O OCHRONIE PRAW CZŁOWIEKA I PODSTAWOWYCH WOlNOŚCI
3. MIĘDZYNARODOWA KONWENCJA O OCHRONIE PRAW WSZYSTKICH PRACOWNIKÓW MIGRUJĄCYCH PRAW WSZYSTKICH PRACOWNIKÓW MIGRUJĄCYCH
ORAZ CZŁONKÓW ICH RODZIN W ORZECZNICTWIE EUROPEJSKIEGO TRYbUNAŁU PRAW CZŁOWIEKA
Tabela 1. Wyroki ETPC do 31 grudnia 2020 r., w których przywołano KPMR lub dorobek KomPMR
Liczba wyroków, w których przywołano Konwencję lub dorobek Komitetu – ogółem 8
– w części dotyczącej faktów (facts) 1
– w części zawierającej ocenę Trybunału (court’s assessment) 0
– w stanowisku skarżącego 0
– w stanowisku rządu 0
– w stanowisku strony trzeciej 0
– w zdaniu odrębnym zbieżnym z wyrokiem 4
– w zdaniu odrębnym rozbieżnym z wyrokiem 3
– w tym wyroków Wielkiej Izby 0
Liczba wyroków, w których przywołano decyzje Komitetu w sprawach skarg indywidualnych 0 Liczba wyroków, w których przywołano uwagi końcowe Komitetu do sprawozdań
państw--stron Paktu 0
Liczba wyroków, w których przywołano komentarze ogólne Komitetu 0 Liczba wyroków, w których przywołano dorobek Komitetu w innej formie 0 Źródło: opracowanie własne.
17 Wyrok ETPC z 25 lipca 2005 r., Siliadin p-ko Francji, 73316/01, § 100, HUDOC.
18 Wyrok ETPC z 8 stycznia 2013 r., Efe p-ko Austrii, 9134/06, § 40, HUDOC.
19 Wyrok ETPC z 13 lipca 1995 r., Nasri p-ko Francji, 19465/92, HUDOC.
MIĘDZYNARODOWA KONWENCJA O OCHRONIE PRAW WSZYSTKICH PRACOWNIKÓW... 171 Przeprowadzona analiza wykazała w praktyce brak jakiegokolwiek znaczenia instru-mentów prawnych w postaci KPMR oraz dorobku KomPMR dla orzecznictwa ETPC.
Nawet wówczas, gdy przepisy KPMR zostają przywołane, przywołanie takie nie ma żadnego wpływu na rozstrzygnięcie zapadłe w sprawie. Co więcej, niemal wszystkie odwołania do KPMR znalazły się w zdaniach odrębnych zgłoszonych w zdecydowanej większości przez tego samego sędziego (sędzia Pinto de Albuquerque). Ponadto odniesienia dotyczyły niemal wyłącznie KPMR, bez przywoływania jakiegokolwiek elementu dorobku KomPMR w po-staci uwag końcowych czy komentarzy ogólnych poza jednym przypadkiem przywołania Komentarza Ogólnego, sformułowanego przez KomPMR wspólnie z KomPD20.
Głównej przyczyny tego stanu rzeczy należy upatrywać w fakcie, iż jedynie cztery spośród państw członkowskich Rady Europy ratyfikowały KPMR: Albania, Azerbej-dżan, Bośnia i Hercegowina oraz Turcja. Trudno byłoby zatem przywoływać KPMR w kontekście zobowiązań państw, które nie są jej stronami, jako element wiążącego je standardu, co nie oznacza oczywiście, że standard taki nie mógł zostać wkomponowany w treść wyroków w sposób analityczny i porównawczy. Należy również podkreślić, że do-robek KomPMR jest znacząco skromniejszy od dorobku „starych” organów traktatowych systemu ONZ-owskiego.
Ponieważ jakiekolwiek wzmianki dotyczące Konwencji i/lub KomPMR pojawiły się jedynie w ośmiu wyrokach ETPC, warto przytoczyć wszystkie z nich. Jedyny wyrok, w którym odniesienia takie znalazły się w części dotyczącej faktów spraw, i jednocześnie jedyny przypadek, gdy przywołany został dorobek KomPMR, dotyczył nieprawidłowości i zbyt długiego okresu oczekiwania przy rozpatrzeniu wniosku skarżących o ochronę mię-dzynarodową, skierowanego do władz tureckich. We wniosku podnosili oni, że opuścili Rosję z obawy przed prześladowaniami z powodu przekonań religijnych i politycznych oraz że ich życie byłoby zagrożone, gdyby zostali do Rosji odesłani. W wyroku, w części dotyczącej właściwych przepisów prawa, został zacytowany fragment wspólnego Komenta-rza Ogólnego KomPMR oraz KomPD, dotyczący zobowiązań państw w zakresie ochrony praw dzieci w kontekście migracji, w którym znalazły się również uwagi komitetów o re-gulacjach zatrzymywania dzieci i ich rodzin21. Z treści decyzji podjętej w tej sprawie przez ETPC, pomimo że uznaje ona naruszenie praw skarżących, nie wynika w żaden sposób, aby przytoczone fragmenty Komentarza Ogólnego miały na nią wpływ.
