PRAWO DO SĄDU

W sprawach dotyczących art. 6 EKPC odwołania do standardów Paktu pojawiają się stosunkowo często. W jednym z pierwszych wyroków, w których Trybunał powołał się na standard z MPPOiP – w sprawie Pretto i inni przeciwko Włochom¹⁶ – dotyczącym prawa do sądu, czyli art. 6 EKPC, uznał, że standard konwencyjny dotyczący obowiązku publicznego ogłoszenia wyroku jest bardziej rygorystyczny niż ten wynikający z art. 14 Paktu. Podobnie Trybunał postąpił w sprawach Axon przeciwko Niemcom¹⁷ oraz Sutter przeciwko Szwajcarii¹⁸. W sprawie B. i P. przeciwko Zjednoczonemu Królestwu¹⁹ w zdaniu odrębnym zbieżnym z wyrokiem sędzia Bratza, analizując standard z art. 6 EKPC dotyczący obowiązku pu-blicznego przeprowadzenia rozprawy oraz ogłoszenia wyroku, wskazał na zbieżny charakter obu regulacji w tym zakresie – konwencyjnej oraz tej wynikającej z Paktu. Czyli w tym

16 Wyrok ETPC z 8 grudnia 1984 r., Pretto i in. p-ko Włochom, 7984/77, HUDOC.

17 Wyrok ETPC z 8 grudnia 1983 r., Axon p-ko Niemcom, 8273/78, HUDOC.

18 Wyrok ETPC z 22 lutego 1984 r., Sutter p-ko Szwajcarii, 8209/78, HUDOC.

19 Wyrok ETPC z 24 kwietnia 2001 r., B. i P. p-ko Zjednoczonemu Królestwu, 36337/97, 35947/97, HUDOC.

Tabela 1. Wyroki ETPC do 31 grudnia 2020 r., w których przywołano MPPOiP lub dorobek KPC

Liczba wyroków, w których przywołano Pakt lub dorobek Komitetu – ogółem 278

– w części dotyczącej faktów (facts) 207

– w części zawierającej ocenę Trybunału (court’s assessment) 73

– w stanowisku skarżącego 23

– w stanowisku rządu 12

– w stanowisku strony trzeciej 16

– w zdaniu odrębnym zbieżnym z wyrokiem 17

– w zdaniu odrębnym rozbieżnym z wyrokiem 26

– w tym wyroków Wielkiej Izby 58

Liczba wyroków, w których przywołano decyzje Komitetu w sprawach skarg

indywidual-nych 68

Liczba wyroków, w których przywołano uwagi końcowe Komitetu do sprawozdań

państw--stron Paktu 36

Liczba wyroków, w których przywołano zalecenia ogólne Komitetu 72 Źródło: opracowanie własne.

MIĘDZYNARODOWY PAKT PRAW OBYWATELSKICH (OSOBISTYCH) I POLITYCZNYCH 37

przypadku chodziło o podkreślenie uniwersalnego charakteru zasady jawności rozprawy i obowiązku publicznej prezentacji wyroku. Natomiast powołanie się na Pakt nie skutko-wało próbą ewentualnej modyfikacji standardu Konwencji.

Ważną rolę w kontekście określenia zakresu prawa do sądu odegrał wyrok w sprawie Ergin przeciwko Turcji. W sprawie chodziło o ustalenie, czy osoby cywilne mogą być sądzone przez sądy wojskowe. Trybunał, rekonstruując standard międzynarodowy, ob-szernie odwołał się do dorobku KPC – przywołał Komentarz Ogólny uchwalony przez Komitet w 1984 r. do art. 14 Paktu oraz zacytował następujący fragment uwag końcowych do sprawozdania okresowego Polski z wykonania MPPOiP: „Komitet jest zaniepoko-jony informacją o zakresie jurysdykcji sądów wojskowych do sądzenia osób cywilnych;

pomimo niedawnych ograniczeń tej procedury. Komitet nie uznaje, że praktyka ta jest uzasadniona wygodą sądu wojskowego rozpatrującego każdą osobę, która mogła wziąć udział w przestępstwie popełnionym głównie przez członka sił zbrojnych”²⁰. Trybunał przywołał również podobne opinie w uwagach końcowych ogłoszonych wobec innych państw. W tym przypadku powołanie się na dorobek Komitetu – komentarz ogólny, uwagi końcowe – podobnie jak przywołanie też innego systemu regionalnego – Amerykańskiej Konwencji Praw Człowieka – pozwoliło na głębsze uzasadnienie tezy o międzynarodowym standardzie wykluczającym możliwość sądzenia osób cywilnych przez sądy wojskowe.

W sprawie Lalmahomed przeciwko Holandii²¹ Trybunał musiał zmierzyć się z sytuacją, w której standardy EKPC oraz MPPOiP dotyczące prawa do odwołania się do sądu drugiej instancji jako elementu prawa do sądu różniły się. Skarżący twierdził, że został pozbawiony prawa do apelacji od skazującego wyroku. ETPC, rozpatrując sprawę, przytoczył fragmenty decyzji KPC, który w merytorycznie identycznej sprawie Thomas Wilhelmus Henricus Men-nen przeciwko Holandii stwierdził, że „że prawo autora do odwołania zgodnie z art. 14 ust. 5 Paktu zostało naruszone ze względu na to, że państwo-strona nie zapewniło odpowiednich udogodnień do przygotowania obrony i warunków do rzeczywistego rozpatrzenia jego sprawy przez wyższy trybunał”²². Trybunał skonstatował jednak, że art. 6 Konwencji nie zawiera nakazu zagwarantowania prawa do apelacji w odróżnieniu od art. 14 ust. 5 Paktu.

