zAsAdA doBrA dzIeckA

Najwyraźniejszym przejawem wpływu standardu KPD na orzecznictwo ETPC jest sto-sowanie przez Trybunał zasady dobra dziecka, określanej również jako zasada najlepszego zabezpieczenia interesów dziecka (ang. best interests of the child¹⁶), a wyrażonej w art. 3 KPD. W wyrokach ETPC znajdują się bezpośrednie odniesienia do tego artykułu¹⁷, choć zdarza się, że Trybunał korzysta z tej zasady, nie wspominając o jej źródle¹⁸.

15 Wyrok ETPC z 20 lutego 2009 r., Güveç p-ko Turcji, 70337/01, § 58, HUDOC; wyrok ETPC z 9 października 2012 r., Çoşelav p-ko Turcji, 1413/07, § 36, HUDOC; wyrok ETPC z 22 listopada 2016 r., Abdullahi Elmi i Aweys Abubakar p-ko Malcie, 25794/13, 28151/13, § 41, HUDOC.

16 Termin ten tłumaczony jest także jako „najlepiej pojęty interes dziecka” lub „najlepszy interes dziecka”. W literaturze przedmiotu uznaje się, że terminy „dobro dziecka” oraz „nadrzędny interes dziecka”

mają takie samo znaczenie. W tekście będą one stosowane zamiennie. Zob. Z. Radwański, Dobro dziecka, [w:] A. Łopatka (red.), Konwencja o prawach dziecka a prawo polskie, Warszawa 1991, s. 50–65.

17 Zob. m.in. wyrok ETPC z 28 czerwca 2011 r., Nunez p-ko Norwegii, 55597/09, § 84, HUDOC;

wyrok ETPC z 2 kwietnia 2015 r., Sarközi i Mahrain p-ko Austrii, 27945/10, § 64, HUDOC; wyrok ETPC z 19 stycznia 2012 r., Popov p-ko Francji, 39472/07, 39474/07, § 141, HUDOC.

18 Zob. m.in. wyrok ETPC z 29 października 2019 r., Pisică p-ko Mołdawii, 23641/17, § 65, HUDOC;

wyrok ETPC z 17 grudnia 2019 r., Abdi Ibrahim p-ko Norwegii, 15379/16, § 53–54, HUDOC; wyrok ETPC z 18 lutego 2020 r., Cînța p-ko Rumunii, 3891/19, § 42, 52 i 55.

KONWENCJA O PRAWACH DZIECKA 101

Zasadzie dobra dziecka Trybunał poświęcił kilka paragrafów wyroku w sprawie Neulinger i Shuruk przeciwko Szwajcarii¹⁹. ETPC przytoczył drugą zasadę Deklaracji Praw Dziecka²⁰ oraz art. 3 KPD. Trybunał zwrócił uwagę, że ani grupa robocza opra-cowująca tekst Konwencji, ani KomPD²¹ nie rozwinęły koncepcji dobra dziecka ani nie zaproponowały kryteriów jego oceny. Z dorobku Komitetu wynika, że KPD musi być traktowana jako całość, a jej interpretacja zgodna z duchem dokumentu i koncentrująca się na dziecku jako jednostce mającej prawa osobiste i polityczne oraz własne emocje i opi-nie²². ETPC zacytował także wytyczne Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Uchodźców w sprawie ustalania najlepszego interesu dziecka, w których termin best interests został określony jako dobrostan dziecka zależny od indywidualnych czynników, takich jak wiek, poziom dojrzałości dziecka, obecność lub brak rodziców, środowisko i do-świadczenia dziecka²³. Trybunał zwrócił uwagę, iż zasada dobra dziecka została wyrażona również w KLDK²⁴, komentarzach ogólnych KPC²⁵ oraz art. 24 KPP. Na tej podstawie ETPC sformułował wniosek na temat istnienia szerokiego konsensusu w prawie między-narodowym co do nadrzędności najlepszego interesu dziecka we wszystkich dotyczących go decyzjach²⁶. Trybunał stwierdził również, że najlepszy interes dziecka należy oceniać indywidualnie, a zadanie to należy przede wszystkim do władz krajowych, które korzystają z pewnego marginesu oceny, podlegając jednak kontroli zgodności z EKPC²⁷. Wspiera-jąc stanowisko o konieczności indywidualnego rozstrzygania potencjalnych konfliktów, w które dobro dziecka może wchodzić z innymi wartościami, Trybunał odwołał się do

19 Wyrok ETPC z 8 stycznia 2009 r., Neulinger i Shuruk p-ko Szwajcarii, 41615/07, § 49–52, HUDOC.

20 Zgodnie z tą zasadą ustawodawstwo wydawane w celu stworzenia dziecku możliwości rozwoju powinno mieć na względzie przede wszystkim dobro dziecka.

