EKSTRADyCJA

Po raz pierwszy Trybunał powołał się na KPT w kluczowym wyroku w sprawie Soering przeciwko Zjednoczonemu Królestwu z 1989 r., a zatem dwa lata po wejściu w życie KPT.

Sprawa ta została wniesiona przez obywatela Niemiec, oskarżonego o zabójstwo na te-rytorium Stanów Zjednoczonych i schwytanego w Wielkiej Brytanii. Sprzeciwiał się on swojej ekstradycji do Stanów Zjednoczonych, gdzie groziła mu kara śmierci. Analizując, czy ekstradycja Soeringa stanowiłaby naruszenie art. 3 EKPC, Trybunał przywołał KPT, która zakazuje wydalania, zwracania lub wydawania osób do państw, jeśli istnieją poważ-ne podstawy do uznania, że mogą im tam grozić tortury (art. 3 KPT). Następnie ETPC stwierdził, że istnienie specjalnego traktatu odnoszącego się do zakazu tortur (tj. KPT) nie oznacza, że zasadniczo podobny obowiązek nie wynika z art. 3 EKPC¹¹. Przyjął w tej sprawie, że ekstradycja osoby oskarżonej do kraju, w którym są poważne podstawy do uznania, iż istnieje realne ryzyko, że zostanie ona poddana torturom bądź nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu, może stanowić naruszenie EKPC. Konwencja w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego trakto-wania albo karania posłużyła zatem w tej sprawie do wzmocnienia interpretacji ETPC.

Podobną argumentację, tj. iż obowiązek wyrażony explicite w KPT jest implicite zawarty w EKPC, Trybunał przyjął również w innym kontekście – uznał wtedy, że władze mają obowiązek podjąć śledztwo, gdy istnieje uzasadniony powód do podejrzenia, iż doszło do stosowania tortur¹².

Trybunał następnie przyjął stanowisko, że podejrzenie naruszenia art. 3 EKPC dotyczy również zagrożeń ze strony osób lub grup osób niebędących funkcjonariuszami publicz-nymi. Na podstawie takiego podejścia uznał za niezgodne z EKPC wydalenie do krajów, w których występowało zagrożenie ze strony handlarzy narkotyków¹³, grup

separatystycz-11 Wyrok ETPC z 7 lipca 1989 r., Soering p-ko Zjednoczonemu Królestwu, 14038/88, § 88, HUDOC.

12 Wyrok ETPC z 18 grudnia 1996 r., Aksoy p-ko Turcji, 21987/93, § 98, HUDOC; wyrok ETPC z 11 marca 2014 r., Abdu p-ko Bułgarii, 26827/08, § 42, HUDOC.

13 Wyrok Wielkiej Izby ETPC z 29 kwietnia 1997 r., H.L.R. p-ko Francji, 24573/94, HUDOC.

KONWENCJA W SPRAWIE ZAKAZU STOSOWANIA TORTUR... 125

nych¹⁴, ugrupowań paramilitarnych¹⁵ i terrorystycznych¹⁶, a nawet ze strony rodziny¹⁷. Jest to rozumienie wykraczające poza zawarty w KPT zakaz wydalania, zwracania lub wydawania, do czego ETPC jednak nigdy się nie odniósł. W sprawach dotyczących wy-daleń do krajów, w których występowało zagrożenie tortur ze strony grupy niezwiązanych z państwem, zazwyczaj żadna ze stron nie odwoływała się do KPT, jedynie w nielicznych państwa argumentowały, że KPT nie odnosi się do takich sytuacji¹⁸. Jednocześnie KomPT przyjął wyraźnie w Komentarzu Ogólnym dotyczącym stosowania art. 3 KPT (zasada non-refoulement) z 2017 r., iż państwa powinny powstrzymać się od wydalania osób do krajów, w których byłyby one zagrożone torturami lub innym nieludzkim traktowaniem przez osoby niezwiązane z państwem¹⁹. Odwołanie się do dorobku KomPT mogłoby zatem wzmocnić ww. stanowisko ETPC.

