Pozycja prawna zapisobiorcy pod tytułem ogólnym 1. Prawo objęcia majątku spadkowego w posiadanie

Zapisobiorca pod tytułem ogólnym w przeciwieństwie do zapisobior-cy ogólnego nigdy nie wchodził z modo zapisobior-cy prawa w posiadanie zapisanego majątku. Zgodnie z art. 1011 KN musiał on żądać wydania zapisu „od następców, dla których prawo część majątku zastrzegło, a w ich braku, od zapisobiorców ogólnych, a gdyby i tych nie było, od spadkobierców po-wołanych do spadku w porządku ustanowionym w Tytule o spadkach”.

Regulację tę należy interpretować jako prawo legatariusza pod ty-tułem ogólnym do  żądania wydania zapisanej mu części majątku od spadkobierców koniecznych, które to uprawnienie przysługiwało mu do czasu wydania przez nich zapisu ogólnego legatariuszowi ogólnemu, gdyż z  chwilą wydania tego zapisu obowiązek zaspokojenia legatariu-szy pod tytułem ogólnym przechodził na zapisobiorcę ogólnego182. Taka wykładnia tegoż przepisu jest zasadna w  świetle art. 1009 KN, który stanowił, iż to legatariusz ogólny obowiązany jest zaspokoić wszystkie inne zapisy, ale oczywiste jest, iż prawo nakładało ten obowiązek na le-gatariusza ogólnego dopiero od chwili, gdy on sam wszedł w posiadanie majątku testamentowego.

Jeżeli spadkodawca nie pozostawił po sobie spadkobierców koniecz-nych, to do wydania zapisanej części majątku obowiązany był legatariusz ogólny, gdyż to on z mocy prawa nabywał wwiązanie w schedę spadkową.

W przypadku braku spadkobierców koniecznych i legatariusza ogól-nego lub też odrzucenia przez nich spadku, albo stwierdzenia niezdol-ności do jego objęcia, uprawniony powinien się zwrócić z żądaniem wy-dania zapisu do  innego ustanowionego na  mocy ustawy spadkobiercy (tzw. spadkobierca nieporządkowy). Jednakże w tym ostatnim przypad-ku legatariusz pod tytułem ogólnym mógł wystąpić z żądaniem wyda-nia zapisu dopiero po uzyskaniu przez spadkobierców nieporządkowych wprowadzenia w posiadanie. Natomiast gdyby nie było spadkobierców ustawowych lub też żaden z nich nie uzyskałby wwiązania w majątek spadkowy, zapisobiorca pod  tytułem ogólnym powinien doprowadzić do  ustanowienia kuratora spadku, by móc przeciwko niemu wystąpić z żądaniem wydania zapisu183.

Przepisy regulujące instytucję zapisu pod tytułem ogólnym nie sta-nowiły nic w przedmiocie prawa legatariusza do pożytków i przychodów z zapisanej części spadku. W tej kwestii doktryna w przeważającej

mie-182 Prawo cywilne […] opracowane na podstawie wykładów uniwersyteckich prof. H. Konica, s. 459.

rze stanęła na stanowisku, iż per analogiam należy stosować przepisy odnoszące  się do  zapisobiorcy ogólnego184. Jednak wystąpiły również poglądy przeciwne, np. M. Kurman twierdził, iż do czasu wydania zapi-su, legatariuszowi pod tytułem ogólnym nie przysługują żadne pożytki z zapisanej części spadku185. Zasadniejsze jest pierwsze stanowisko, sko-ro legatariusz ogólny żądał wydania całego majątku testamentowego, a  także ewentualnie majątku objętego innymi zapisami, co oznaczało, iż  pożytki należały mu  się z  całej rozrządzalnej części spadku. Zatem zasadne jest, aby zapisobiorca ogólny wydał zapis pod tytułem ogólnym wraz z  pożytkami uzyskanymi z  tej części majątku. Poza tym zapiso-biorca pod tytułem ogólnym, tak samo jak zapisozapiso-biorca ogólny, ponosił odpowiedzialność za długi spadkowe, tak więc niezrozumiałe byłoby po-stawienie go w gorszej sytuacji aniżeli legatariusza ogólnego.