21 Wyrok ETPC w sprawie Neulinger i Shuruk p-ko Szwajcarii został wydany na kilka lat przed opublikowaniem przez KomPD Komentarza Ogólnego nr 14 (Prawo dziecka do zabezpieczenia jego najlepiej pojętego interesu jako sprawy nadrzędnej) z 2013 r.

22 Trybunał odwołał się do publikacji UNICEF: R. Hodgkin, P. Newell (red.), Implementation Handbook for the Convention on the Rights of the Child, Geneva 1998, s. 40.

23 UNHCR Guidelines on Determining the Best Interests of the Child, Geneva 2008, s. 14.

24 Pojęcie dobra dziecka zostało użyte w art. 5 lit. b i art. 16 ust. 1 lit. d KLDK.

25 CCPR General Comment No. 17: Article 24 (Rights of the Child), 7.04.1989, https://www.

refworld.org/docid/45139b464.html [dostęp: 4.01.2022]; CCPR General Comment No. 19: Article 23 (The Family) Protection of the Family, the Right to Marriage and Equality of the Spouses, 27.07.1990, https://www.refworld.org/docid/45139bd74.html [dostęp: 4.01.2022].

26 Wyrok ETPC z 8 stycznia 2009 r., Neulinger i Shuruk p-ko Szwajcarii, 41615/07, § 135. Wniosek ten został powtórzony m.in. w wyroku Wielkiej Izby ETPC z 10 września 2019 r., Strand Lobben i in. p-ko Norwegii, 37283/13, § 204, HUDOC; wyroku ETPC z 10 września 2020 r., N.Š. p-ko Chorwacji, 36908/13,

§ 97, HUDOC.

27 Wyrok ETPC z 8 stycznia 2009 r., Neulinger i Shuruk p-ko Szwajcarii, 41615/07, § 138.

102 AnnA HernAndez-PołczyńskA

Komentarza Ogólnego nr 14 KomPD²⁸. W omawianym wyroku Trybunał dostrzegł, iż interes dziecka wymaga utrzymywania więzi z rodziną (poza wyjątkowymi okolicznościami) oraz rozwoju w zdrowym środowisku²⁹.

W późniejszych wyrokach ETPC potwierdzał, że koncepcja najlepszego interesu dziecka stanowi część strasburskiego standardu. Trybunał powtórzył wprost sformuło-wania KPD, uznając, że najlepszy interes dziecka powinien mieć nadrzędne znaczenie we wszystkich działaniach dotyczących dzieci podejmowanych przez publiczne lub prywat-ne instytucje opieki społeczprywat-nej, sądy, władze administracyjprywat-ne lub ciała ustawodawcze³⁰. W wyroku w sprawie Wallová i Walla przeciwko Czechom ETPC przywołał uwagi końcowe KomPD, w których uznano, iż zasada dobra dziecka nie została odpowiednio zdefiniowa-na i odzwierciedlozdefiniowa-na w prawodawstwie czeskim, orzeczeniach sądu i polityce dotyczącej dzieci³¹.

Zasada dobra dziecka odegrała istotną rolę w dwóch sprawach dotyczących decyzji o wydaleniu z Norwegii i Holandii kobiet, które nie miały prawa pobytu w tych krajach, choć zamieszkiwały w nich razem z dziećmi będącymi ich obywatelami³². Trybunał przyj-muje, że takie wydalenie będzie stanowiło naruszenie art. 8 EKPC tylko w wyjątkowych okolicznościach (ang. exceptional circumstances)³³. W wyroku w sprawie Nunez przeciwko Norwegii ETPC odwołał się do art. 3 KPD, a następnie stwierdził, że państwu nie udało się znaleźć równowagi między publicznym interesem, jaki stanowi skuteczna kontrola mi-gracji, a potrzebą pozostania w kraju skarżącej w celu utrzymania kontaktu z dziećmi dla ich dobra³⁴. W wyroku w sprawie Jeunesse przeciwko Holandii Wielka Izba ETPC uznała, że państwo w procesie podejmowania decyzji o wydaleniu powinno nadać należytą wagę dobru dzieci, które zostaną nią dotknięte³⁵. W obu sprawach odwołanie do zasady dobra