W sprawach dotyczących ekstradycji KPT była często przywoływana, w szczególno-ści, gdy Trybunał badał, czy można wydalić skarżącego do konkretnego kraju trzeciego.

Trybunał brał pod uwagę zapewnienie tego kraju, iż jest stroną KPT i potwierdza swoje zobowiązania do postępowania zgodnie z jej postanowieniami²⁰. Jednocześnie samo ra-tyfikowanie KPT nie jest uznawane za wystarczające zapewnienie niestosowania tortur w kraju trzecim. Na ten fakt w postępowaniu przed Trybunałem powoływały się liczne państwa, np. wobec Kazachstanu²¹, Turkmenistanu²², Kirgistanu²³, Kolumbii²⁴, Tune-zji²⁵ czy Uzbekistanu²⁶. Trybunał jednoznacznie podkreślił, że przystąpienie do traktatu

14 Wyrok ETPC z 17 lipca 2008 r., NA p-ko Wielkiej Brytanii, 25904/07, HUDOC.

15 Wyrok ETPC z 20 stycznia 2009 r., F.H. p-ko Szwecji, 32621/06, HUDOC.

16 Wyrok Wielkiej Izby ETPC z 23 sierpnia 2016 r., J.K. i in. p-ko Szwecji, 59166/12, HUDOC.

17 Wyrok ETPC z 16 czerwca 2016 r., R.D. p-ko Francji, 34648/14, HUDOC.

18 Wyrok Wielkiej Izby ETPC z 29 kwietnia 1997 r., H.L.R. p-ko Francji, 24573/94, § 32.

19 General Comment No. 4 (2017) on the implementation of article 3 of the Convention in the context of article 22, CAT/C/GC/4, 4.09.2018, § 30, https://documents-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/

GEN/G18/268/21/PDF/G1826821.pdf?OpenElement [dostęp: 9.01.2022]. Podobnego zapisu nie było w pierwszym Komentarzu Ogólnym do art. 3 KPT, co pokazuje rozwój w podejściu samego KomPT do tej kwestii. General Comment No. 1: Implementation of Article 3 of the Convention in the Context of Article 22 (Refoulement and Communications), 21 November 1997, A/53/44, 16.09.1998, annex IX, https://www.refworld.org/docid/453882365.html A/53/44 [dostęp: 9.01.2022].

20 Wyrok ETPC z 6 lutego 2003 r., Mamatkulov i Abdurasulovic p-ko Turcji, 46827/99, 46951/99,

§ 75–77, HUDOC.

21 Wyrok ETPC z 19 listopada 2009 r., Kaboulov p-ko Ukrainie, 41015/04, § 105, HUDOC.

22 Wyrok ETPC z 17 czerwca 2010 r., Kolesnik p-ko Rosji, 26876/08, § 66, HUDOC.

23 Wyrok ETPC z 1 grudnia 2015 r., Tadzhibayev p-ko Rosji, 17724/14, § 30, HUDOC.

24 Wyrok ETPC z 1 kwietnia 2010 r., Klein p-ko Rosji, 24268/08, § 37, HUDOC.

25 Wyrok ETPC z 28 lutego 2008 r., Saadi p-ko Włochom, 37201/06, § 111, HUDOC.

26 Wyrok ETPC z 8 listopada 2011 r., Yakubov p-ko Rosji, 7265/10, § 52, HUDOC; wyrok ETPC z 7 maja 2014 r., Nizamov i in. p-ko Rosji, 22636/13, 24034/13, 24334/13, 24528/13, § 32, HUDOC.

126 GRAŻyNA BARANOWSKA

międzynarodowego, w tym do KPT, nie jest samo w sobie wystarczające do zapewnienia odpowiedniej ochrony przed ryzykiem nieludzkiego traktowania, zwłaszcza gdy wiary-godne źródła poświadczają występowanie praktyk stosowanych albo tolerowanych przez władze, które to praktyki są sprzeczne z zasadami EKPC²⁷. Istnieje również obowiązek zbadania, czy gwarancje dyplomatyczne zapewniają w praktyce ochronę przed ryzykiem tortur i nieludzkiego traktowania²⁸.

