Niepodzielność dóbr naukowych

Produkcja nowych dóbr naukowych, np. prowadzenie prac rozwojowych w dziedzinie nowatorskiego wynalazku technologicznego, uwarunkowana jest

realizowania roszczeń o wynagrodzenie za pośrednictwem kolektywnych organizacji zbiorowego zarządzania, por. F. Fechner (1999), s. 482–497.

244 Por. M. Fritsch, T. Wein, H.-J. Ewers (2005), s. 147.

245 Por. ibidem, s. 104.

246 Por. M.M. Reich (2004), s. 70–75.

247 Por. dla zakresu dóbr naukowych korzystających z ochrony w oparciu o prawa autorskie: G. Hansen (2009), s. 170–178; M.M. Reich (2004), s. 84–86, 110–121.

248 Optymalna internalizacja zewnętrznych efektów korzystania z dóbr naukowych za pośrednictwem praw własności intelektualnej możliwa jest przy danych kosztach transakcyjnych przy założeniu istnienia optymalnej normy prawnej, regulującej formy użytkowania wzajemnie kolidujących praw własności przy uwzględnieniu wartości wymiennej i kosztów transakcyjnych, por. A. Bielig (2003), s. 477.

249 Jednakże przyznawanie przez państwo praw własności intelektualnej w przypadku, gdy istniejące warunki nie stanowią dostatecznego uzasadnienia dla tego rodzaju ekonomiczno-politycznej ingerencji, może w pewnej mierze oddziaływać redukująco na poziom dobrobytu, np. gdy spowodowane względami ekonomiczno-politycznymi koszty są zbyt wysokie, gdy brak istotnych informacji o podejmowanych formach regulacji, gdy wiedza o powiązaniach przyczynowo-skutkowych jest niewystarczająca, gdy pojawia sie powodowane partykularnymi interesami uwarunkowane politycznie wywieranie wpływu na stosowane instrumenty lub gdy istnieją wzajemnie przeciwstawne restrykcje prawne, por. opisy zawarte w rozdziale 3.2.1.

zwykle zaangażowaniem kapitału ludzkiego o szczególnych cechach i przy-datności, ponadto korzystaniem ze szczególnego rodzaju kapitału rzeczowego w postaci niezbędnej infrastruktury technicznej, przestrzennej lub innej, a tak-że z zasobów czasowych i finansowych. Stanowią one niezbędne dla kreatyw-nego procesu tworzenia i nieodwracalne inwestycje początkowe, przyjmujące formę niezależnych od wielkości produkcji kosztów stałych²⁵⁰ ponoszonych w procesie wytwarzania, przy czym rozpatrywane w krótkiej perspektywie czasowej są to tzw. koszty utopione, których w określonych ramach czaso-wych nie można użyć dla innych alternatywnych obszarów zastosowania²⁵¹. Szczególny charakter produkcji dóbr naukowych polega przy tym na ich spe-cyficznej strukturze kosztowej, charakteryzującej się wysokim względnym poziomem kosztów stałych ponoszonych w celu pierwszego wytworzenia da-nego dobra naukowego w ramach procesu twórczego (first copy) w porówna-niu z wytwarzaniem i dystrybucją dalszych dodatkowych kopii, odwzorowań lub wersji tego samego dobra²⁵². Przeciętne natomiast koszty wytwarzania ko-pii dzięki znacznej redukcji kosztów, wynikającej z możliwości korzystania z nowych rozwiązań technologicznych, w szczególności ze wspieranych kom-puterowo technologii produkcji i powielania oraz coraz wyższego stopnia cy-fryzacji informacji i wiedzy (content)²⁵³, w odniesieniu do dobra naukowego wytworzonego a priori, charakteryzują się wraz z rosnącą ilością wytwarza-nych egzemplarzy silną tendencją spadkową²⁵⁴.

Z powyższego wynika charakterystyczny dla dóbr naukowych układ, pole-gający na tym, że kwestia efektywnej produkcji wiąże się w pierwszym rzędzie z wytwarzaniem first copy, a więc pierwszego materialnego lub

niematerialne-250 Por. J. Tirole (1999), s. 676 i nn.