Kodeks Napoleona stanowił, iż  legatariusz pod  tytułem ogólnym nigdy nie obejmował majątku w  posiadanie, jednakże w  praktyce za-pisobiorcy ci bardzo często mieli możliwość uzyskania z  mocy prawa wwiązania w  majątek spadkowy, z  uwagi na  fakt, iż  w  przeważającej mierze w charakterze zapisobiorców pod tytułem ogólnym występowali spadkobiercy konieczni. Materiał źródłowy zawiera 85 zapisów pod ty-tułem ogólnym (84 testamenty publiczne, 1 testament własnoręczny), w których w charakterze legatariuszy powołano spadkobierców koniecz-nych186. Z tego w 54 przypadkach powołano do spadku pod tytułem ogól-nym zstępnych187, a w 38 – współmałżonka188.

I tak, w testamencie z 7/19 września 1852 r. Albert Burnch dokonał dwóch zapisów pod  tytułem ogólnym, stanowiąc legatariuszami swoje dzieci i żonę: „Aby był porządek po śmierci mojej stanowię, że nierucho-mości odziedziczą me dzieci, a żona moja na swą część weźmie wszystkie

184 Zob. Prawo cywilne […] opracowane na  podstawie wykładów uniwersyteckich prof. H. Konica, s. 459; A. Okolski, op. cit., s. 409.

185 Zob. M. Kurman, Prawo spadkowe…, s. 58.

186 W 87 zapisach pod tytułem ogólnym powołano w charakterze legatariuszy 94 za-pisobiorców koniecznych, gdyż 7 zapisów zostało uczynionych łącznie na rzecz zstępnych i współmałżonka: Józef Stokowski, sygn. 7564, 8802, 7450, 7734; Wojciech Hałaczkie-wicz, sygn. 479; Marceli Jaworski, sygn. 21, 43.

187 Jan Cichocki –  7, Józef Stokowski –  13, Wojciech Hałczkiewicz –  10, Marceli Jaworski – 9, Franciszek Boguński – 6, Roman Jaroński – 4, Kajetan Szczawiński – 4, Paweł Gąsowski – 1.

188 Testamenty publiczne: Jan Cichocki – 6, Józef Stokowski – 6, Wojciech Hałcz-kiewicz – 4, Marceli Jaworski – 6, Franciszek Boguński – 3, Roman Jaroński – 8, Kaje-tan Szczawiński – 4, Paweł Gąsowski, sygn. 37. Materiał źródłowy nie zawiera zapisów na rzecz małżonka, jednakże z trzech aktów notarialnych wynika, iż związek małżeński został zawarty przed wejściem w życie KCKP: Jan Cichocki, sygn. 697; Marceli Jaworski, sygn. 329; Franciszek Boguński, sygn. 11. Testamenty własnoręczne: Józef Stokowski, sygn. 2850.

ruchomości po mnie pozostałe”189. W tej sytuacji zapisobiorcy pod tytu-łem ogólnym mieliby prawo uzyskania wwiązania w majątek spadkowy jako dziedzice konieczni.

Jedynie w  13 testamentach zapisy pod  tytułem ogólnym zostały uczynione na rzecz innych spadkobierców ustawowych niż spadkobiercy konieczni190. W  czterech przypadkach legatariusze dochodzili do  spad-ku z dziedzicami koniecznymi, od których dopiero musieli żądać wyda-nia uczynionych na ich rzecz zapisów pod tytułem ogólnym191. Ponadto, treść analizowanych aktów notarialnych daje podstawy do  przypusz-czenia, iż  w  pozostałych przypadkach brakowało zarówno dziedziców koniecznych, jak i legatariusza ogólnego, co umożliwiało legatariuszowi pod  tytułem ogólnym uzyskanie wwiązania w  majątek spadkowy jako spadkobiercy ustawowemu.

Na przykład w dokumencie z 5/17 lutego 1848 r. August Potempa, nieposiadający żadnych spadkobierców koniecznych, rozporządził posia-danymi nieruchomościami w  formie zapisów szczególnych, natomiast ruchomości zapisał pod  tytułem ogólnym swojej siostrze: „wszelkie w  ogólności Ruchomości, gotowiznę i  wierzytelności zapisuie na  wła-sność Siostrze moiey Anieli Potempa pannie przy mnie będącey”192. W omówionym przykładzie zapisobiorczyni, przy braku dziedziców ko-niecznych i  legatariusza ogólnego, samodzielnie miała możliwość uzy-skania wwiązania w majątek spadkowy.

