Zagadnienie odsyłaczy, dopisków, skreśleń i wpisów między wierszami

Art. 15 ON stanowił, iż wszelkie odsyłacze i dopiski pod rygorem ich nieważności mogły być umieszczone jedynie na marginesie aktu nota-rialnego i musiały zostać podpisane lub parafowane przez wszystkie oso-by podpisujące akt. Gdyoso-by odsyłacz lub dopisek oso-był na tyle długi, iż ko-nieczne stałoby się przeniesienie go na koniec aktu, ustawa wymagała „potwierdzenia”, tzn. podpisania go przez strony138.

131 Np. Franciszek Boguński, sygn. 136.

132 Np. Wojciech Hałaczkiewicz, sygn. 282.

133 Np. Franciszek Boguński, sygn. 81.

134 Np. Roman Jaroński, sygn. 2760.

135 Ibidem, sygn. 2162.

136 Np. Franciszek Boguński, sygn. 98.

137 J. Bieda, D. Wiśniewska, Respektowanie ustawy notarialnej w aktach sporządzo-nych w XIX wieku przez notariuszy w Zgierzu i Łodzi (na przykładzie wybrasporządzo-nych kan-celarii), [w:] S. Piątkowski, K. Skupieński (red.), Notariat na ziemiach polskich w XIX– XX wieku. Ustawodawstwo, edukacja, piśmiennictwo, Radom 2006, s. 111.

138 Art. 15 ON: „Odsyłacze i dopiski, wyjąwszy przypadki poniżej wyrażone, będą mogły być pisane jedynie na marginesie aktu: podpisane lub zaznaczone będą tak przez Notarjuszów, jak też i  przez innych podpisujących, pod  nieważnością odsyłaczy i  do-pisków. Jeżeli długość odsyłacza wymaga, aby przeniesionym był na koniec, nie tylko powinien być podpisany lub zaznaczony, tak samo jak odsyłacze na marginesie, ale nadto strony wyraźnie potwierdzić go powinny, pod nieważnością tego odsyłacza”.

W materialne źródłowym odnajdujemy 57 (na 319) testamentów pu-blicznych, w których znajdują się różnego rodzaju dopiski139. Wydaje się, iż jest to niewielka liczba, biorąc pod uwagę, iż treść testamentu publicz-nego była zapisem słów swobodnie dyktowanych przez testatora. Naj-większa liczba takich aktów, tj. 20, znajduje się w zespole notarialnym Jana Cichockiego140.

Dopiski dokonywane przez rejentów w  głównej mierze umieszcza-no na lewym marginesie strony141. Przeważnie zawierały nie więcej niż kilka słów i dotyczyły zazwyczaj dopisania imienia i nazwiska142, daty143, nazwy miejscowości144, liczby145. Czasami dopiski pełniły funkcję krótkich oświadczeń testatora, których wcześniej osoba dokonująca rozporządzenia ostatniej woli zapomniała podać. Na przykład w testamencie z 24 czerw-ca/6 lipca 1855 r. testator, opisując swoją sytuację rodzinną, nie odniósł się do kwestii posiadania dzieci. Dopiero przez notariusza został uczyniony dopisek o treści: „z naszego małżeństwa nie pozostały dzieci żyjące”146.

W przeważającej mierze notariusze przestrzegali wymogów ustawo-wych dotyczących zasad umieszczania w dokumencie dopisków, jednak-że w ośmiu aktach notarialnych zachodzą uchybienia co do wymaganych parafek osób podpisujących akt. W czterech aktach dopisek nie został parafowany przez notariusza147, w trzech sytuacjach brakuje parafek po-szczególnych świadków148, a w jednym akcie brakuje zarówno podpisu świadka, jak i rejenta149.

Znacznie rzadziej, bo jedynie w  7 (na 319) testamentach publicz-nych występują odsyłacze150. Odsyłacze rejenci umieszczali w  sytuacji, gdy dane słowo w tekście należało inaczej odczytywać, niż wynikało to z treści dokumentu, np. w testamencie z 1/13 stycznia 1843 r. notariusz zakreślił słowo „rolnik”, a na lewym marginesie strony wskazał, iż „za-kreślone słowo rolnik czytać należy piekarz”151.

139 Franciszek Boguński – w 7 testamentach znajdują się dopiski, Roman Jaroń-ski – 6, Jan Cichocki – 20, Wojciech Hałaczkiewicz – 20, Józef Stokowski – 7, Marceli Jaworski – 4, Kajetan Szczawiński – 5.

