UWAGI OGÓLNE

154 KATARZYNA SęKOWSKA-KOZŁOWSKA

jak decydowanie o przebiegu terapii, w tym jej uporczywego kontynuowania⁴⁷, lub o za-kończeniu życia w drodze wspomaganego samobójstwa⁴⁸. Bogate jest także orzecznictwo odnoszące się do poszanowania prawa do życia rodzinnego osób z niepełnosprawnościami, dotyczące w szczególności wykonywania władzy rodzicielskiej⁴⁹, realizowania kontaktów z dzieckiem⁵⁰ oraz prawa do zawarcia małżeństwa⁵¹.

Przepisy EKPC odnoszące się do ochrony własności (Protokół nr 1, art. 1) znajdu-ją zastosowanie przede wszystkim w różnego rodzaju sprawach dotyczących świadczeń socjalnych związanych z niepełnosprawnością⁵², a także kwestiach takich jak stosowanie ulgi podatkowej⁵³ czy odpowiedzialność odszkodowawcza Skarbu Państwa za urodzenie dziecka z niepełnosprawnością⁵⁴. W dorobku ETPC znajdują się także wyroki dotyczące naruszenia prawa osób z niepełnosprawnościami do edukacji (Protokół nr 1, art. 2)⁵⁵ oraz do uczestnictwa w wyborach (Protokół nr 1, art. 3)⁵⁶.

3. KONWENCjA O PRAWACH OSÓB

KONWENCjA O PRAWACH OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH 155

przepisów prawa, w tym prawa międzynarodowego. Porównując skalę recepcji KPON w orzecznictwie ETPC do recepcji innych traktatów antydyskryminacyjnych, tj. Mię-dzynarodowej Konwencji w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej⁵⁷ i Konwencji w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet⁵⁸, można natomiast zauważyć, że KPON jest silniej obecna w dorobku strasburskim. Należy przy tym uwzględ-nić fakt, że o ile dwa wskazane traktaty obowiązują od kilkudziesięciu lat, o tyle KPON jest dużo młodszą konwencją. Fakt ten może przemawiać za jej większą „popularnością”

– KPON została uchwalona w epoce globalnego przepływu informacji, a jej przyjęcie odbiło się dużym echem na całym świecie. Ponadto, jak już wspomniano, wiodący udział w jej ukształtowaniu miały organizacje społeczne reprezentujące osoby z niepełnospraw-nościami, a więc bezpośrednich beneficjentów KPON. Znajduje to odzwierciedlenie także w relatywnie dużej – na tle KLDR i KLDK – liczbie spraw, w których KPON została przywołana w stanowiskach stron trzecich postępowania, którymi są często organizacje pozarządowe⁵⁹.

57 Zob. rozdział A. Gliszczyńskiej-Grabias, Międzynarodowa Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej w niniejszej publikacji (DOI: 10.5281/zenodo.7309790).

58 Zob. rozdział K. Sękowskiej-Kozłowskiej, Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet w niniejszej publikacji (DOI: 10.5281/zenodo.7309804).

59 Zob. np. wyrok ETPC z 13 grudnia 2016 r., Béláné Nagy p-ko Węgrom, 53080/13; wyrok ETPC z 23 marca 2016 r., Blokhin p-ko Rosji, 47152/06; wyrok ETPC z 22 marca 2016 r., Guberina p-ko Chorwacji, 23682/13.

Tabela 1. Wyroki ETPC do 31 grudnia 2020 r., w których przywoływano KPON lub dorobek KomPON

Liczba wyroków, w których przywołano Konwencję lub dorobek Komitetu – ogółem 65

– w części dotyczącej faktów (facts) 53

– w części zawierającej ocenę Trybunału (court’s assessment) 18

– w stanowisku skarżącego 7

– w stanowisku rządu 3

– w stanowisku strony trzeciej 18

– w zdaniu odrębnym zbieżnym z wyrokiem 7

– w zdaniu odrębnym rozbieżnym z wyrokiem 11

– w tym wyroków Wielkiej Izby 11

Liczba wyroków, w których przywołano decyzje Komitetu w sprawach skarg indywidualnych 2 Liczba wyroków, w których przywołano uwagi końcowe Komitetu do sprawozdań

państw--stron Paktu 5

Liczba wyroków, w których przywołano komentarze ogólne Komitetu 6 Źródło: opracowanie własne.