We wszystkich kolejnych zbadanych wyrokach ETPC właściwe odniesienia znalazły się wyłącznie w zdaniach odrębnych dołączonych do wyroków, zbieżnych bądź rozbieżnych ze zdaniem większości. Autorem lub współautorem wszystkich był ten sam sędzia – Paulo Pinto de Albuquerque.
20 Joint general comment No. 4 (2017), CMW/C/GC/4-CRC/C/GC/23.
21 Wyrok ETPC z 17 października 2019 r., G.B. i in. p-ko Turcji, 4633/15, § 70, HUDOC.
172 AlEKSANDRA GlISZCZYńSKA-GRAbIAS
W sprawie skargi naturalizowanego obywatela duńskiego pochodzącego z Togo i jego żony pochodzącej z Ghany ETPC uznał naruszenie art. 8 w powiązaniu z art. 14 EKPC (naruszenia prawa do poszanowania życia prywatnego w powiazaniu z zakazem dyskrymi-nacji), ze względu na odmowę władz duńskich przeprowadzenia procedury tzw. łączenia rodzin z uwzględnieniem dyskryminacyjnych kryteriów włączonych do przepisów regulu-jących m.in. przyznanie prawa do łączenia rodzin22. W swoim zdaniu odrębnym zbieżnym z wyrokiem sędzia Pinto de Albuquerque starał się wykazać, że ETPC w niewystarczający sposób odnotował i zastosował wyłaniający się w opinii sędziego wyraźny trend w zakresie międzynarodowego prawa praw człowieka w odniesieniu do łączenia rodzin w kontekście migracji23. Wskazał on m.in. na art. 44 ust. 2 KPMR, który stanowi, iż państwa powinny podjąć właściwe kroki w celu umożliwienia łączenia rodzin, w tym przede wszystkim małżonków i dzieci. Sędzia wskazywał również, że nie można podnosić, aby polityka mi-gracyjna prowadzona przez państwa podlegała jedynie ich dyskrecjonalnej władzy i woli, ponieważ kwestia łączenia rodzin migrantów jest w sposób ścisły regulowana w prawie międzynarodowym, w tym przepisami KPMR24.
W zdaniu odrębnym, zbieżnym ze zdaniem większości, dołączonym do wyroku w spra-wie Hirsi Jamaa i inni przeciwko Włochom, sędzia Pinto de Albuquerque odniósł się z kolei do standardu prawa międzynarodowego w obszarze tzw. praktyki push-back, stosowanej wobec uchodźców. Jak podniósł sędzia, cytując Hannah Arendt, najważniejszą kwestią badaną przez ETPC powinno być pytanie o to, w jaki sposób Europa ma uznawać fakt, że uchodźcy mają „prawo posiadać prawa”25. Sędzia Pinto de Albuquerque przedstawił następnie istniejący według jego interpretacji standard w kontekście badanej sprawy, który rekonstruował, opierając się na międzynarodowym prawie praw człowieka i międzynaro-dowym prawie uchodźczym, z przywołaniem m.in. art. 22 ust. 1 KPMR, który stanowi, że pracownicy migrujący i członkowie ich rodzin nie podlegają procedurze zbiorowego wyda-lenia, a każdy przypadek wydalenia ma być rozpatrywany i rozstrzygany indywidualnie26. Kolejne zdanie odrębne sędziego Pinto de Albuquerque dotyczyło sprawy obywatel-stwa i legalnego pobytu skarżącego na Malcie. W zdaniu tym przy rekonstrukcji standardu
22 Wyrok Wielkiej Izby ETPC z 24 maja 2016 r., Biao p-ko Danii, 38590/10, HUDOC.
23 Wydźwięk zdania odrębnego sędziego Pinto de Albuquerque w tej sprawie najlepiej oddaje jego następujący fragment: „Nadejdzie dzień, miejmy nadzieję, raczej prędzej niż później, kiedy Trybunał podejmie prosty, ale odważny krok, by jednoznacznie stwierdzić, że prawo do życia rodzinnego gwarantuje łączenie rodzin. Oczekuje się, że członkowie rodziny będą mieszkać razem, gdy nie ma ku temu żadnych praktycznych przeszkód. Takie przeszkody nie powinny być zaś tworzone przez państwo”. Tamże zdanie odrębne sędziego Pinto de Albuquerque, § 30.
24 Tamże, § 30.
25 Wyrok Wielkiej Izby ETPC z 23 lutego 2012 r., Hirsi Jamaa i in. p-ko Włochom, 27765/09, HUDOC – preambuła zdania odrębnego sędziego Pinto de Albuquerque.
26 Tamże.
MIĘDZYNARODOWA KONWENCJA O OCHRONIE PRAW WSZYSTKICH PRACOWNIKÓW... 173 w obrębie uznania obywatelstwa jako prawa podstawowego przywołany został art. 29 KPMR, dotyczący dzieci pracowników migrujących, które zgodnie z tym przepisem traktatu maja prawo m.in. do narodowości27. Z kolei w sprawie przeciwko Austrii KPMR wskazana została jako jeden z elementów standardu międzynarodowego w obrębie zakazu niewolnictwa i pracy przymusowej28.