251 Por. N. Thumm (2000), s. 6; P. Geroski (1995), s. 91.

252 Por. S. Hardege (2006), s. 323.

253 Dobra medialne jako treści medialne, z których korzystać można za pośrednictwem różnych kanałów medialnych służących do ich dystrybucji z przeznaczeniem dla uczestników rynku po stronie popytu, wykazują się wyraźnie zarysowanymi właściwościami niepodzielności.

Dotyczy to zarówno wytwarzania contentu, ponieważ dla pojedynczych odbiorców produkcja tych samych ilości treści medialnych musi się zasadniczo odbywać z zastosowaniem odpowiedniej liczby czynników, jak również dystrybucji dla dużych grup odbiorców za pośrednictwem mass mediów. Jednak również w obszarze produkcji nośników danych lub kanałów medialnych istnieje po części znaczna niepodzielność, jak np. w zakresie minimalnej liczby wykorzystywanych czynników produkcji, sieci danych, systemów rozgłośni radiowych oraz systemów dystrybucji, por. J. Ludwig (1998), s. 90.

254 Jako że koszty graniczne powielania dóbr medialnych w formie cyfrowej zasadniczo oscylują wokół zera, por. N. Lucchi (2006), s. 12 i nn.; por. z tak zwanym first-copy-cost-effekt, także B. Wirtz (2003), s. 38 i nn.; W. Fritz (2003), s. 553 i M.L. Kiefer (2001), s. 166–169.

go ucieleśnienia dobra naukowego, podczas gdy wytwarzanie następnych ko-pii tego samego dobra schodzi początkowo na dalszy plan w zakresie pakietu kosztów inwestycyjnych²⁵⁵. Przy tym z perspektywy ekonomicznej w centrum uwagi kalkulacji mikroekonomicznych znajduje się problematyka zagwaran-towania optymalnej liczby, względnie optymalnej jakości, planowanych do produkcji dóbr naukowych będących first copies. Wyraża się ona niezgodno-ścią z modelowymi warunkami pełnej konkurencji wskutek niepodzielności po stronie wytwarzanych dóbr naukowych i niezbędnych ku temu czynników produkcji, umożliwiających wariantowość potrzebnych ilości i jakości czyn-ników wejściowych oraz często także wynikających stąd produkowanych ilo-ści jedynie w większych skokach interwałowych²⁵⁶.

Podmioty gospodarcze muszą ponosić w ramach procesu wynalazcze-go, prowadzącego do uzyskania danego wynalazku technicznewynalazcze-go, określo-ne, niezbędne nakłady techniczno-infrastrukturalokreślo-ne, osobowe i finansowe, aby móc urzeczywistnić cel, jakim jest opracowanie zamierzonego wynalaz-ku. Ponoszone nakłady nie mogą kształtować się poniżej określonego mini-malnego progu, który jest niezbędny dla zapewnienia, aby wynalazek miał zdolność patentową oraz charakteryzował się cechami umożliwiającymi jego wykorzystanie w celach komercyjnych jako produktu innowacyjnego. Ponad-to ilość niezbędnych czynników wejściowych stanowi częsPonad-tokroć niezbędne minimum pozwalające na zachowanie optymalnych proporcji, które muszą być przestrzegane w procesie wynalazczym dla zagwarantowania efektywne-go wykorzystania czynników produkcji, np. udział kapitału ludzkieefektywne-go i in-frastruktury technicznej w ramach prac badawczo-rozwojowych powinien wykazywać określone proporcje²⁵⁷. Wynikające z powyższego ograniczenia, dotyczące wyboru wsadowej liczby czynników, pogłębiają dodatkowo pro-blem niepodzielności.

Również w procesie tworzenia form wzorniczych, np. modnych artyku-łów w branży odzieżowej lub innowacyjnego projektu, np. nowego

samocho-255 Por. S. Hardege (2006), s. 39.

