TRAKTOWANIE W KONWENCJI O OCHRONIE PRAW CZŁOWIEKA I PODSTAWOWyCH WOLNOŚCI ORAZ
3. KONWENCJA W SPRAWIE ZAKAZU STOSOWANIA TORTUR ORAZ INNEGO OKRUTNEGO, NIELUDZKIEGO
3.4. POWOŁyWANIE SIĘ NA DOROBEK KOMITETU PRZECIWKO TORTUROM
132 GRAŻyNA BARANOWSKA
3.4. POWOŁyWANIE SIĘ NA DOROBEK KOMITETU PRZECIWKO
KONWENCJA W SPRAWIE ZAKAZU STOSOWANIA TORTUR... 133
Co prawda KomPT rozpatruje też skargi indywidualne, które są bardzo podobnym mechanizmem do wyroków ETPC, ale Trybunał powołuje się na dorobek orzeczniczy Komitetu znacznie rzadziej niż na jego raporty. Orzecznictwo KomPT zostało bardzo szczegółowo przywołane w kontekście stosowania art. 15 KPT (dotyczącego niedopusz-czalności dowodów uzyskanych w wyniku tortur)68. Z pewnością znaczenie dla rozwoju orzecznictwa ETPC miały decyzje KomPT w sprawach dotyczących dyskryminacji Romów.
Rozstrzygając podobne skargi, Trybunał powołał się bezpośrednio na decyzje KomPT i uznał, że postępowanie organów władzy w związku z rasistowskim atakiem na Romów nie może być uznane za skuteczne oraz że doszło do naruszenia art. 3 EKPC69. Poza tymi dwoma aspektami orzecznictwo KomPT pojawiało się na marginesie wyroków EPTC.
W orzecznictwie dotyczącym obowiązku uniwersalnej jurysdykcji w sprawach dotyczą-cych tortur ETPC powołał się m.in. na to, że KomPT wykazał powściągliwy stosunek do geograficznego zakresu obowiązywania KPT70. Trybunał, podobnie jak wcześniej KomPT, nie uznał w tych skargach obowiązku państw do ścigania sprawców czy zadośćuczynienia ofiarom tortur, do których doszło w innych państwach. Ponadto w kilku sprawach Try-bunał przywołał decyzje KomPT ze względu na to, że ten wcześniej rozstrzygał bardzo podobne sprawy. Przykładowo w jednej ze spraw KomPT rozpatrywał skargę przeciwko wydaleniu skarżącego do Peru71, a ETPC rozpatrywał następnie analogiczną skargę jego brata72. Rozstrzygając jedną ze spraw dotyczących tajnych więzień CIA, Trybunał przywołał zbliżoną decyzję KomPT73.
68 Wyrok ETPC z 17 stycznia 2012 r., Othman (Abu Qatada) p-ko Zjednoczonemu Królestwu, 8139/09,
§ 130–131. W tej sprawie ETPC analizował ponadto stosowanie art. 15 KPT przez sądy krajowe, tj. Francję, Niemcy, Wielką Brytanię oraz Kanadę (§ 132–140).
69 Wyrok ETPC z 26 lutego 2004 r., Nachova i in. p-ko Bułgarii, 43577/98, 43579/98, § 72–73, HUDOC; wyrok Wielkiej Izby ETPC z 6 lipca 2005 r., Nachova i in. p-ko Bułgarii, 43577/98, 3579/98,
§ 79, 139, HUDOC. Zob. również rozdział A. Gliszczyńskiej-Grabias Dyskryminacja oraz nienawiść rasowa, etniczna i narodowościowa wobec Romów – Sejdić i Finci przeciwko Bośni i Hercegowinie; Vona przeciwko Węgrom; H.D. i inni przeciwko Czechom w niniejszej publikacji (DOI: 10.5281/zenodo.7309875).
70 Wyrok Wielkiej Izby ETPC z 15 marca 2018 r., Naït-Liman p-ko Szwajcarii, 51357/07, § 54–58, HUDOC. W innej sprawie dotyczącej uniwersalnej jurysdykcji ETPC nie przywołał orzecznictwa KomPT, dochodząc jednak do podobnego wniosku. Zob. wyrok ETPC z 14 stycznia 2014 r., Jones i in.
p-ko Zjednoczonemu Królestwu, 34356/06, 40528/06, HUDOC.
71 Decyzja KomPT z 28 kwietnia 1997 r., Gorki Ernesto Tapia Paez p-ko Szwecji, 39/1996, https://
juris.ohchr.org/ [dostęp: 9.01.2022].
72 Wyrok ETPC z 30 października 1997 r., Paez p-ko Szwecji, 18/1997/802/1005, HUDOC. Sprawa ta została skreślona z listy przez ETPC w związku ze zmianami statusu skarżącego wprowadzonymi przez Szwecję po decyzji KomPT.
73 Wyrok Wielkiej Izby ETPC z 13 grudnia 2012 r., El-Masri p-ko byłej jugosłowiańskiej Republice Macedonii, 3963/09, § 108–110, HUDOC.
134 GRAŻyNA BARANOWSKA
Interesującym zjawiskiem jest przytaczanie przez ETPC nie tylko dokumentów publikowanych przez KomPT, ale także dokumentów składanych przez organizacje po-zarządowe do Komitetu, czyli tzw. sprawozdań alternatywnych (ang. shadow reports)74. Organy traktatowe publikują te sprawozdania na swoich stronach internetowych, nie są to jednak oficjalne dokumenty komitetów, ale dokumenty w całości formułowane przez organizacje je składające. Cytowanie ich przez ETPC nie jestem zatem cytowaniem doku-mentów KomPT, ale raportów organizacji pozarządowych. Jednocześnie przywoływanie sprawozdań alternatywnych – a nie innych dokumentów tych organizacji pozarządowych – ukazuje znaczenie KomPT i jego działalności dla ETPC. Daje to też organizacjom po-zarządowym dodatkową możliwość dotarcia do ETPC.
