PrAWA dzIeckA – oFIAry PrzeMocy

KONWENCJA O PRAWACH DZIECKA 103

dziecka wpłynęło na stwierdzenie występowania wyjątkowych okoliczności, a tym samym naruszenia art. 8 EKPC³⁶.

Niejednoznaczne stanowisko przyjmuje Trybunał w odniesieniu do spraw dotyczących opieki nad dzieckiem, w których dobro dziecka konkuruje z prawem rodziców do utrzymy-wania z nim kontaktów. Konieczność wyważenia sprzecznych interesów przez sądy krajowe przy jednoczesnym nadaniu nadrzędnego znaczenia dobru dziecka uznał Trybunał za obowiązek wynikający zarówno z Konwencji o prawach dziecka, jak i z utrwalonego orzecz-nictwa ETPC³⁷. W wyroku w sprawie Stankūnaitė przeciwko Litwie Trybunał stwierdził, że uwzględnienie interesu dziecka jako nadrzędnego jest wymagane przez art. 8 EKPC³⁸. Z drugiej strony w wielu sprawach ETPC wypowiedział się znacznie mniej kategorycznie, orzekając, że zgodnie z art. 8 EKPC w procesie ważenia konkurujących interesów szczegól-ne znaczenie (ang. particular importance) powinno zostać nadaszczegól-ne interesom dziecka, które, w zależności od ich natury i powagi, mogą przeważyć nad interesami rodziców³⁹. Trybunał rezygnuje wówczas z określenia „nadrzędne znaczenie” (ang. paramount importance) i tym samym inaczej umiejscawia dobro dziecka w hierarchii wartości⁴⁰.

104 AnnA HernAndez-PołczyńskA

mowały wszelkie właściwe środki zapewniające, aby dyscyplina szkolna była stosowana w sposób zgodny z ludzką godnością dziecka i z niniejszą konwencją”. Trybunał powołał się także na art. 16 KPD zakazujący m.in. arbitralnej lub bezprawnej ingerencji w sferę życia prywatnego oraz bezprawnych zamachów na honor i reputację dziecka⁴².

Europejski Trybunał Praw Człowieka szeroko odniósł się do standardu KPD w wyroku w sprawie D.M.D. przeciwko Rumunii⁴³. Trybunał orzekł, że Rumunia naruszyła art. 3 i 6 EKPC poprzez uchybienie obowiązkowi zapewnienia skutecznego postępowania karnego w sprawie zarzutów dotyczących przemocy domowej. W wyroku znalazły się odwołania do art. 19 KPD nakładającego na państwo obowiązek ochrony dziecka przed wszelkimi formami przemocy oraz rozwijającego treść tego artykułu Komentarza Ogólnego nr 13 KomPD, a także fragmentów Komentarza Ogólnego nr 8 KomPD dotyczących przemocy domowej⁴⁴. Trybunał zwrócił także uwagę, że nadrzędną wartością chronioną przez KPD jest godność, a jej ochrona oznacza potępienie wszelkiej przemocy wobec dzieci, także tej, która uważana jest za „tradycyjną” lub „dyscyplinującą”⁴⁵. Powołując się na Komen-tarz Ogólny nr 13 KomPD, ETPC uznał wymierzanie kar cielesnych przez rodziców za niezmiennie poniżające (ang. invariably degrading). Sędziowie w zdaniu zbieżnym do wyroku wyrazili przekonanie, że Izba powinna była wyraźniej stwierdzić, że EKPC nakłada na państwa pozytywny obowiązek zakazania wszelkich form przemocy wobec dzieci oraz przeprowadzenia odpowiedniego dochodzenia, wniesienia oskarżenia oraz wymierzenia kary osobom odpowiedzialnym za stosowanie przemocy. Kara powinna być odpowiednio surowa, aby wywrzeć efekt odstraszający, jak wymaga tego Konwencja o prawach dziecka⁴⁶.