256 Por. M. Fritsch, T. Wein, H.-J. Ewers (2005), s. 179 i nn.

257 Niezbędne optymalne proporcje angażowanych czynników mogą przy tym sięgać od zróżnicowanych pod względem wielkości interwałów możliwych proporcji angażowanych czynników aż do sztywnej komplementarności proporcji angażowanych czynników w znaczeniu limitacji wzajemnie wymiennych czynników produkcji (Limitationalität), por. A. Woll (2003), s. 185.

du, projektanci inwestują znaczne koszty w wytworzenie pierwszego modelu²⁵⁸ lub prototypu, stanowiące, w razie obiecującej sukces oceny ich szans na ryn-kowe spożytkowanie dzieła dla celów komercyjnych, podstawę powielania tego dobra naukowego w formie materialnych kopii. Jeżeli liczba wytwarza-nych kopii rośnie, to zainwestowane koszty stałe dzielą się na coraz większy wolumen produkcji, co pozwala na spadek przeciętnych kosztów produkcji kopiowanych egzemplarzy (degresja przeciętnych kosztów).

Zjawisko, które daje się zauważyć w odniesieniu do wynalazków i wzorów przemysłowych, a mianowicie spadek kosztów przeciętnych, dotyczy w ogra-niczonej formie również wielu znaków towarowych i ich oddziaływania eko-nomicznego. Pomyślne wprowadzenie znaku towarowego na rynek wymaga z reguły poniesienia znacznych nakładów inwestycyjnych²⁵⁹, aby ugruntować renomę danego produktu markowego²⁶⁰. Koszty te obejmują, obok niezbęd-nych początkowo kosztów związaniezbęd-nych z zagwarantowaniem ponadprze-ciętnych cech jakościowych danego markowego produktu, również koszty środków i działań o charakterze komplementarnym, podejmowanych celem odpowiedniego zakomunikowania uczestnikom rynku po stronie popytu wła-ściwości danej marki lub jej przesłanie²⁶¹, z wykorzystaniem w ramach procesu sygnalizacyjnego medialnych kanałów dystrybucyjnych. Oba rodzaje kosztów ukierunkowane są jako koszty stałe na umacnianie wartości marki, co znaj-duje odzwierciedlenie w renomie marki. Wraz ze zwiększającą się produkcją

258 Por. z procesem wytwarzania first copy przez projektantów (designer), I. Loschek (2009), s. 84.

259 Koszty inwestycyjne z tytułu lansowania nowej marki szacowane są, w zależności od kontekstu, na dwu- lub trzymiejscowe kwoty w milionach dolarów amerykańskich, por.

I. Wessel (2004), s. 45.

260 Por. z rozwojem marki i sterowaniem inwestycjami na rzecz marki, U. Klein-Bölting, M. Maskus (2003), s. 80–95.

261 Postrzegane subiektywnie właściwości znaku towarowego nie są przy tym obligatoryjnie związane z oryginalnymi właściwościami produktu, które są niekiedy z perspektywy uczestnika rynku po stronie popytu trudne do zmierzenia lub postrzegania. Uczestnicy rynku po stronie popytu znacznie częściej kojarzą specyficzne właściwości z danym znakiem towarowym w oparciu o nabyte dotychczas doświadczenia i łącząc je z odbieranymi sygnałami komunikacji dotyczącej znaku towarowego, tworzą subiektywnie ukształtowany wizerunek marki. A ponieważ w przypadku wielu porównywalnych ze sobą produktów ich właściwości coraz bardziej się ze sobą zrównują, co powoduje coraz silniejsze niwelowanie istniejących różnic, tym ważniejszy staje się w świetle odróżniającej funkcji znaków towarowych aspekt komunikacji znaku towarowego, realizowany np. za pośrednictwem określonego kształtowania prezentacji marki lub też pozycjonowania marki. Ma on na celu wytworzenie głównej cechy różnicującej poprzez kształtowanie niematerialnej treści marki, por. ibidem, s. 5 i nn.

markowego wyrobu te inwestowane a priori koszty dzielą się na większą licz-bę wytworzonych kopii, powodując spadek kosztów przeciętnych. Jednak-że nie wszystkie znaki towarowe, względnie produkty markowe, mają cechy umożliwiające im partycypowanie w degresji kosztów przeciętnych za pośred-nictwem zwiększającej się ilości wytwarzanego produktu, bez uszczuplania w dłuższym okresie istoty ich marki (brand essence) lub sygnalizowanego uczestnikom rynku po stronie popytu przesłania marki (corporate claim).