Badając, czy ekstradycja skarżącego do Iranu byłaby zgodna z EKPC, Trybunał szcze-gółowo analizował nastawienie władz Iranu do KPT, podkreślając, iż Iran jest jednym z zaledwie 26 państw, które jej nie podpisały²⁹. Choć sama ratyfikacja KPT przez państwo, do którego ma odbyć się wydalenie, nie jest wystarczająca do zagwarantowania, iż eks-tradycja nie stanowi naruszenia art. 3 EKPC, nieratyfikowanie KPT wydaje się istotnym elementem przemawiającym za odwrotnością.

Co interesujące, nieco inna perspektywa niż wobec KPT została przyjęta wobec Pro-tokołu Fakultatywnego do KPT³⁰. Protokół ten zobowiązuje państwa do ustanowienia systemu regularnych wizyt w miejscach zatrzymań, realizowanych przez tzw. krajowe me-chanizmy prewencji³¹. Rozpatrując sprawę ekstradycji do kraju, w którym funkcjonował taki mechanizm, Trybunał uznał, że ustanowienie tego systemu świadczy o determinacji władz do wyeliminowania przemocy i bezkarności i w związku z tym stwierdził, że ekstra-dycja nie byłaby naruszeniem art. 3 EKPC³². Sprawozdania przygotowane przez krajowe mechanizmy prewencji, powołane w tych krajach, które ratyfikowały Protokół Dodatkowy do KPT, także służyły ETPC jako podstawa do oceniania stanu faktycznego w państwach, przeciwko którym były składane skargi³³. Powoływanie się na działalność krajowych me-chanizmów prewencji jest coraz powszechniejsze w wyrokach ETPC: do końca 2020 r.

nastąpiło to 23 razy, z czego dziesięć razy od 2018 r. Protokół Dodatkowy do KPT, który wszedł w życie w 2006 r., jest stosunkowo nowym instrumentem, a od momentu ratyfiko-wania protokołu do rozpoczęcia funkcjonoratyfiko-wania krajowego mechanizmu prewencji może

27 Wyrok ETPC z 8 listopada 2011 r., Yakubov p-ko Rosji, 7265/10, § 93.

28 Wyrok ETPC z 15 października 2015 r., Nabid Abdullayev p-ko Rosji, 8474/14, § 66, HUDOC.

29 Wyrok ETPC z 4 kwietnia 2019 r., G.S. p-ko Bułgarii, 4633/15, § 55–58, 92, HUDOC.

30 Protokół Fakultatywny do Konwencji w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania, przyjęty przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych w Nowym Jorku dnia 18 grudnia 2002 r., Dz.U. 2007 Nr 30, poz. 192.

31 J. Grygiel, Gwarancje niezależności krajowych mechanizmów prewencji powołanych na podstawie OPCAT, „Problemy Współczesnego Prawa Międzynarodowego, Europejskiego i Porównawczego” 2021, nr 19, s. 95–119, https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/handle/item/269186 [dostęp: 9.01.2022].

32 Wyrok ETPC z 15 listopada 2011 r., Al Hanchi p-ko Bośni i Hercegovinie, 48205/09, § 44, HUDOC.

33 Wyrok ETPC z 20 października 2011 r., Mandić i Jović p-ko Słowenii, 5774/10, 5985/10, § 47, HUDOC; wyrok ETPC z 20 października 2011 r., Štrucl i in. p-ko Słowenii, 5903/10, 6003/10 i 6544/10,

§ 54, HUDOC; wyrok ETPC z 31 października 2019 r., Ulemek p-ko Chorwacji, 21613/16, § 55, HUDOC.

KONWENCJA W SPRAWIE ZAKAZU STOSOWANIA TORTUR... 127

upłynąć kilka lat. Dlatego też tendencja ta nie jest zaskakująca i w przyszłości można się spodziewać częstszego powoływania się przez skarżących, państwa czy Trybunał na raporty i ustalenia krajowych mechanizmów prewencji.