28 Wyrok ETPC z 8 października 2015 r., Vujica p-ko Chorwacji, 56163/12, § 101, HUDOC. Zob.

Komentarz Ogólny nr 14 (2009). Prawo dziecka do zabezpieczenia jego najlepiej pojętego interesu jako sprawy nadrzędnej (artykuł 3, ust. 1), [w:] P. Jaros, M. Michalak (red.), Prawa Dziecka. Dokumenty ONZ, Warszawa 2015, s. 607–638.

29 Wyrok ETPC z 8 stycznia 2009 r., Neulinger i Shuruk p-ko Szwajcarii, 41615/07, § 136.

30 Wyrok ETPC z 4 czerwca 2019 r., Kosaitė-Čypienė i in. p-ko Litwie, 69489/12, § 109, HUDOC.

31 Wyrok ETPC z 26 października 2006 r., Wallová i Walla p-ko Czechom, 23848/04, § 46, HUDOC. Zob.

Committee on the Rights of the Child 32nd Session, Consideration of Reports Submitted by States Parties under Art. 44 of the Convention, Concluding Observations: Czech Republic, CRC/C/15/Add.201, 18.03.2003,

§ 31–44, https://www.refworld.org/publisher,CRC,CONCOBSERVATIONS,CZE,3f25962b4,0.html [dostęp: 3.01.2022].

32 Wyrok ETPC z 28 czerwca 2011 r., Nunez p-ko Norwegii, 55597/09; wyrok Wielkiej Izby ETPC z 3 października 2014 r., Jeunesse p-ko Holandii, 12738/10, HUDOC.

33 Wyrok ETPC z 28 czerwca 2011 r., Nunez p-ko Norwegii, 55597/09, § 70; wyrok Wielkiej Izby ETPC z 3 października 2014 r., Jeunesse p-ko Holandii, 12738/10, § 108.

34 Wyrok ETPC z 28 czerwca 2011 r., Nunez p-ko Norwegii, 55597/09, § 84.

35 Wyrok Wielkiej Izby ETPC z 3 października 2014 r., Jeunesse p-ko Holandii, 12738/10, § 109.

KONWENCJA O PRAWACH DZIECKA 103

dziecka wpłynęło na stwierdzenie występowania wyjątkowych okoliczności, a tym samym naruszenia art. 8 EKPC³⁶.

Niejednoznaczne stanowisko przyjmuje Trybunał w odniesieniu do spraw dotyczących opieki nad dzieckiem, w których dobro dziecka konkuruje z prawem rodziców do utrzymy-wania z nim kontaktów. Konieczność wyważenia sprzecznych interesów przez sądy krajowe przy jednoczesnym nadaniu nadrzędnego znaczenia dobru dziecka uznał Trybunał za obowiązek wynikający zarówno z Konwencji o prawach dziecka, jak i z utrwalonego orzecz-nictwa ETPC³⁷. W wyroku w sprawie Stankūnaitė przeciwko Litwie Trybunał stwierdził, że uwzględnienie interesu dziecka jako nadrzędnego jest wymagane przez art. 8 EKPC³⁸. Z drugiej strony w wielu sprawach ETPC wypowiedział się znacznie mniej kategorycznie, orzekając, że zgodnie z art. 8 EKPC w procesie ważenia konkurujących interesów szczegól-ne znaczenie (ang. particular importance) powinno zostać nadaszczegól-ne interesom dziecka, które, w zależności od ich natury i powagi, mogą przeważyć nad interesami rodziców³⁹. Trybunał rezygnuje wówczas z określenia „nadrzędne znaczenie” (ang. paramount importance) i tym samym inaczej umiejscawia dobro dziecka w hierarchii wartości⁴⁰.