Obok wymienionych najważniejszych form praw własności intelektualnej występują jeszcze inne – przedstawione w dalszej części – możliwości ochrony.
Wzory użytkowe nazywane są niekiedy małymi patentami. Zgodnie z § 1 usta-wy o wzorach użytkousta-wych chronią one usta-wynalazki techniczne, które zasadni-czo spełniają te same wymagania, co patenty odnośnie do nowości, poziomu wynalazczego i stosowalności przemysłowej86. Wymagania jednak dotyczą-ce poziomu wynalazczego, a więc skala w jakiej wynalazek wzbogaca znany stan techniczny, jest tu mniejsza niż w przypadku patentów. Dlatego też wzory użytkowe dotyczą przede wszystkim niewielkich wynalazków o minimalnym wkładzie rozszerzającym istniejące techniczne status quo. Ponadto w praktyce gospodarczej przyjęło się tzw. podwójne zgłaszanie wynalazków jako wzorów użytkowych i jako patentów, gdyż wzory przemysłowe nie wymagają urzędo-wego badania i efektywna ochrona następuje o wiele szybciej niż w przypad-ku postępowania patentowego sensu stricto87. Przysługuje im jednak wyraźnie ograniczone bezpieczeństwo prawne w stosunku do efektywnej wartości chro-nionej z tytułu „czystego” prawa z rejestracji, której można dochodzić jedynie w sądowym postępowaniu zaskarżającym88.
Ochrona wzoru użytkowego trwa z uwagi na mniejsze wymagania, a tym samym mniejszy wkład w postęp techniczny, krócej niż w przypadku paten-tów i obejmuje maksymalnie dziesięć lat.
Dalszym instrumentem ochrony technicznej jest ochrona topografii, któ-ra służy ochronie topogktó-rafii układów scalonych. W myśl § 1 ustawy o ochro-nie topografii mikroelektronicznych układów scalonych ochroochro-nie podlegają
85 Ibidem, s. 98–102.
86 Zob. ustawa o wzorach przemysłowych w wersji z 28 sierpnia 1986 r. (BGBl. I, s. 1455), ostatnia zmiana przez art. 2 ustawy z 31 lipca 2009 r. (BGBl. I, s. 2521).
87 Por. D. Eickemeier (2006), s. 106–108.
88 Por. K. Königer (2009), s. 27 i nn.
trójwymiarowe struktury mikroelektronicznych układów scalonych (np. chi-py do komputerów, telefony albo inne urządzenia sterowane elektronicznie z branży rozrywki lub przemysłu), jeżeli są oryginalne, a więc nie stanowią zwykłej kopii innych topografii i nie są powszechne89. Kryterium nowości w stosunku do topografii nie jest wymagane, nie odbywają się również urzę-dowe badania chronionych właściwości. W związku z tym ochrona topogra-fii oznacza tu jedynie ochronę struktur geometrycznych wytworu, natomiast funkcja techniczna lub budowa technologiczna wytworu nie jest tą ochroną objęta90. Okres ochrony topografii ustalono odpowiednio do krótkich cykli życia wytworów na maksymalnie dziesięć lat od dnia zgłoszenia lub od mo-mentu rozpoczęcia wykorzystywania ich w sposób zarobkowy jeszcze przed dokonaniem zgłoszenia.
Prawo do ochrony odmian roślin przysługuje w myśl § 1 ustawy o ochro-nie odmian tej odmiaochro-nie, która spełnia:
1) kryterium nowej odmiany, tzn. będzie po raz pierwszy wykorzystywana w celach handlowych;
2) kryterium odrębności, tzn. w wyraźny sposób różni się co najmniej jed-ną właściwością od innej odmiany powszechnie znanej;
3) kryterium homogeniczności, tzn. jest wystarczająco jednolita pod wzglę-dem właściwości branych pod uwagę przy badaniach odrębności;
4) kryterium trwałości, tzn. jej charakterystyczne właściwości uwzględnia-ne przy badaniu odrębności, jak również inuwzględnia-ne właściwości użyte do opi-su tej odmiany, które nie zmieniają się po jej rozmnożeniu91.
Prawo do ochrony odmian roślin przysługuje pierwszemu hodowcy albo odkrywcy odmiany, albo ich spadkobiercom, co odróżnia je od prawa patento-wego, które nie przewiduje ochrony odkrycia92. Okres ochrony odmian roślin wynosi dwadzieścia pięć lat; przy różnych odmianach, jak chmiel, ziemniaki, winorośl i gatunki drzew okres ten wynosi trzydzieści lat.
Ustawa o znakach towarowych chroni zgodnie z § 126 i następnymi nie tylko te znaki, ale również tzw. oznaczenia geograficzne, które prezentują nazwy miej-scowości, regionów, okręgów i krajów lub też inne dane i znaki wykorzystywane
89 Zob. ustawa o ochronie topografii mikroelektronicznych układów scalonych z 22 paź- dziernika 1987 r. (BGBl. I, s. 2294), ostatnia zmiana przez art. 5 ustawy z 31 lipca 2009 r.
(BGBl. I, s. 2521).
90 Por. D. Eickemeier (2006), s. 120 i nn.
91 Zob. ustawa o ochronie odmian roślin w wersji z 19 grudnia 1997 r. (BGBl I, s. 3164), ostatnia zmiana przez art. 13 ustawy z 9 grudnia 2010 r. (BGBl I, s. 1934).