Oprócz spadkobierców koniecznych i  innych krewnych, w  charak-terze zapisobiorców pod  tytułem ogólnym powoływano osoby niespo-krewnione (11 na 111)193. W siedmiu przypadkach zapisobiorcy docho-dzili do spadku wspólnie z dziedzicami koniecznymi194, natomiast treść

189 Jan Cichocki, sygn. 1386.

190 Testamenty publiczne: Jan Cichocki, sygn. 71, 522; Józef Stokowski, sygn. 1501, 2268; Wojciech Hałaczkiewicz, sygn. 608, 491 (2 zapisy); Franciszek Boguński, sygn. 198, 1413 (2 zapisy); Roman Jaroński, sygn. 193; Kajetan Szczawiński, sygn. 142. Testa-menty własnoręczne: Józef Stokowski, sygn. 2850.

191 Jan Cichocki, sygn. 522; Wojciech Hałaczkiewicz, sygn. 491 (2 zapisy); Kajetan Szczawiński, sygn. 142.

192 Roman Jaroński, sygn. 193.

193 Testamenty publiczne: Józef Stokowski, sygn. 7470; Franciszek Boguński, sygn. 104; Roman Jaroński, sygn. 2148; Kajetan Szczawiński, sygn. 101, 133, 423, 424. W tej kategorii ujęto małżonków powołanych w  charakterze legatariusza pod  tytułem ogól-nym, w sytuacji gdy związek małżeński został zawarty przed wejściem w życie KCKP: Jan Cichocki, sygn. 697; Marceli Jaworski, sygn. 329; Franciszek Boguński, sygn. 11. Testamenty własnoręczne: Józef Stokowski, sygn. 2850.

194 Testamenty publiczne: Roman Jaroński, sygn. 2148; Kajetan Szczawiński, sygn. 423, 424; Jan Cichocki, sygn. 697; Marceli Jaworski, sygn. 329; Franciszek Boguński, sygn. 11. Testamenty własnoręczne: Józef Stokowski, sygn. 2850.

pozostałych dokumentów wskazuje, iż  testatorzy nie posiadali jakich-kolwiek spadkobierców ustawowych. W żadnym też z powyższych aktów notarialnych nie powołano legatariusza ogólnego.

Przypadek, gdy zapisobiorca pod  tytułem ogólnym dochodził do spadku z dziedzicami koniecznymi występuje w akcie z 12/24 listopada 1852  r. Bezdzietny, lecz żonaty Karol Edward Guthke zapisał połowę majątku swym pasierbom, stanowiąc:

A że też moia Żona swoią również pracą wiele do pomnażania mego majątku przyczyniła się a z którą szczęśliwe i spokojne życie prowadzę – przez wdzięcz-ność więc dla niey i podług iey życzenia – równą połowę mego własnego mająt-ku jakowy się po mey śmierci pozostanie […] zapisuię i na własność w sposobie darowizn przeznaczam Czworgu iey Dzieciom z pierwszego iey męża195.

W  przywołanej sytuacji prawo objęcia majątku w  posiadanie uzy-skałaby żona jako spadkobierca konieczny (małżeństwo zostało zawarte w  1837  r.), a  zapisobiorcy dopiero od  matki musieliby żądać wydania należnego im zapisu.

W innym akcie z 22 marca/3 kwietnia 1848 r. Mateusz Baranowski po-wołał do spadku w formie zapisu pod tytułem ogólnym osoby niespokrew-nione. Jednocześnie z dokumentu wynika, iż zapisodawca był bezdzietny, nie ma też danych wskazujących, aby testator posiadał jakichkolwiek in-nych krewin-nych, którzy mogliby dochodzić do spadku z mocy ustawy:

Ja Mateusz Baranowski z  powodu że  nie mam dzieci cały mój majątek tak po mej śmierci z czego tylko on okaże się i jaki pozostanie następującym oso-bom iak to: Wojciechowi Olczyk Synowi Tomasza, Pawłowi Spodynkiewiczowi Synowi Jana, Balbinie Bendyczak Córce Wojciecha, Antoni Olczyk Córce Jó-zefa i Katarzynie z Pieczkowskich Ignacego Juzinkiewicza Żonie do równego podziału prawem własności zapisuie196.

W  powyższym przypadku legatariusze z  uwagi na  brak jakichkol-wiek spadkobierców ustawowych oraz zapisobiorcy ogólnego musieli do-prowadzić do  ustanowienia kuratora spadku i  dopiero od  niego żądać wykonania zapisu pod tytułem ogólnym.