140 Np. Jan Cichocki, sygn. 436.

141 Np. Wojciech Hałaczkiewicz, sygn. 126.

142 Np. Józef Stokowski, sygn. 9496.

143 Np. Marceli Jaworski, sygn. 78.

144 Np. Józef Stokowski, sygn. 4997.

145 Np. Franciszek Boguński, sygn. 325.

146 Roman Jaroński, sygn. 3659.

147 Józef Stokowski, 4957, 4997, 7734; Józef Hałaczkiewicz, sygn. 265.

148 Jan Cichocki, sygn. 657, 1357, 442.

149 Józef Stokowski, sygn. 4213.

150 Franciszek Boguński, sygn. 10, 116, 136, 81+; Józef Stokowski, sygn. 6560; Marceli Jaworski, sygn. 11; Kajetan Szczawiński, sygn. 896.

Art. 16 ust. 1 ON zabraniał umieszczania w akcie wpisów między wierszami oraz tzw. nadpisów nad już sporządzonym tekstem. Narusze-nie tego przepisu powodowało Narusze-nie tylko Narusze-nieważność dopisanych wyra-zów, lecz także karę dla notariusza w wysokości 50 franków (80 złotych polskich)152 oraz obowiązek naprawienia szkody i  wydalenie z  urzędu w razie umyślnego działania153.

Notariusze zgierscy co do  zasady przestrzegali zakazu dokonywa-nia jakichkolwiek wpisów między wierszami. Jedynie w  pięciu aktach sporządzonych w kancelarii Franciszka Boguńskiego i w jednym akcie spisanym przez Romana Jarońskiego zostały między wierszami dopisa-ne poszczególdopisa-ne słowa154. I tak, w akcie notarialnym z 17/29 listopada 1853 r. wpisano nad wierszem słowo „rozmowy”155. W innym testamen-cie, z 30 kwietnia 1828 r., notariusz drobnym drukiem między wierszami dopisał słowa „z osoby znany”156.

Art. 16 ON dopuszczał możliwość dokonywania skreśleń w akcie no-tarialnym, jednak także w tym przypadku wprowadzono bardzo rygo-rystyczne zasady dokonywania takiej czynności. Notariusz, dokonując skreślenia, był obowiązany podać na  marginesie strony lub  na  końcu aktu liczbę wykreślonych słów, a  strony podpisujące akt musiały przy takiej adnotacji złożyć swoje parafki lub podpisy. Uchybienie tym wymo-gom powodowało nieważność skreślenia, a ponadto narażało notariusza na  karę fi nansową 50 franków (80 złotych polskich) oraz konieczność naprawienia poniesionych strat157. Powodem takiej regulacji było do-mniemanie, iż brak poświadczenia skreślenia może świadczyć, iż zostało ono dokonane już po sporządzeniu aktu158.

Notariusze zgierscy rzadko dokonywali jakichkolwiek skreśleń w testamentach publicznych. Jedynie 15 (na 319) dokumentów zawiera skreślenia159, np. w akcie z 8/20 października 1855 r. notariusz,

dokonu-152 Wykład praw…, t. IV, s. 152.

153 Art. 16 ON: „W samym akcie nie powinny się mieścić ani nadpiski, ani między-wiersze, ani dodatki, a wyrazy w nadpisach, międzywierszach lub w dodatku zamieszczo-ne będą nieważzamieszczo-ne. Wyrazy wykreślozamieszczo-nemi być mające, wykreślozamieszczo-nemi będą w taki sposób, aby liczba ich mogła być poświadczona na marginesie tej samej stronicy aktu, lub w jego końcu, co stwierdzone będzie w ten sam sposób, jak odsyłacze na marginesie zapisane: wszystko pod  karą 50 franków na  Notarjusza, oraz pod  obowiązkiem wynagrodzenia szkód i strat, a nawet pod karą oddalenia z urzędu w razie podstępu”.

154 Franciszek Boguński, sygn. 28, 31, 25, 52, 71; Roman Jaroński, sygn. 2759.

155 Roman Jaroński, sygn. 2759.

156 Franciszek Boguński, sygn. 71.

157 Art. 16 zd. 2 ON.

158 Wykład praw…, t. IV, s. 106.

159 Józef Stokowski, sygn. 4188, 9496, 4213; Wojciech Hałaczkiewicz, sygn. 315; Franciszek Boguński, sygn. 102, 126; Marceli Jaworski, sygn. 329, 43, 240; Roman Jaroń-ski, sygn. 2162; Jan Cichocki, sygn. 1824, 158; Kajetan SzczawińJaroń-ski, sygn. 252, 141, 234.

jąc skreślenia w  tekście słów „pięćset siedemdziesiąt siedem kopiejek pięćdziesiąt”, na marginesie aktu prawidłowo poczynił wzmiankę „pięć wyrazów skreślonych bez znaczenia”, który to zapisek został parafowa-ny przez osoby podpisujące akt160.