Podobną postać – jedynie wskazania na obowiązujące standardy – miało przywołanie przez sędziego KPMR w zdaniu odrębnym, rozbieżnym ze zdaniem większości, w (pozba-wionej wątków migracyjnych) sprawie dotyczącej zarzutu dyskryminacyjnych przepisów prawa rosyjskiego, które wprowadzały, w kontekście orzekania kary dożywotniego po-zbawienia wolności, rozróżnienie ze względu na wiek i płeć skazanych29. Sędzia Pinto de Albuquerque rekonstruował standard dotyczący ochrony prawa międzynarodowego wobec osób starszych, wymieniając art. 1 KPMR, który stanowi, że przepisy konwencji stosuje się bez rozróżnienia m.in. ze względu na wiek30. Kolejne zdanie odrębne sędziego to wskazanie na prawo do równego dostępu pracowników migrujących i członków ich rodzin do wszelkiej opieki medycznej, która jest niezbędna dla zachowania ich życia lub uniknięcia nieodwracalnego uszczerbku na zdrowiu, niezależnie od wszelkich prawnych i formalnych nieprawidłowości związanych z ich pobytem lub zatrudnieniem31.
Najszersze odwołanie do KPMR nastąpiło w zdaniu odrębnym, zbieżnym z decyzją większości, jakie do wyroku Wielkiej Izby ETPC w sprawie Souza Ribeiro przeciwko Francji złożyli sędziowie Pinto de Albuquerque oraz Vučinić. Sprawa dotyczyła naru-szającego przepisy EKPC sposobu wydalenia obywatela Brazylii z Gujany Francuskiej.
ETPC uznał, że sposób, w jaki dokonano deportacji skarżącego, nie dawał mu szans na skuteczne podważenie tej decyzji władz. W zdaniu odrębnym sędziowie przywołali KPMR jako najważniejszy instrument obowiązujący w ramach uniwersalnego systemu ochrony praw człowieka w odniesieniu do prawa migracyjnego, podnosząc, że KPMR obejmuje ochroną migrantów, których nieuregulowany status sprawia, że stają się ofiarami szeregu naruszeń praw człowieka. Jak zaś wskazali powyżsi sędziowie w kontekście badanej przez ETPC sprawy, KPMR wyraźnie gwarantuje szeroki zakres praw obywatelskich, politycz-nych, ekonomicznych i socjalnych pracowników migrujących i ich rodzin, zarówno tych
27 Wyrok ETPC z 21 czerwca 2016 r., Ramadan p-ko Malcie, 76136/12, HUDOC – zdanie odrębne sędziego Pinto de Albuquerque, s. 72.
28 Wyrok ETPC z 17 stycznia 2017 r., J. i in. p-ko Austrii, 58216/12, HUDOC – zdanie odrębne sędziego Pinto de Albuquerque oraz sędzi Tsotsoria, pkt 2.
29 Wyrok Wielkiej Izby ETPC z 24 stycznia 2017 r., Khamtokhu i Aksenchik p-ko Rosji, 60367/08, 961/11, HUDOC.
30 Tamże – zdanie odrębne sędziego Pinto de Albuquerque, pkt 26.
31 Wyrok Wielkiej Izby ETPC z 19 grudnia 2017 r., Lopes de Sousa Fernandes p-ko Portugalii, 56080/13, HUDOC – zdanie odrębne sędziego Pinto de Albuquerque, pkt 14.
174 AlEKSANDRA GlISZCZYńSKA-GRAbIAS
udokumentowanych, jak i nieudokumentowanych, w tym prawo dostępu do sądu i prawo do odwoływania się od decyzji o wydaleniu z danego państwa. Podczas trwania takiego postępowania odwoławczego migranci oraz ich rodziny nie powinni być wydalani32.
4. WNIOSKI
Przeprowadzona analiza obecności KPMR oraz dorobku KomPMR w orzecznictwie ETPC nakazuje uznanie, że obecność ta ma charakter znikomy i pozostaje bez znaczenia dla sto-sunku ETPC, a więc i standardu strasburskiego, do problematyki związanej z pracownikami migrującymi i członkami ich rodzin. Wśród zidentyfikowanych przyczyn takiego stanu rzeczy wymienić należy przede wszystkim fakt nieprzystąpienia zdecydowanej większości państw członkowskich Rady Europy do tego traktatu oraz ograniczony jeszcze dorobek samego KomPMR, który mógłby być przywoływany przez ETPC. Jednocześnie wskazać trzeba, że ETPC zajmował się do tej pory przede wszystkim kwestiami migracyjnymi związanymi z uzyskaniem azylu oraz kwestiami deportacyjnymi, a orzecznictwo dotyczące stricte praw pracowników migrujących nie zostało jeszcze ugruntowane.
32 Wyrok Wielkiej Izby ETPC z 13 grudnia 2012 r., Souza Ribeiro p-ko Francji, 22689/07, HUDOC – zdanie odrębne sędziego Pinto de Albuquerque oraz sędziego Vučinića, s. 35–36.