Znaki towarowe spełniają poprzez wysyłane przez siebie sygnały funkcję od-różniającą dany produkt od innych porównywalnych produktów, tworząc tym samym pewnego rodzaju sztuczną segmentację rynku dla danego towaru, a w wyniku tego względny niedobór dóbr w ramach segmentu rynku wła-ściwego dla podejmowania decyzji wyboru. Dotyczy to w szczególności tych znaków towarowych, które w przesłaniu swojej marki przenoszą pewną spe-cyficzną cechę niezwykłości. Takie produkty markowe mogą, mimo istnieją-cej niepodzielności, partycypować jedynie w bardzo ograniczonym zakresie w spadku kosztów przeciętnych, ponieważ uszczuplałoby to istotę ich marki, redukując tym samym jej wartość²⁶². W praktyce jest to jednak wyrównywane poprzez podwyższoną krańcową gotowość do zapłaty za produkty markowe, a w wyniku uwypuklanej przez to ich wyjątkowości stanowi często integral-ny element składowy zamierzonej strategii marki.

Występowanie niepodzielności można stwierdzić również w odniesie-niu do wielu wytworów intelektu, podlegających ochronie autorskoprawnej.

Twórca dzieła, przykładowo filmu fabularnego²⁶³ lub oprogramowania kom-puterowego, ponosi stałe koszty związane z wytworzeniem pierwszej kopii²⁶⁴ danego niematerialnego dobra, którego koszty przeciętne wykazują tendencję

262 Oferent danego znaku towarowego konfrontowany jest przy tym z ograniczeniami zarówno z uwagi na liczbę sztuk, jak i kategorii produktu, na które znak towarowy może być przeniesiony, jeżeli zamierza uniknąć sytuacji, w której wywodzący się z tego segmentu popytu kupujący utraciliby zamierzoną korzyść społeczną, jaką jest umiejętność rozróżniania, por. B. Korneli (2007), s. 39–43.

263 Koszty wytwarzania filmów fabularnych ulegają znacznym wahaniom w zależności od gatunku filmu, producenta, reżysera i obsady, sięgając od produkcji niskobudżetowych (low-budget) do wyprodukowanych z nadmiernym nakładem środków i zbyt wysokimi kosztami na reklamę hitów kasowych (blockbuster). Całkowity koszt filmu Piraci z Karaibów 3 wyreżyserowanego w 2007 r. przez Gore’a Verbinskiego, o najwyższych jak dotąd w historii nominalnych kosztach produkcji, wyniósł ok. 300 milionów dolarów amerykańskich, por.

Insidekino (2012).

264 Ponieważ w wyniku postępu technicznego w ramach rosnącej cyfryzacji wielu dóbr naukowych, w tym w szczególności w obszarze mediów elektronicznych, właściwości sporządzonej kopii nie dają się odróżnić od właściwości oryginału bez wykorzystania w tym

spadkową wraz z rosnącą liczbą wyprodukowanych kopii. Specyficzna struk-tura kosztów produkcji powoduje, przy założeniu możliwości wytwarzania danego dobra naukowego przez większą liczbę wytwórców, komparatywną przewagę kosztową tego spośród podmiotów gospodarczych, który wykaże się zdolnością przyciągnięcia do wytworzonych przez siebie kopii znacznej części spodziewanego łącznego popytu na to dobro. W przypadku wyraźnych korzyści skali oraz struktury popytu na to dobro naukowe, gdzie punkt prze-cięcia funkcji popytu z funkcją kosztów przeciętnych usytuowany jest w po-bliżu minimalnych kosztów, powstaje naturalny monopol, w ramach którego jedyny oferent może w pełni obsłużyć rynkowy popyt na dane dobro po naj-niższych kosztach²⁶⁵.