3.3. PrAWA dzIeckA PocIĄGnIĘTeGo do odPoWIedzIALnoŚcI KARNEJ

Europejski Trybunał Praw Człowieka odnosił się do Konwencji o prawach dziecka w sprawach dzieci pociągniętych do odpowiedzialności karnej. W wyrokach w sprawie

42 Tamże, § 27.

43 Wyrok ETPC z 3 października 2017 r., D.M.D. p-ko Rumunii, 23022/13, HUDOC.

44 Tamże, § 30–32. ETPC zacytował następujące fragmenty komentarzy ogólnych: General Comment No. 8 (2006): The Right of the Child to Protection from Corporal Punishment and Other Cruel or Degrading Forms of Punishment (Arts. 19; 28, Para. 2; and 37, inter alia), CRC/C/GC/8, 2.03.2007, pkt 40–42, https://www.refworld.org/docid/460bc7772.html [dostęp: 18.01.2022]; General Comment No. 13 (2011) The right of the child to freedom from all forms of violence, CRC/C/GC/13, 18.04.2011, pkt 17, 24, 41, 61, https://www.refworld.org/docid/4e6da4922.html [dostęp: 18.01.2022].

45 Wyrok ETPC z 3 października 2017 r., D.M.D. p-ko Rumunii, 23022/13, § 50.

46 Tamże – zob. wspólne zdanie zbieżne sędziów De Gaetano, Pinto de Albuquerque i Motoc, § 5.

KONWENCJA O PRAWACH DZIECKA 105

V. przeciwko Zjednoczonemu Królestwu⁴⁷ oraz w sprawie T. przeciwko Zjednoczonemu Królestwu⁴⁸ Wielka Izba rozstrzygała kwestię, czy procedura pociągnięcia do odpowie-dzialności karnej 11-latków była zgodna z EKPC. W wyroku zwrócono uwagę, że KPD nie przewiduje minimalnej granicy wieku odpowiedzialności karnej, stanowi jedynie, iż państwa-strony będą sprzyjały ustanowieniu takiej granicy oraz stosowaniu innych środków, bez uciekania się do postępowania sądowego, gdy jest to właściwe i celowe. Z drugiej strony Wielka Izba przytoczyła uwagi końcowe Komitetu Praw Dziecka, który rekomendował Zjednoczonemu Królestwu poważne rozważenie podniesienia wieku, od którego ponosi się odpowiedzialność karną oraz zorientowania na dziecko (ang. child-oriented) systemu wymiaru sprawiedliwości wobec nieletnich⁴⁹. Ostatecznie wiek skarżących nie miał wpływu na stwierdzenie naruszenia EKPC. W wyrokach przywołany został też m.in. art. 40 KPD, który gwarantuje prawo „każdego dziecka podejrzanego, oskarżonego bądź uznanego win-nym pogwałcenia prawa karnego do traktowania w sposób sprzyjający poczuciu godności i wartości dziecka, które […] uwzględnia wiek dziecka i celowość sprzyjania jego reintegracji dla podjęcia przez nie konstruktywnej roli w społeczeństwie”⁵⁰. Na podstawie tego samego przepisu w wyroku w sprawie S. i Marper przeciwko Zjednoczonemu Królestwu ETPC pod-kreślił szczególną pozycję nieletnich w sferze wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych oraz zwrócił uwagę na potrzebę ochrony ich prywatności w postępowaniach karnych⁵¹.

Trybunał skorzystał ze standardu Konwencji o prawach dziecka także w sprawie Maslov przeciwko Austrii. W wyroku ETPC orzekł, że deportacja skarżącego, który jako małoletni został uznany za winnego popełnienia przestępstwa, stanowiła naruszenie art. 8 EKPC.