2.4.2.1.2. Obowiązek wykonania zapisów testamentowych

Odpowiedzialność legatariusza pod tytułem ogólnym za wykonanie zapisów testamentowych powstawała, jeżeli do  spadku nie dochodził legatariusz ogólny. Wówczas, zgodnie z  regulacją art. 1013 KN,

zapi-195 Roman Jaroński, sygn. 2148.

sobiorca pod tytułem ogólnym obowiązany był zaspokoić zapisy szcze-gólne razem z dziedzicami koniecznymi, każdy w stosunku do swojego udziału197. Poczyńmy uwagę, iż art. 1013 KN odnosił się tylko do wyko-nania zapisów szczególnych w przypadku, gdy dziedzic konieczny został powołany także do części rozrządzalnej spadku, gdyż z części obowiąz-kowej zapisy nie mogły być zaspokajane. Jeżeli dziedzicowi konieczne-mu należała się tylko część obowiązkowa spadku, obowiązek pokrycia zapisów szczególnych spadał jedynie na legatariusza pod tytułem ogól-nym, który jednakże odpowiadał tylko stosownie do udziału, który brał ze spadku198.

Badane źródła zawierają 60 (na 111) zapisów pod tytułem ogólnym, dokonanych w testamencie publicznym, w których legatariusz pod ty-tułem ogólnym zobowiązany był do wykonania zapisów szczególnych199. W testamencie z 11/23 stycznia 1874 r. Michał Miatkowski zapisał w równych częściach cały majątek dwóm synom, zobowiązując ich jed-nocześnie do wykonania zapisów szczególnych w postaci pieniędzy i ru-chomości na rzecz córek:

co tylko z  chwilą mojej śmierci pozostanie wszystko to zapisuie i  przezna-czam dwóm moim Synom Andrzejowi i Stanisławowi Braciom Miatkowskim do  równego podziału bez pokrzywdzenia jeden drugiego […] Nadto Córkom moim a  Ich rodzonym Siostrom –  Maryannie z  Miatkowskich Nowickiej za-płacą Rubli Srebrem czterysta pięć z procentem od daty śmierci mojej – Wa-leryi Miatkowskiej w razie pójścia za mąż także Rubli Srebrem czterysta pięć – Córce zamężnej Nowickiej wydadzą jej w naturze krowę w roku trzecim gdyż ta po  wyjściu za  mąż odemnie nic z  inwentarza niedostała –  Waleryi Córce jak pójdzie za mąż przeznaczam Rubli czterdzieści pięć na sprawienie wesela –  które Jej zaraz przy zaręczynach –  dać mają –  Synowie każdy po  połowie – i jedną krowę200.

W powyższej sytuacji synowie testatora byli zobowiązani do wyko-nania zapisów szczególnych, nie tylko jako legatariusze pod  tytułem ogólnym, lecz także jako dziedzice konieczni, powołani do całości części rozrządzalnej spadku.

197 Art. 1013 KN: „Gdy testator rozporządzi pewną tylko ilością części rozrządzal-nej, i gdy to uczyni pod tytułem ogólnym, wówczas zapisobierca ten obowiązany będzie zaspokoić zapisy szczególne stosunkowo z spadkobiercami naturalnemi”.

198 M. Planiol, Podręcznik prawa…, s. 120.

199 Jan Cichocki –  6, Józef Stokowski –  9, Wojciech Hałaczkiewicz –  12, Marceli Jaworski – 2, Franciszek Boguński – 11, Roman Jaroński – 9, Kajetan Szczawiński – 8, Paweł Gąsowski – 1.

2.4.2.1.3. Obowiązek spłaty długów i ciężarów spadku

Art. 1012 KN stanowił, iż „zapisobierca pod tytułem ogólnym, po-dobnie jak zapisobierca ogólny, odpowiedzialnym będzie za długi i cię-żary spadku, osobiście w stosunku swej części i udziału, a hypotecznie za całość”.