156 KATARZYNA SęKOWSKA-KOZŁOWSKA

Warto zauważyć, że po raz pierwszy ETPC odwołał się do KPON już w 2009 r., a więc rok po wejściu w życie tego traktatu. Sprawa Glor przeciwko Szwajcarii⁶⁰ była do tego pierwszą w historii ETPC sprawą, w której stwierdzono naruszenie art. 14 EKPC ze względu na niepełnosprawność⁶¹. Można zatem dostrzec, że strasburski standard dotyczący dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność rozwija się równolegle z uniwersalnym.

Wskazana skarga została wniesiona przez diabetyka, który z powodu swojej choroby został uznany za niezdolnego do pełnienia obowiązkowej służby wojskowej ani służby zastępczej, w związku z czym obciążono go specjalnym podatkiem, z którego płacenia były zwolnione osoby o cięższym stopniu niepełnosprawności. ETPC, rozpatrując tę sprawę, powołał się na KPON i wskazał, że „istnieje nie tylko europejski, ale i światowy konsensus, że osoby z niepełnosprawnościami należy chronić przed dyskryminacyjnym traktowaniem”⁶². Warto zauważyć, że KPON została tutaj przywołana obok dorobku Rady Europy dla wykazania

„światowego konsensusu”, co jest zabiegiem niezbyt często spotykanym w orzecznictwie tego organu, który zazwyczaj powołuje się wyłącznie na „europejski konsensus”. Może to świadczyć o szczególnym znaczeniu przypisywanym KPON przez ETPC. Co więcej, jak słusznie zauważył sędzia Pinto de Albuquerque, ETPC powołał się w sprawie Glor na KPON, mimo że Szwajcaria w owym czasie nie była nawet sygnatariuszem KPON, a zda-rzenia, których dotyczyła sprawa, miały miejsce jeszcze przed uchwaleniem tego traktatu⁶³. Jednocześnie warto zauważyć, że ETPC nie powołał się tutaj na żadną konkretną normę KPON, lecz przywołał tę konwencję jako taką w celu uzasadnienia paradygmatu ochrony przed dyskryminacją ze względu na niepełnosprawność.

Podobną rolę co w sprawie Glor odegrało odwołanie się do KPON w wyroku w spra-wie Kiyutin przeciwko Rosji dotyczącej odmowy prawa pobytu na terytorium państwa nosicielowi wirusa HIV. Rozpatrując, czy doszło do naruszenia zakazu dyskryminacji, ETPC wskazał, że choć art. 14 EKPC nie wylicza wprost stanu zdrowia ani innych uwa-runkowań medycznych wśród cech prawnie chronionych, to należy uznać, że zarówno niepełnosprawność fizyczna, jak i inne ograniczenia zdrowotne mieszczą się w zakresie ochrony ustanowionej przez art. 14 EKPC. To podejście jest zgodne m.in. z KPON, która nakłada na państwa-strony ogólny obowiązek ochrony przed dyskryminacją ze względu na niepełnosprawność⁶⁴. Jednocześnie warto zauważyć, że także w tej sprawie pozwane państwo nie było jeszcze stroną KPON w momencie badanych zdarzeń ani nawet

rozpa-60 Wyrok ETPC z 30 kwietnia 2009 r., Glor p-ko Szwajcarii, 13444/04.

61 A. Tyrer, Glor v Switzerland, https://www.stammeringlaw.org.uk/glor-v-switzerland/ [dostęp:

5.02.2022].

62 Wyrok ETPC z 30 kwietnia 2009 r., Glor p-ko Szwajcarii, 13444/04, § 53.

63 Wyrok ETPC z 17 lipca 2014 r., Centre for Legal Resources on behalf of Valentin Câmpeanu p-ko Rumunii, 47848/08 – zdanie zbieżne sędziego Pinto de Albuquerque, przypis nr 6.

