Imię i nazwisko oraz miejsce urzędowania notariusza

Art. 12 ON nakładał na notariusza pod groźbą kary majątkowej obo-wiązek wskazywania w aktach notarialnych swego imienia i nazwiska oraz miejsca urzędowania. Obowiązek wskazywania miejsca urzędowa-nia wynikał z faktu, iż rejenci mogli wykonywać czynności jedynie na ob-szarze swojej właściwości miejscowej.

Notariusze zgierscy przestrzegali powyższych wymogów. We wszyst-kich testamentach publicznych zostało wskazane imię i nazwisko nota-riusza oraz miejsce jego urzędowania161.

Dodatkowo notariusze wskazywali w  spisywanych przez siebie aktach miejsce swego zamieszkania. Ustawa notarialna nie wymaga-ła zaznaczania w  akcie notarialnym miejsca zamieszkania notariusza, jednakże rejenci czynili to, aby dać wyraz przestrzeganiu przez nich art. 4 ON. Przepis ten nakładał na notariusza obowiązek zamieszkiwa-nia w miejscu swego urzędowazamieszkiwa-nia pod groźbą uznazamieszkiwa-nia go za składające-go swój urząd162.

Ustawa notarialna, nakładając wymóg wskazywania w akcie miejsca urzędowania notariusza, nie określała zakresu szczegółowości adnotacji. W związku z powyższym poszczególni rejenci, realizując ustawowy obo-wiązek, posługiwali się klauzulami wskazującymi tylko okręg i miasto lub też – precyzyjniej – także numer domu, np.:

– „Przede mną Romanem Jarońskim Rejentem Okręgu Zgierskiego w mieście Zgierzu zamieszkałym i urzędującym”163,

– „Przede mną Marcelim Jaworskim Rejentem Kancelarii Okręgu Zgierskiego, mieście Zgierzu, w domu pod nr. 74 zamieszkałym i urzę-dującym”164.

160 Marceli Jaworski, sygn. 43.

161 Np. Roman Jaroński, sygn. 3731.

162 Art. 4 ON: „Każdy Notarjusz mieszkać powinien w miejscu, jakie rząd mu wy-znaczy. Gdyby przeciwko temu wykroczył, uważanym będzie za  składającego urząd i w skutku tego Minister Sprawiedliwości, zasięgnąwszy zdania Trybunału, może przed-stawić na to miejsce Rządowi, iżby w jego miejsce innego mianował”.

163 Np. Roman Jaroński, sygn. 193.

1.3.3.  Imię i nazwisko, miejsce zamieszkania, stan cywilny testatora oraz świadków wymienionych w art. 11 ON

Kolejnym wymogiem stawianym przez ustawę notarialną była ko-nieczność wskazania w treści aktu notarialnego imienia, nazwiska, miej-sca zamieszkania, stanu cywilnego testatora lub  świadków, o  których mowa w art. 11 ON. Naruszenie tego obowiązku skutkowało nałożeniem na  notariusza kary fi nansowej w  wysokości 100 franków (160 złotych polskich165)166.

Świadkowie, o których mowa w art. 11 ON, nie byli świadkami aktu notarialnego, lecz osobami poświadczającymi tożsamość oraz miejsce za-mieszkania testatora w przypadku, gdy rejent nie znał osoby stawającej do aktu (tzw. rekognoscenci). Zgodnie z treścią art. 11 ON imię i nazwi-sko testatora, jego stan cywilny, miejsce zamieszkania powinny być nota-riuszowi znane lub poświadczone przez dwie osoby znane notanota-riuszowi i spełniające wymogi dla pełnienia funkcji świadka aktu notarialnego167. Ponadto na mocy wytycznych Komisji Rządowej Sprawiedliwości z 24 mar-ca/5 kwietnia 1841 r. i 26 października/7 listopada 1846 r. rekognoscenta-mi mogły być jedynie osoby odpowiedzialne, które zostały pouczone przez notariusza o skutkach „nierzetelnego” lub „nieugruntowanego” zaświad-czenia tożsamości osoby dokonującej czynności notarialnej168.

W aktach notarialnych nie występują przypadki potwierdzenia toż-samości osoby dokonującej rozporządzenia ostatniej woli przez reko-gnoscentów. Praktyką było, iż notariusze zgierscy w spisywanych przez siebie testamentach publicznych zawierali formuły potwierdzające, iż osoba testatora jest im znana, np. „z osoby znany”169 lub „z osoby do-statecznie znany”170. Jedynie w ośmiu aktach spisanych przez Francisz-ka Boguńskiego171 i jednym akcie sporządzonym w kancelarii Marcelego

165 Wykład praw…, t. IV, s. 151.

166 Art. 13 ON: „Akta Notarjuszów pisane będą jednym i  tym samym ciągiem, czytelnie, bez skracań, miejsc próżnych, opuszczeń i przerw, zawierać będą imiona, na-zwiska, powołanie i  mieszkanie stron, również świadków przywołanych w  przypadku przewidzianym przez artykuł 11, sumy i  daty całkowicie pisane będą literami, pełno-mocnictwa kontraktujących dołączone będą do oryginału aktów, które obejmować będą wzmiankę, że akt stronom odczytany został, wszystko to pod karą stu franków na No-tarjusza w tem przekraczającego”.

167 Art. 11 ON: „Imię, nazwisko, powołanie i mieszkanie stron powinny być Nota-rjuszom znane albo zaświadczone w akcie przez dwóch obywateli im znanych posiada-jących też same przymioty, jakie mieć powinni świadkowie przy aktach urzędowych”.