Na wstępie konieczne jest wyraźne podkreślenie odmienności, jaka występowała między zakresem odpowiedzialności za długi spadkowe na-łożonej na zapisobiorcę ogólnego a zapisobiorcę pod tytułem ogólnym. Pozornie oba przepisy brzmiały jednakowo, stanowiąc, iż  obaj legata-riusze odpowiadają za długi osobiście co do swej części i udziału, a hi-potecznie za całość. Większość autorów nie zauważała różnicy występu-jącej w zakresie odpowiedzialności między tymi dwoma legatariuszami, a niektórzy – jak np. F. Podlewski201, M. Kurman202 – dokonując literalnej wykładni przepisów, wprost twierdzili, iż legatariusz ogólny i pod tytu-łem ogólnym w jednakowy sposób odpowiadali za długi spadkowe. Taki pogląd jest nieuzasadniony. Nie można w tym wypadku odnosić się do li-teralnego brzmienia przepisów, gdyż różnica w  zakresie odpowiedzial-ności za długi spadkowe między legatariuszem ogólnym i pod tytułem ogólnym zasadzała się w samej konstrukcji tych dwóch instytucji. Lega-tariusz ogólny z zasady był powołany do całości spadku (a co najmniej całości części rozrządzalnej), a  więc użyte w  art. 1009 KN określenie, iż legatariusz ogólny odpowiada za długi osobiście co do swego udziału, musiało być odczytywane jako odpowiedzialność za całość długów spad-kowych, gdyż jest on powołany do całości spadku. Natomiast legatariusz pod tytułem ogólnym nigdy nie był powołany do całości spadku; zawsze jego udział musiał być ograniczony do określonej części masy spadkowej, a więc nigdy też nie odpowiadał za całość długów spadkowych, a tylko za  ich część odpowiadającą otrzymanej przez niego korzyści. Bardzo trafnie sprawę tę ujął A. Okolski, który jasno wskazał różnicę w zakresie odpowiedzialności między legatariuszem ogólnym a  pod  tytułem ogól-nym. Pierwszy z  nich może być pociągnięty do  odpowiedzialności na-wet ponad swój rzeczywisty udział, gdyż – przypomnijmy – powołanie do całości spadku nie gwarantowało otrzymania całości masy spadkowej, a rodziło odpowiedzialność za całość długów, natomiast drugi odpowiada jedynie za swój faktyczny udział i w żaden sposób nie może być zmuszo-ny do zapłaty długów przewyższających jego udział203.

201 F. Podlewski, op. cit., s. 143.

202 M. Kurman, Prawo spadkowe…, s. 59.

Określenie, w jakiej części legatariusz pod tytułem ogólnym powi-nien przyczynić  się do  zaspokojenia długów spadku było proste, jeżeli testator powołał takiego zapisobiorcę do  określonej części spadku wy-rażonej liczbowo, np. 1/2 czy 1/4. Jednakże powstawał problem, gdy le-gatariusz został powołany np. do  całości ruchomości –  wtedy nie było wiadomo z góry, w jakiej części powinien on partycypować w spłacie dłu-gów spadkowych. W takiej sytuacji konieczne było oszacowanie majątku, aby liczbowo określić udział legatariusza pod tytułem ogólnym w spłacie długów204.

Zgodnie z  art. 1012 KN legatariusz pod  tytułem ogólnym, podob-nie jak legatariusz ogólny, odpowiadał za całość długu hipotecznego, jaki obciążał przypadłą mu nieruchomość. Jednakże, zgodnie z art. 873 KN i 875 KN, zapisobiorca pod tytułem ogólnym, który spłacił dług hipotecz-ny w wysokości wyższej, aniżeli był zobowiązahipotecz-ny, miał prawo regresu tak do spadkobierców koniecznych, jak i do legatariusza ogólnego i do in-nego legatariusza pod tytułem ogólnym. Od każdej z tych osób legata-riusz pod tytułem ogólnym mógł żądać zwrotu zapłaconej kwoty ponad swój obowiązek, w granicach, w jakich każda z tych osób osobiście była zobowiązana do  spłaty ciężarów spadku205. Oprócz omówionego wyżej przypadku rozszerzenia odpowiedzialności za  długi spadkowe, legata-riusz pod tytułem ogólnym, podobnie jak legatalegata-riusz ogólny, ponosił od-powiedzialność ponad przypadający mu udział także w przypadku, gdy dług miał za przedmiot rzecz oznaczoną co do tożsamości, zobowiązanie było przemienne, a prawo wyboru służyło wierzycielowi lub jeżeli wy-nikało to z woli testatora, jak również gdy z natury zobowiązania, jego przedmiotu lub celu wynikało, że zobowiązanie nie mogło być spełnione częściowo.

Spośród testamentów publicznych zawierających rozporządzenia majątkowe pod  tytułem ogólnym z  21 (na 111) dokumentów wynika, iż majątek spadkowy obciążały długi206. Natomiast w dwóch dokumen-tach występują oświadczenia zapisodawców o braku jakichkolwiek zobo-wiązań207.