Podobnie jak zdarza się to w odniesieniu do znaków towarowych, nie wszystkie jednak dzieła chronione prawami autorskimi mogą korzystać z pro-fitów wynikających ze związanej z niepodzielnością przewagi kosztowej. Tak więc zaprezentowanie utworu werbalnego w formie przemówienia, wykładu czy recytacji wierszy jest na ogół, podobnie jak odtworzenie dzieła muzyczne-go lub dzieła sztuki tanecznej, wydarzeniem jedynym w swoim rodzaju, adre-sowanym w swej konkretnej formie, w danym czasie i miejscu do określonego kręgu odbiorców i jako per se²⁶⁶ oryginał nie da się powielać. Również powie-lanie innych rodzajów dzieł z dziedziny sztuk pięknych lub sztuki budowlanej (architektonicznych, architektoniczno-urbanistycznych lub urbanistycznych), jak np. rzeźb, statui i malarstwa lub wybitnych pod względem artystycznym budowli, podlega ścisłym restrykcjom w sferze ewentualnej partycypacji w możliwościach obniżających przeciętne koszty, a wynikających z rozsze-rzenia oferty na rynku dóbr naukowych. Wartość przypisywana tego rodzaju dziełom z perspektywy uczestników rynku po stronie popytu i manifestująca się w ich gotowości do zapłaty wyznaczana jest we wzajemnym oddziaływa-niu podaży i popytu obok swych pozostałych właściwości użytkowych zwykle w znacznym stopniu przez szczególną, postrzeganą subiektywnie wyjątkowość i oryginalność dzieła, a więc przez swą względną ograniczoność. Powiązania istniejące pomiędzy subiektywnym powstawaniem wartości i wykazaną cechą

celu specjalistycznych środków technicznych, rozróżnianie kopii i oryginału wychodzi w tym zakresie coraz bardziej z użycia, por. N. Lucchi (2006), s. 18 i nn.

265 Por. M. Fritsch, T. Wein, H.-J. Ewers (2005), s. 181 i nn.

266 Powielanie natomiast takiego dzieła jako kopii w znaczeniu nagrania i zapisania go na określonym nośniku, z możliwością późniejszej recepcji, staje się z reguły możliwe. Jednakże dzieło oryginalne (prezentacja) i kopia (nagranie dźwięku lub obrazu) różnią się znacznie w zakresie ich właściwości użytkowych.

niepowtarzalności pozostają przy tym po części w sprzeczności z powielaniem oryginału przez wytwarzanie przez producentów kolejnych egzemplarzy²⁶⁷.

Dobra naukowe tym samym posiadają z reguły wspólną cechę niepodziel-ności, chociażby w zróżnicowanym ilościowo wymiarze, co w znaczącym dla podmiotu gospodarczego obszarze popytu prowadzić może do spadku prze-ciętnych kosztów produkcji²⁶⁸. Jeżeli przewaga kosztowa wynikająca ze wzro-stu ilości wytwarzanego dobra jest dostatecznie wyraźna, to prowadzi do subaddytywności funkcji kosztów, co powoduje znaczny wzrost kosztów pro-dukcji w przypadku podziału wytwarzanej ilości dobra na kilka podmiotów w porównaniu z koncentracją produkcji w jednym podmiocie gospodarczym.

Daje to możliwość wykorzystania wzrastającego efektu skali w przypadku wy-twarzania przez jednego wytwórcę²⁶⁹. Dlatego niektóre rynki dóbr naukowych, na których występuje subaddytywność, ulegają wyraźnej tendencji do tworze-nia naturalnych monopoli²⁷⁰, ponieważ koszty produkcji oferenta monopoli-stycznego są niższe niż zagregowane koszty kilku konkurujących podmiotów.