Trybunał w uzasadnieniu oparł się m.in. na cytowanym wyżej art. 40 KPD, uznając że wydalenie skarżącego z kraju nie sprzyjało celowi jego reintegracji, ponieważ prowadziło de zerwania więzi rodzinnych i społecznych⁵². W wyroku zacytowany został także fragment

47 Wyrok Wielkiej Izby ETPC z 16 grudnia 1999 r., V. p-ko Zjednoczonemu Królestwu, 24888/94, HUDOC.

48 Wyrok Wielkiej Izby ETPC z 16 grudnia 1999 r., T. p-ko Zjednoczonemu Królestwu, 24724/94, HUDOC.

49 Wyrok Wielkiej Izby ETPC z 16 grudnia 1999 r., V. p-ko Zjednoczonemu Królestwu, 24888/94,

§ 47; wyrok Wielkiej Izby ETPC z 16 grudnia 1999 r., T. p-ko Zjednoczonemu Królestwu, 24724/94, § 45;

zob. Committee on the Rights of the Child 31st Session, Consideration of Reports Submitted by States Parties under Article 44 of the Convention Concluding observations: United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland, CRC/C/15/add.188, 9.10.2002, § 34–36, https://docstore.ohchr.org/ [dostęp:

4.01.2021].

50 Wyrok Wielkiej Izby ETPC z 16 grudnia 1999 r., V. p-ko Zjednoczonemu Królestwu, 24888/94,

§ 46; wyrok Wielkiej Izby ETPC z 16 grudnia 1999 r., T. p-ko Zjednoczonemu Królestwu, 24724/94, § 44.

51 Wyrok Wielkiej Izby ETPC z 4 grudnia 2008 r., S. i Marper p-ko Zjednoczonemu Królestwu, 30562/04, 30566/04, § 124, HUDOC.

52 Wyrok Wielkiej Izby ETPC z 23 czerwca 2008 r., Maslov p-ko Austrii, 1638/03, § 83, HUDOC.

106 AnnA HernAndez-PołczyńskA

Komentarza Ogólnego nr 10 KomPD, zgodnie z którym „podejście oparte wyłącznie na karaniu nie jest zgodne z głównymi zasadami wymiaru sprawiedliwości dla nieletnich określonymi w art. 40 (1) Konwencji”⁵³. Trybunał przypomniał ponadto, że zgodnie z orzecznictwem dotyczącym art. 8 EKPC władze powinny mieć wzgląd na dobro dziecka.

Obowiązek ten, wynikający z art. 3 KPD, spoczywa na państwie również w przypadku wydalenia osoby niepełnoletniej, która popełniła przestępstwo⁵⁴. W wyroku przywołane zostały także uwagi końcowe Komitetu Praw Dziecka do sprawozdania Austrii, w których Komitet wyraził zaniepokojenie rosnącą liczbą osób poniżej 18. roku życia pozbawionych wolności, z których nieproporcjonalnie wiele pochodziło z innych krajów. Komitet zalecił Austrii przyjęcie środków sprzyjających społecznej integracji dzieci, które trafiły przed wymiar sprawiedliwości⁵⁵.

Uwagi końcowe Komitetu Praw Dziecka przywołał Trybunał także w wyroku w sprawie Blokhin przeciwko Rosji⁵⁶. Skarga dotyczyła bezprawnego zatrzymania w ośrodku dla mło-docianych przestępców, dlatego ETPC zacytował fragment uwag końcowych, w których Komitet wezwał Rosję do stworzenia systemu wymiaru sprawiedliwości dla młodocianych zgodnego ze standardami Konwencji o prawach dziecka oraz rekomendował zapobieganie bezprawnym zatrzymaniom dzieci oraz zapewnienie odpowiednich gwarancji prawnych dzieciom pozbawionym wolności⁵⁷. Podobne rekomendacje Komitet Praw Dziecka przed-stawił Turcji w uwagach końcowych, które zostały zacytowane w wyroku ETPC w sprawie Nart przeciwko Turcji⁵⁸. Komitet zwrócił w nich uwagę, że władze tureckie nie stosowały detencji jako ostatecznego środka, w kraju działało niewiele sądów dla młodocianych, w tym żaden we wschodniej części Turcji. Zaniepokojenie Komitetu wzbudziły także długotrwałe tymczasowe aresztowania, złe warunki zatrzymania oraz brak odpowiednich programów edukacyjnych i resocjalizacyjnych w trakcie zatrzymania⁵⁹.