Mimo że w świetle ustawodawstwa zapisobiorca pod tytułem ogól-nym odpowiadał za  ciężary spadku jedynie w  granicach otrzymanego

204 M. Planiol, Podręcznik prawa…, s. 119.

205 A. Okolski, op. cit., s. 408.

206 Testamenty publiczne: Jan Cichocki, sygn. 438; Józef Stokowski, sygn. 4188, 7734; Wojciech Hałaczkiewicz, sygn. 126, 56, 41, 106, 479; Marceli Jaworski, sygn. 91; Franciszek Boguński, 11, 9, 163, 27+, 1413, 28; Roman Jaroński, sygn. 3637, 2449, 637; Kajetan Szczawiński, sygn. 142, 896. Testamenty własnoręczne: Józef Stokowski, sygn. 2850.

legatu, w przeważającej mierze legatariusze ci ponosili szerszą odpowie-dzialność, gdyż nie tylko jako osoby powołane do spadku w drodze testa-mentu, ale także jako dziedzice konieczni208.

Na przykład w testamencie z 17/29 stycznia 1839 r. Michał Rydz, nie-posiadający krewnych, którzy mogliby być powołani do spadku, z mocy ustawy zapisał żonie Agnieszce posiadaną nieruchomość w formie zapisu szczególnego, natomiast ruchomości przekazał żonie pod tytułem ogól-nym, stanowiąc: „Ze względu na  przychylność ku Żonie teraźniejszey Agnieszce z Kubińskich od którey w przeciągu Małżeństwa doznawałem przychylności […] przeznaczam tey Żonie Agnieszce z Kubińskich Rydz na własność wzmiankowany plac z domem i Zabudowaniami wszelkimi […] iako też wszelkie bez wyłączenia ruchomości”. Jednocześnie z  do-kumentu wynika, iż testator dłużny był Kazimierzowi Kroniewskiemu na  podstawie prywatnego rewersu czterysta złotych: „w ciągu pożycia z teraźnieyszą Żoną zaciągnąłem pożyczkę Zł Czterysta od Kazimierza Kroniewskiego z Alexandrowa mocą rewersu prywatnego”. W przedsta-wionym przykładzie zapisobiorczyni odpowiadała za dług męża nie tylko jako legatariusz pod tytułem ogólnym, czyli do wysokości wartości zapisa-nych ruchomości, ale także z całej reszty majątku jako jedyny dziedzic209. Podobnie jak w przypadku zapisów ogólnych, materiał źródłowy za-wiera dokumenty, w których testator, dokonując rozporządzeń majątko-wych pod tytułem ogólnym, zmienił ustawowy porządek odpowiedzial-ności za długi spadkowe.

Ciekawe rozstrzygnięcie pod  względem obowiązku spłaty długów spadkowych znajduje się w akcie z 12/24 marca 1866 r., w którym Karol Frejtag powołał do spadku pod tytułem ogólnym swojego syna Wilhel-ma, zapisując mu „wszystkie Ruchomości jakie z chwilą śmierci zosta-ną”. Natomiast obowiązek spłaty ciążącego długu zapisodawca nałożył na swojego ojca Jana Frejtag. Jak wynika z treści dokumentu, powodem takiego postanowienia był fakt, iż testator wraz ze zmarłą żoną zawarł ze  swoim ojcem prywatną umowę sprzedaży posiadanej nieruchomo-ści. Na poczet ceny testator przyjął kwotę 90 rubli, natomiast pozosta-łą część, tj. 540 rubli, nabywca miał zapłacić przy zawarciu kontrak-tu urzędowego, do  którego jednak nie doszło z  uwagi na  wcześniejszą śmierć żony Karola Frejtag. Mimo to zapisodawca oświadczył, iż uznaje ojca za  właściciela nieruchomości i  zobowiązał go, aby z  należnej mu kwoty spłacił ciążący na nim dług 30 rubli, zaś pozostałą część zabezpie-czył na nabytej nieruchomości i przeznazabezpie-czył na edukację syna testatora:

208 Jan Cichocki, sygn. 438, 7734; Józef Stokowski, sygn. 4188; Wojciech Hałaczkie-wicz, sygn. 126, 56, 41, 106, 479; Marceli Jaworski, sygn. 91; Franciszek Boguński, sygn. 9, 163, 27+, 28; Roman Jaroński, sygn. 3637, 2449, 637; Kajetan Szczawiński, sygn. 896.

Dom iaki posiadam nabyłem wraz z Żoną […] że zaś Interesa moie nie szły po-myślnie – Dom ten wraz z Zabudowaniami wraz z Żoną odstąpiłem ojcu memu