4. WNIOSKI
Zakaz stosowania tortur i nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania jest zawarty w EKPC, która jednak nie definiuje tych pojęć. Po wejściu w życie KPT (1989) Trybunał zaczął korzystać z zapisów KPT oraz dorobku KomPT. Jak podkreśla sam Trybunał, KPT miała kluczowe znacznie dla uznania przez ETPC zakazu ekstradycji do krajów, w których dochodzi do stosowania tortur75. W 1999 r. wyrokiem w sprawie Selmouni przeciwko Francji ETPC przyjął definicję tortur z KPT i zintegrował ją ze swoim orzecznictwem. Jednocześnie Trybunał nie zawsze dokonuje rozróżnienia tortur i nieludzkiego lub poniżającego traktowania, stwierdzając jedynie naruszenie art. 3 EKPC.
Różnica w kwalifikacji tych czynów jest jasna w KPT, w której zaklasyfikowanie rodzi inne konsekwencje prawne. Jedną z tych różnic jest kwestia dopuszczalności dowodów:
zgodnie z KPT niedopuszczalne jest wykorzystywanie jako dowodów oświadczeń złożo-nych w wyniku tortur (art. 15), co nie dotyczy jednak dowodów uzyskazłożo-nych w wyniku nieludzkiego lub poniżającego traktowania. Trybunał swoje orzecznictwo dotyczące dopuszczalności dowodów oparł na KPT, poszerzając je jednak: uznaje on, iż „wykorzy-stanie w postępowaniu karnym dowodów uzyskanych w wyniku traktowania danej osoby z naruszeniem art. 3 – niezależnie od tego, czy traktowanie to jest uznane za tortury, nieludzkie lub poniżające traktowanie” sprawia, że postępowanie staje się nierzetelne, z naruszeniem EKPC76. Następnie Trybunał poszerzył to rozumowanie również w od-niesieniu do dowodów uzyskanych w wyniku traktowania niezgodnego z art. 3 EKPC
74 Wyrok ETPC z 18 kwietnia 2013 r., Azimov p-ko Rosji, 67474/11, § 84, 98, HUDOC; wyrok ETPC z 27 stycznia 2015 r., Neshkov i in. p-ko Bułgarii, 36925/10, 21487/12, 72893/12, 73196/12, 77718/12, 9717/13, § 74, HUDOC.
75 Zob. np. wyrok ETPC z 12 listopada 2008 r., Demir i Baykara p-ko Turcji, 34503/97, § 72–73.
76 Wyrok ETPC z 5 listopada 2020 r., Ćwik p-ko Polsce, 31454/10, § 88.
KONWENCJA W SPRAWIE ZAKAZU STOSOWANIA TORTUR... 135
stosowanego przez osoby niezwiązane z państwem. Ostatnim elementem, który zwraca uwagę przy analizie wpływu KPT na orzecznictwo Trybunału, jest częste powoływanie się przez ETPC na KomPT. Raporty i uwagi końcowe KomPT mają centralne miejsce w orzecznictwie i służą do oceny sytuacji w poszczególnych krajach, szczególnie w spra-wach dotyczących ekstradycji do krajów trzecich spoza Rady Europy.
Podczas gdy KPT odegrała znaczącą rolę w kształtowaniu się standardów ETPC, w kilku dziedzinach Trybunał wyraźnie ustalił szerszą ochronę niż ochrona zagwaranto-wana w KPT. Przykładowo zakaz wydalania do krajów, w których występuje zagrożenie traktowaniem naruszającym art. 3 EKPC, obejmuje również takie traktowanie przez osoby albo grupy osób niezwiązane z państwem. Państwo ma także obowiązek podjęcia środków mających na celu zapewnienie ochrony przed torturami oraz nieludzkim lub po-niżającym traktowaniem przez osoby prywatne. KomPT również przyjął takie stanowisko w komentarzach ogólnych77, ale Trybunał nie powołał się na nie w swoim orzecznictwie, choć mogłoby wzmocnić jego argumentację. Ustalając, że w postępowaniach karnych niedopuszczalne są dowody uzyskane w drodze przemocy stosowanej przez osoby trzecie, ETPC wykroczył poza to, co gwarantuje KPT, ale nie odniósł się do różnicy w podejściu wynikającym z KPT. Choć nie jest to konieczne, w świetle znaczenia, jakie KPT miało dla ukształtowania się standardów ETPC w badanej dziedzinie, interesujące byłoby poznanie powodów dla których Trybunał przyjął inne podejście. Skutkiem tego wydaje się też to, że w sprawach dotyczących stosowania tortur przez osoby prywatne KPT jest głównie przywoływana w zdaniach odrębnych przez sędziów, którzy nie zgadzają się z rozumowa-niem ETPC. Gdyby Trybunał pokazał w wyroku, jak zmieniła się interpretacja KPT przez KomPT, wzmocniłoby to uzasadnienie zmian w orzecznictwie ETPC.
77 General Comment No. 4 (2017), § 30; General Comment No. 2: Implementation of Article 2 by States Parties, 24 January 2008, CAT/C/GC/2, § 18, https://www.refworld.org/docid/47ac78ce2.htm [dostęp: 9.04.2022].
Grażyna Baranowska