64 Wyrok ETPC z 10 marca 2011 r., Kiyutin p-ko Rosji, 2700/10, § 57, HUDOC.

KONWENCjA O PRAWACH OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH 157

trywania sprawy przez ETPC⁶⁵. Podobna sytuacja miała miejsce w sprawie A.N. przeciwko Litwie⁶⁶ dotyczącej rzetelności postępowania o ubezwłasnowolnienie. ETPC zauważył wprost w tym wyroku, że choć należy odnotować, iż Litwa nie była w czasie badanych zdarzeń stroną KPON⁶⁷, to wymaga podkreślenia obowiązek zapewnienia przez państwo osobom z niepełnosprawnościami skutecznego dostępu do wymiaru sprawiedliwości zgodnie z art. 13 KPON⁶⁸.

W innych wyrokach ETPC odwołał się z kolei do ratyfikacji KPON przez dane państwo-stronę, akcentując fakt związania standardem wyznaczonym przez ten traktat⁶⁹. W sprawie Guberina przeciwko Chorwacji ETPC stwierdził, że „przystępując do KPON pozwane państwo zobowiązało się do uwzględnienia [jej] zasad […] w celu zapewnienia równego i pełnego uczestnictwa osób z niepełnosprawnościami we wszystkich dziedzinach życia społecznego, a władze krajowe podjęły, jak zapewnił rząd, odpowiednie środki […].

Jednakże w niniejszej sprawie właściwe władze krajowe nie uwzględniły w żaden sposób wspomnianych zobowiązań międzynarodowych, których państwo zobowiązało się prze-strzegać”⁷⁰. Można zatem zauważyć, że za wyjątkiem wskazanych wcześniej przypadków, co do zasady KPON jest traktowana zgodnie z 31 ust. 3 lit. c Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów jako jeden ze środków interpretacji traktatu w postaci „odpowiednich norm prawa międzynarodowego, mających zastosowanie w stosunkach między stronami”.

W niektórych wyrokach zawierających odniesienie do KPON ETPC odwołał się wprost do swojej utrwalonej praktyki, zgodnie z którą bierze pod uwagę właściwe instrumenty międzynarodowe i raporty przy dokonywaniu wykładni EKPC w celu ustalenia, czy ist-nieje wspólny standard w danej materii⁷¹. Ponadto ETPC zaznaczył, że „to do Trybunału należy decyzja, jakie instrumenty międzynarodowe i raporty uzna za właściwe i jaką należy przypisać im wagę”⁷².

Analizując tematykę wyroków, w których ETPC odwołał się do KPON w procesie interpretacji EKPC, można wyróżnić kilka wiodących wątków. Jest to przede wszystkim problematyka ochrony praw osób chorych psychicznie, w tym kwestia ubezwłasnowol-nienia i przymusowej detencji. ETPC powołał się na KPON także w kilku sprawach

65 Rosja podpisała KPON w 2008 r., a ratyfikowała ją w 2012 r.

66 Wyrok ETPC z 31 maja 2016 r., A.N. p-ko Litwie, 17280/08.

67 Litwa podpisała KPON w 2007 r., a ratyfikowała ją w 2010 r.

68 Wyrok ETPC z 31 maja 2016 r., A.N. p-ko Litwie, 17280/08, § 80.

69 Zob. np. wyrok ETPC z 3 października 2019 r., Nikolyan p-ko Armenii, 74438/14, § 95, HUDOC;

wyrok ETPC z 18 lutego 2020 r., Cînța p-ko Rumunii, 3891/19, § 75.

70 Wyrok ETPC z 22 marca 2016 r., Guberina p-ko Chorwacji, 23682/13, § 92.

71 Np. wyrok ETPC z 23 marca 2017 r., A.-M.V p-ko Finlandii, 53251/13, § 74, HUDOC; wyrok ETPC z 28 listopada 2017 r., N. p-ko Rumunii, 59152/08, § 147, HUDOC.

72 Wyrok ETPC z 23 marca 2017 r., A.-M.V p-ko Finlandii, 53251/13, § 74.

158 KATARZYNA SęKOWSKA-KOZŁOWSKA

dotyczących ochrony życia prywatnego i rodzinnego osób z niepełnosprawnościami, w tym zapewnienia wsparcia w wykonywaniu obowiązków rodzicielskich. Orzecznictwo dotyczące tej tematyki zostało omówione poniżej. W odrębnym rozdziale przedstawiono natomiast analizę recepcji standardów KPON w odniesieniu do realizacji prawa do nauki przez osoby z niepełnosprawnościami.