Jeżeli natomiast naturalny monopolista w zakresie danego dobra naukowego nie musi obawiać się, że potencjalni konkurenci zagrożą jego pozycji rynko-wej²⁷¹, to zgodnie ze standardowym modelem Cournota, dotyczącym kształ-towania cen w warunkach monopolu i dążeniem do maksymalizacji swojego zysku, wybierać będzie przy ustalaniu poziomu produkcji wytwarzanego do-bra taki wariant zależności między ceną a ilością, w którym koszt marginalny

267 Celem obejścia tego dylematu oferenci opracowują różnorodne strategie, mające na celu zapewnienie, aby poszerzanie rynku odbywało się z równoczesnym utrzymaniem zasadniczej segmentacji rynku, jak np. wytwarzanie ściśle limitowanych krótkich serii lub zamierzone stopniowanie poziomu jakości w porównaniu z jakością oryginału (realizowane np. przy tworzeniu mniej doskonałych niż oryginał odbitek fotograficznych) itp.

268 Funkcje kosztów wykazują często tę cechę, że wraz ze wzrostem wielkości produkcji wyjściowej powodują początkowo spadek kosztów przeciętnych, które jednak osiągnąwszy pewną określoną wartość minimalną, zaczynają ponownie wzrastać. Jeżeli przedsiębiorstwo nie osiągnie tego minimalnego optimum wielkości produkcji, to jest możliwe, że konkurujący oferent, produkujący po minimalnych kosztach przeciętnych, będzie w stanie je przelicytować, wyznaczając jeszcze niższą cenę. Ograniczoność korzyści skali prowadzi w tym przypadku do tego, że istniejący naturalny monopol ma jedynie czasowy charakter, por. M. Fritsch, T. Wein, H.-J. Ewers (2005), s. 183 i nn.

269 Por. ze zjawiskiem subaddytywności funkcji kosztów, ibidem, s. 184–190.

270 Por. G. Knieps (2005), s. 23 i nn.

271 W tym zakresie J. Panzar i R.D. Willig (1977) opracowali koncepcję trwałości naturalnego monopolu, wedle której naturalny monopol pozostaje tak długo nienaruszony, jak długo brakuje dla potencjalnego konkurenta motywacji do wejścia na rynek, por. G. Knieps (2005), s. 29 i nn.

dodatkowej jednostki dobra będzie odpowiadał zyskowi marginalnemu²⁷². Ta forma kształtowania cen wiąże się, w porównaniu z referencyjną sytuacją peł-nej konkurencji, ze statycznymi stratami w zakresie poziomu dobrobytu, bo-wiem ilość wyprodukowana, a więc liczba kopii dobra naukowego znajduje się poniżej opłacalnego poziomu produkcji, a cena za pojedynczą kopię kształtu-je się powyżej poziomu konkurencji²⁷³. Naturalny monopolista może w celu maksymalizacji zysku częściowo zredukować tę alokacyjną nieefektywność, o ile dysponuje możliwością różnicowania cen²⁷⁴. Jeżeli natomiast wskutek możliwości przystąpienia do rynku potencjalnych konkurentów, dysponują-cych np. bliskimi substytutami dobra naukowego, wystąpi kontestowalność rynku, to wraz z narastającą presją konkurencji monopolista w coraz więk-szym stopniu przybliżać będzie wybraną przez siebie politykę cenowo-ilościo-wą do układu efektywnego²⁷⁵.

Potencjalna kontestowalność rynku dóbr naukowych przy istniejącej niepodzielności uzależniona jest, obok intensywności występowania subad-dytywnej funkcji kosztów, także od poziomu niezbędnych inwestycji nieod-wracalnych danego oferenta związanych z wejściem na rynek, które w razie możliwego wystąpienia z rynku staną się jako utracone koszty nieudanego wejścia na rynek (sunk costs) kosztami nieodwracalnymi lub odwracalnymi jedynie w niewielkim stopniu²⁷⁶. Jeżeli wejście na rynek wiąże się z konieczny-mi, znacznymi i nieodwracalnymi inwestycjakonieczny-mi, to potencjalna konkurencyj-ność rynku maleje. Do tego dochodzi jeszcze jeden czynnik kontestowalności rynku dóbr naukowych, a mianowicie prawdopodobieństwo, że oferent o ugruntowanej pozycji rynkowej zareaguje na zagrażające mu wejście na ry-nek nowego konkurenta rujnującymi go cenami. Dlatego też na podstawie

272 Por. do kształtowania cen w monopolu Cournota, M. Fritsch, T. Wein, H.-J. Ewers (2005), s. 192–196.

273 Za przykład może służyć przedsiębiorstwo farmaceutyczne dysponujące wymaganą wiedzą oraz niezbędnymi zasobami, umożliwiającymi mu wyłączną produkcję określonej medycznej substancji czynnej stosowanej przy zwalczaniu szeroko rozpowszechnionej choroby.

