprzeczne z koncepcją FOSS, por. A. Metzger (2008), s. 196 i nn.

572 Por. ibidem, s. 198–200.

573 Ograniczenia obiektywne polegają jedynie na zakazie naruszania dobrych obyczajów albo porządku publicznego. Częściowa remonopolizacja wiedzy jako wspólnego dobra po-przez rejestrację praw własności intelektualnej jest jednak w szczególnych warunkach częściowo

573 Ograniczenia obiektywne polegają jedynie na zakazie naruszania dobrych obyczajów albo porządku publicznego. Częściowa remonopolizacja wiedzy jako wspólnego dobra po-przez rejestrację praw własności intelektualnej jest jednak w szczególnych warunkach częściowo