Prawo takie znalazło się w Protokole nr 7 art. 2 ust. 1. Jednak Królestwo Niderlandów nie ratyfikowało tego protokołu, a zatem standard konwencyjny w stosunku do tego kraju w zakresie prawa do apelacji był niższy niż standard MPPOiP. Trybunał zauważył: „niemniej sam fakt, że nie można zastosować Protokołu nr 7, uniemożliwia Trybunałowi poddanie prawa rządzącego holenderskim systemem zwolnienia z apelacji, kontroli o charakterze i zakresie podobnym do zastosowanego przez Komitet Praw Człowieka”. Stwierdzając

20 Wyrok ETPC z 4 maja 2006 r., Ergin p-ko Turcji, 47533/99, § 23, HUDOC.

21 Wyrok ETPC z 22 lutego 2011 r., Lalmahomed p-ko Holandii, 26036/08, HUDOC.

22 Decyzja KPC z 27 lipca 2010 r., Thomas Wilhelmus Henricus Mennen p-ko Holandii, 1797/2008,

§ 19, https://juris.ohchr.org/ [dostęp: 3.12.2022].

38 ROMAN WIERUSZEWSKI

ten fakt, Trybunał wskazał inne powody, które pozwoliły mu uznać naruszenie przez pań-stwo-stronę prawa skarżącego do sądu. Wyrok ten wyraźnie pokazuje dążenie ETPC do poszukiwania identycznych standardów w obu traktatach i unikania sytuacji, w których mogłyby zapaść odmienne rozstrzygnięcia w podobnych stanach faktycznych.

Ważną synergię między oboma systemami – uniwersalnym i regionalnym – można znaleźć w sprawie Baka przeciwko Węgrom. Skarżący został pozbawiony funkcji prezesa Sądu Najwyższego na Węgrzech przed upływem kadencji i nie miał możliwości wniesienia sprawy do sądu. ETPC w wyroku przypomniał Komentarz Ogólny nr 32 Komitetu do art. 14 MPPOiP, a w szczególności następujący fragment: „Sędziowie mogą być odwołani tylko z powodu poważnych przewinień lub niekompetencji, zgodnie z uczciwymi procedu-rami zapewniającymi obiektywność i bezstronność, określonymi w konstytucji lub prawie.

Odwoływanie sędziów przez władzę wykonawczą, m.in. przed upływem kadencji, na którą zostali powołani, bez podania konkretnych powodów i bez skutecznej ochrony sądowej w celu zakwestionowania odwołania jest niezgodne z niezawisłością sądownictwa”²³. Ponad-to Trybunał powołał się na kilka decyzji KPC, w tym decyzję wydaną w bardzo podobnej sprawie Pastukhov przeciwko Białorusi²⁴. Wyrok ETPC stwierdzający naruszenie praw skarżącego oparty był m.in. na wyżej wskazanych standardach²⁵.

Na szczególną uwagę, w kontekście analizowanych relacji między ETPC a KPC zasłu-guje sprawa Correia de Matos przeciwko Portugalii. Doszło w niej do sytuacji, w której przy tym samym stanie faktycznym i prawnym oba organy, wiedząc o decyzjach innego organu, doszły do odmiennych konkluzji w zakresie prawa do obrony – KPC orzekł naruszenie art. 14 Paktu, a ETPC brak naruszenia art. 6 Konwencji. Trzeba zarazem zwrócić uwagę na fakt, że ETPC podkreślił, że „dokonując wykładni postanowień Konwencji, wielokrotnie uwzględniał poglądy przyjęte przez KPC oraz jego wykładnię postanowień MPPOiP”²⁶. Niemniej uznał, że standard EKPC różni się w tym przypadku od standardu MPPOiP.

W postępowaniu przed ETPC skarżący, powołując się na art. 14 ust. 3 lit. d – prawo do obrony – „osobiście lub przez wybranego przez siebie obrońcę” – twierdził, że obowią-zujący w prawie portugalskim obowiązek posiadania obrońcy narusza to prawo, gdyż on jako zawodowy adwokat chciał się bronić sam. ETPC, wychodząc z założenia, że ta regu-lacja działa na korzyść oskarżonego, nie dopatrzył się naruszenia Konwencji. Tymczasem KPC uznał, że skoro Pakt określa, że oskarżony ma prawo do „bronienia się osobiście lub przez ustanowionego przez siebie obrońcę”, to narzucanie mu obrońcy z urzędu narusza art. 6 ust. 3 lit. c. Tak więc w przypadku identycznie brzmiących fragmentów traktatów

23 Wyrok ETPC z 23 czerwca 2016 r., Baka p-ko Węgrom, 20261/12, § 73, HUDOC.

24 Decyzja KPC z 5 sierpnia 2003 r., Mikhail Ivanovich Pastukhov p-ko Białorusi, 814/1998, https://

juris.ohchr.org/ [dostęp: 3.01.2022] – odwołanie przed terminem sędziego Trybunału Konstytucyjnego.

25 Szerzej zob. omówienia wyroku w drugiej części pracy.

26 Wyrok ETPC z 4 kwietnia 2018 r., Correia de Matos p-ko Portugalii, 56402/12, § 134, HUDOC.

MIĘDZYNARODOWY PAKT PRAW OBYWATELSKICH (OSOBISTYCH) I POLITYCZNYCH 39

oba organy dokonały innej wykładni²⁷. O ile Trybunał zastosował wykładnię funkcjonalną, o tyle Komitet wykładnię językową.