Oferowana przez nie ilość medykamentu jest wyraźnie niższa niż efektywna referencyjna wielkość w warunkach konkurencyjnych, podczas gdy poziom ceny jest znacznie wyższy niż cena konkurencyjna.

274 Odnośnie do poprawiającego alokację oddziaływania różnicowania cen 1, 2 i 3 stopnia, por. G. Knieps (2005), s. 206–222.

275 Por. M. Fritsch, T. Wein, H.-J. Ewers (2005), s. 203–207; G. Knieps (2005), s. 30 i nn.

276 Por. M. Fritsch, T. Wein, H.-J. Ewers (2005), s. 204. Sunk costs nie są tożsame z zainwestowanymi kosztami stałymi, ponieważ z reguły jakaś część spożytkowanych przez producenta kosztów stałych wykazuje właściwości odwracalne.

charakteru kryteriów subaddytywności funkcji kosztów oraz nieodwracal-ności poczynionych inwestycji można wnioskować o właściwościach danego rynku dóbr naukowych w zakresie spodziewanego zachowania się tego ryn-ku w warunkach konryn-kurencji (por. tabela 1):

1) Jeżeli nieodwracalność kosztów inwestycji związanych z wejściem na ry-nek oraz subaddytywność funkcji kosztów produkcji dóbr naukowych są nieznaczne, to rynek będzie z reguły wykazywał normalne procesy kon-kurencyjne. Na takim rynku dóbr naukowych nie wystąpi wynikające z niepodzielności zjawisko zawodności rynku (rynek normalny), np.

w sferze koncertów lub przedstawień teatralnych.

2) Nieznaczna nieodwracalność inwestycji w połączeniu z wyraźnie zaryso-waną subaddytywnością funkcji kosztów spowodują, że naturalny mono-polista o ustalonej pozycji na rynku narażony będzie na znaczny nacisk konkurencji, wynikający z potencjalnych wejść na rynek, co z reguły za-działa dyscyplinująco na prezentowane przez niego zachowania rynkowe (dyscyplinujący monopol naturalny). Również w tym przypadku rynek dóbr naukowych nie będzie z uwagi na istniejącą niepodzielność bez-względnie skazany na zawodność, np. w odniesieniu do drukowanych lub publikowanych w Internecie artykułów prasowych lub wielu markowych artykułów konsumpcyjnych.

3) Jeżeli natomiast nieodwracalność jest stosunkowo wysoka, przy równo-cześnie występującej w nieznacznym stopniu subaddytywności funkcji kosztów, to konkurencja między wieloma oferentami dóbr naukowych jest w zasadzie możliwa z uwagi na ich struktury kosztów. Istniejące koszty utopione stanowią jednakże silne bariery przeciwdziałające wychodze-niu z rynku, co w krótkim lub średnim okresie może uniemożliwić ela-styczną adaptację rynku (rynek o tendencjach nieelastycznych)²⁷⁷. Rynek dóbr naukowych charakteryzuje się wówczas bardzo ograniczoną

3) Jeżeli natomiast nieodwracalność jest stosunkowo wysoka, przy równo-cześnie występującej w nieznacznym stopniu subaddytywności funkcji kosztów, to konkurencja między wieloma oferentami dóbr naukowych jest w zasadzie możliwa z uwagi na ich struktury kosztów. Istniejące koszty utopione stanowią jednakże silne bariery przeciwdziałające wychodze-niu z rynku, co w krótkim lub średnim okresie może uniemożliwić ela-styczną adaptację rynku (rynek o tendencjach nieelastycznych)²⁷⁷. Rynek dóbr naukowych charakteryzuje się wówczas bardzo ograniczoną