53 Tamże, § 38. Tłumaczenie fragmentu § 71 Komentarza Ogólnego za: Komentarz Ogólny nr 10 (2007). Prawa dzieci w systemie wymiaru sprawiedliwości dla nieletnich, [w:] P. Jaros, M. Michalak (red.), Prawa Dziecka…, dz. cyt., s. 578.

54 Wyrok Wielkiej Izby ETPC z 23 czerwca 2008 r., Maslov p-ko Austrii, 1638/03, § 82.

55 Tamże, § 37; zob. Committee on the Rights of the Child 38th Session Consideration of Reports Submitted by States Parties under Article 44 of The Convention, Concluding observations: Austria, CRC/C/15/Add.251, 31.03.2005, § 53–54, https://docstore.ohchr.org/ [dostęp: 2.01.2022].

56 Wyrok ETPC z 14 listopada 2013 r., Blokhin p-ko Rosji, 47152/06, § 89, HUDOC.

57 Concluding observations on the combined fourth and fifth periodic reports of the Russian Federation, CRC/C/RUS/CO/4-5, 25.02.2014, https://documents-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/G14/411/49/

PDF/G1441149.pdf?OpenElement [dostęp: 4.01.2022].

58 Wyrok ETPC z 6 maja 2008 r., Nart p-ko Turcji, 20817/04, HUDOC.

59 Committee on the Rights of the Child 27th Session Consideration of Reports Submitted by States Parties under Article 44 of the Convention, Concluding observations of the Committee on the Rights of the Child Turkey, CRC/C/15/Add.152, 9.07.2001, § 65–66, https://docstore.ohchr.org/ [dostęp: 4.01.2022].

KONWENCJA O PRAWACH DZIECKA 107

W wyroku w sprawie Khamtokhu i Aksenchik przeciwko Rosji Trybunał rozważał, czy brak możliwości orzeczenia kary dożywotniego pozbawienia wolności wobec pewnych ka-tegorii osób stanowi przejaw dyskryminacji. Jedną z tych kaka-tegorii stanowiły osoby poniżej 18. roku życia, stąd w wyroku znalazły się odwołania do standardu Konwencji o prawach dziecka. Art. 37 KPD wyraźnie stwierdza, że kara dożywotniego więzienia bez możliwości wcześniejszego zwolnienia nie może zostać orzeczona wobec osoby w wieku poniżej 18 lat.

Komitet Praw Dziecka w Komentarzu Ogólnym nr 10 zalecił, aby państwa całkowicie zniosły tę formę kary w odniesieniu do dzieci. Zarówno przepis Konwencji, jak i fragment Komentarza Ogólnego zostały zacytowane w wyroku⁶⁰. Na wynikający z nich standard powołał się również rząd rosyjski, uzasadniając zróżnicowane traktowanie ze względu na wiek⁶¹. Zdaniem skarżących art. 37 KPD nie miał jednak zastosowania w sprawie rosyjskiej, ponieważ dotyczył braku możliwości wcześniejszego zwolnienia, a ta dostępna była dla wszystkich skazanych po upływie 25 lat⁶². Trybunał podzielił w tej kwestii zdanie rządu, przypominając, że wyjątek od orzekania kary dożywotniego pozbawienia wolności przewidziany dla młodocianych przestępców występuje w wielu krajowych porządkach prawnych i jest zgodny z zaleceniem Komitetu Praw Dziecka⁶³.