168 S. Zawadzki, op. cit., s. 87.

169 Np. Józef Stokowski, sygn. 1437.

170 Np. Marceli Jaworski, sygn. 78.

Jaworskiego172 brakuje potwierdzenia osobistej znajomości testatora przez rejenta. W żadnym z powyższych aktów tożsamość testatora nie została również poświadczona przez rekognoscentów. Jednak nawet je-żeli rejent nie znał osoby stawającej do aktu, a jej tożsamość nie została potwierdzona przez dwóch innych obywateli, to okoliczność ta nie powo-dowała nieważności aktu, o ile faktycznie osoba dokonująca czynności była tym, za kogo się podawała. O ważności aktu decydowała tożsamość osoby dokonującej rozporządzenia ostatniej woli, a  nie jej znajomość przez określone osoby173.

Notariusze zgierscy przestrzegali obowiązku podawania w  testa-mencie publicznym imienia i nazwiska testatora, i w tym przedmiocie nie występują żadne uchybienia.

Obowiązek wskazywania miejsca zamieszkania osoby dokonującej rozporządzenia ostatniej woli nie był przez notariuszy zawsze ściśle przestrzegany. Uchybienia w tym zakresie dotyczyły przede wszystkim aktów spisanych przez Wojciecha Hałaczkiewicza i Józefa Stokowskiego. Notariusze ci często w sytuacji, gdy akt sporządzano poza kancelarią no-tarialną, wskazywali jedynie na początku aktu dokładny adres, pod któ-rym akt sporządzono, nie odnosząc się już w dalszej części do miejsca zamieszkania testatora. W  testamencie z  29  lutego/12  marca 1844  r. notariusz na początku aktu wskazuje, iż „działo się w mieście Zgierzu w domu pod numerem 98 przy ulicy Gołębiej zwanej”. W dalszej części aktu rejent nie wskazuje już miejsca zamieszkania testatorki, a tylko po-daje, iż „na miejsce powyżej w akcie wyrażone przyszedł celem przyjęcia testamentu od Maryanny z Sawickich […], którą znalazł jako z osoby znaną”174. Najprawdopodobniej adres wskazany jako miejsce sporzą-dzenia dokumentu był tożsamy z  zamieszkaniem testatorki, jednakże wprost z aktu to nie wynika.

Ustawa notarialna nie precyzowała sposobu wskazywania miejsca zamieszkania zapisodawcy – oznaczano je w różny sposób, choć w prze-ważającej liczbie przypadków bardzo ogólnie. Szczegółowość oznaczenia miejsca zamieszkania sporządzającego akt zależała od  tego, czy testa-ment został spisany w kancelarii notariusza czy poza nią.

Jeżeli oświadczenie ostatniej woli było składane w  kancelarii, to w  większości przypadków notariusze podawali miejsce zamieszkania, wskazując jedynie miejscowość, np. „w mieście Zgierzu zamieszkały”175, choć wyjątek stanowi Franciszek Boguński, który dodatkowo wskazywał powiat i gubernię, np. „stawiła się Elżbieta z ojca Więckowska pozostała

172 Marceli Jaworski, sygn. 11.

173 Wykład praw…, t. IV, s. 113.

174 Józef Stokowski, sygn. 8802.

wdową po Janie Albrecht we wsi Imielniki w Powiecie Brzezińskim, Gu-berni Mazowieckiej zamieszkała”176.

W  przypadku aktów sporządzonych poza miejscem urzędowania notariusza wskazanie miejsca zamieszkania testatora często, choć nie zawsze, było bardziej precyzyjne i oprócz miejscowości podawano także okręg, powiat, a czasami gubernię, np. „w Koloni Małe Łagiewniki Po-wiecie Zgierskim Guberni Mazowieckiej zamieszkały”177. Na uwagę za-sługuje Jan Cichocki, któremu zdarzało się bardzo szczegółowo określić zamieszkanie zapisodawcy, podając nawet numer domu, np. „Gotfryd Prayse w Ozorkowie w domu N 235 zamieszkały”178.

Wypełnianie przez notariuszy obowiązku wskazywania stanu cy-wilnego osób dokonujących rozporządzeń ostatniej woli uzależnione było od tego, czy testament publiczny sporządzał mężczyzna czy kobie-ta. Jeżeli testatorem był mężczyzna, rejenci nigdy nie wskazywali jego stanu cywilnego. Akty notarialne, co prawda, w  przeważającej mierze przypadków zawierają informację o stanie cywilnym mężczyzny, a czę-sto także o  jego sytuacji rodzinnej, jednakże następowało to w  formie oświadczenia składanego przez osobę dokonującą rozporządzenia, a nie informacji podawanej przez notariusza179. Natomiast jeżeli akt ostatniej woli sporządzała kobieta, rejenci skrupulatnie przestrzegali obowiązku wskazywania stanu cywilnego, np.: „zastał Karolinę Schultz Pannę”180, „zastałem Małgorzatę z Kotlińskich pozostałą Wdowę po Janie Laskow-skim”181, „zastał Maryannę z  ojca Schumann żonę Józefa Lipińskiego rolnika”182. Odstępstwa od  powyższej zasady zdarzały  się niezwykle rzadko. Występują jedynie pojedyncze akty, w których nie wskazano sta-nu cywilnego testatorki183.