92 Por. D. Eickemeier, s. 120 i nn.
w obrocie gospodarczym do oznaczania geograficznego pochodzenia produk-tów oraz usług. Oczywiście nie wszystkie oznaczenia regionalne identyfikują towar jako pochodzący z danego terenu. Pozbawione ochrony są oznaczenia geograficzne, które są jedynie nazwą rodzajową typu produktów, która opi-suje bliżej gatunek i charakterystykę tych produktów pod kątem ich szczegól-nych cech użytkowych93. Obok ochrony z mocy ustawy o znakach towarowych oznaczenia geograficzne dotyczące proweniencji produktów rolnych i żyw-nościowych chronione są w coraz większym stopniu w obszarze europejskim zgodnie z rozporządzeniem WE nr 510/200694. Dodatkową możliwość ochro-ny w sferze międzynarodowej oferują artykuły (od 22 do 24) porozumienia w sprawie ochrony własności intelektualnej TRIPS95.
Z własnością intelektualną kojarzy się również, mimo odmiennej koncep-cji, ochrona tajemnicy przedsiębiorstwa. Związana z nią wiedza obejmująca informacje natury technicznej i organizacyjnej stanowi często dla przedsię-biorstwa czynnik decydujący o pozycji na rynku, a tym samym istotny skład-nik jego majątku96. Przedsiębiorstwa muszą więc z reguły rozważyć wszystkie za i przeciw dotyczące ujawnienia wiedzy technicznej w przypadku zgłosze-nia oficjalnego wniosku o ochronę prawną, czy też utrzymazgłosze-nia wszystkiego w tajemnicy. W wielu przypadkach, kiedy zakłada się możliwość przenikania wiedzy do potencjalnych konkurentów i jedynie nieefektywne egzekwowa-nie przyznanych praw ochronnych, przedsiębiorstwa decydują się na przynaj-mniej częściowe utajnienie swojej wiedzy97. W ten sposób można pozbawić konkurentów dostępu do istotnych elementów informacji technicznej o pro-dukcie, które mają decydujący wpływ na stosunki biznesowe, a oficjalnie chro-nić w ramach praw własności intelektualnej te informacje, których utrzymanie w tajemnicy powoduje powstanie nieuzasadnionych kosztów. Chociaż tajem-nice przedsiębiorstw nie są chronione przez odrębną kategorię praw własności intelektualnej, to jednak podlegają ochronie na mocy uregulowań prawnych.
93 Dotyczy to np. frankfurterek w takim samym stopniu, co obecnych na całym świecie hamburgerów.
94 Zob. Rozporządzenie Rady (WE) nr 510/2006 z 20 marca 2006 r. w sprawie ochrony oznaczeń geograficznych i nazw pochodzenia produktów rolnych i środków spożywczych (Dz. Urz. UE L 93 z 31 marca 2006 r., s. 12–25).
95 Por. porozumienie w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej (TRIPS) weszło w życie 1 stycznia 1995 r.
96 I tak np. receptura napoju orzeźwiającego coca-cola jako jedna z tajemnic produkcyjnych chroniona jest przed podróbkami rygorystycznymi regulacjami.
97 Por. w tym przypadku stwierdzenia zawarte w rozdziale 5 niniejszej pracy, w szcze- gólności w podrozdziale 5.1.1.2.
I tak w myśl § 17 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwej konkurencji (UWG) zdrada tajemnic przedsiębiorstwa podlega karze98. W § 18 UWG zapisano, że wykorzystywanie na rzecz konkurencji albo dla własnej korzyści, albo przeka-zywanie osobom trzecim powierzonych materiałów lub instrukcji natury tech-nicznej jest karalne. Dla porównania wykorzystywanie wyników obcej pracy przez innych jest tylko w niewielkim stopniu reglamentowane, gdyż zgodnie z zasadą wolnej konkurencji obowiązuje tu „swoboda korzystania z wyników pracy innych”99. Istnienie specjalnych praw ochrony własności intelektual-nej pozwala na sformułowanie fundamentalintelektual-nej zasady swobodnego wykorzy-stywania rezultatów pracy innych w sytuacjach, kiedy brak jest szczególnych praw do dóbr naukowych wynikających z własności intelektualnej. Jedynie w sytuacji o szczególnie negatywnym wpływie na funkcjonowanie konku-rencji, np. nieuczciwego korzystania z cudzego rezultatu w myśl § 1 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwej konkurencji, nasuwa się domniemanie naru-szenia własności podmiotu gospodarczego. Jako tego typu niedopuszczalne działania konkurencji poprzez wykorzystywanie obcych wyników pracy przyj-muje się na przykład przypadki podrabiania cudzych produktów i wykorzy-stywania reputacji innych albo reklamy innego przedsiębiorstwa100. Wskutek tego działanie ochronne ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwej konkurencji w porównaniu z kategoriami praw własności intelektualnej jest z punktu wi-dzenia zainteresowanego podmiotu gospodarczego bardzo ograniczone i po-zostawia dla potencjalnych plagiatorów znaczne pole manewru, które pozwala nawet na wykonanie dopuszczalnej bezpośredniej imitacji w sensie identycz-nej powtórki kopiowanego wzorcowego produktu, a to w oparciu o procesy reverse engineering (inżyniera odwrotna)101.
98 Patrz ustawa o przeciwdziałaniu nieuczciwej konkurencji (UWG) w wersji z 3 marca 2010 r. (BGBl I, s. 254).
99 Por. F. Fechner (1999), s. 392–394.
100 Por. ibidem, s. 393.
101 Reverse engineering (inżynieria odwrotna) jest procesem wiernego i szczegółowego kopiowania istniejącego wytworu technicznego. Uzyskana przy tym wiedza techniczna nie jest tylko materiałem informacyjnym dla przedsiębiorstw, ale często stanowi technologiczną podstawę doskonalenia produktów. Przedsiębiorstwa starają się temu zapobiegać w drodze odpowiednich zakazów w umowach licencyjnych albo przez stosowanie odpowiednich zabezpieczeń technicznych.