W obu językach podmiot pojawia się w formie leksemu zaimkowego, jeśli podmiot ten ma być określony przydawkami

a. Podmiot zaimkowy jest określony partykułami אקווד 'akurat', תוחפל 'przynajmniej', וליפא, ףא 'nawet', םג 'także' lub קר 'tylko', z których znaczenia wynika skontrastowanie wyrazu nimi określonego (Glinert 2004: 54; Bar, Ya’ir 2007: 263; Pisarkowa 1969: 36–37).

a.1. W polskim zdaniu także pojawia się leksem zaimkowy określony partykułami także, przynajmniej, nawet, tylko:

a.2. W polskim zdaniu brak leksemu zaimkowego, bo zdanie poprzedzające współrzędnie lub pod-rzędnie złożone ma ten sam podmiot w 3. osobie. Ekwiwalentem hebrajskiego zaimka osobowego okre-ślonego przez partykułę ףא lub םג jest sama partykuła także bądź wyrażenie sam także, lub też sam zaimek sam. W polskim zdaniu brak podmiotu zaimkowego, bo pojawienie się leksemu zaimkowego sugerowa-łoby, że podmiot jest inny niż w zdaniu poprzedzającym, a zarazem przymiotnik w mianowniku sam, w przeciwieństwie do hebrajskiej partykuły ףא czy םג, może odnosić się tylko do podmiotu, zatem polskie zdanie nie jest tak dwuznaczne, jak wariant hebrajski właściwy stylowi niedbałemu typu םג יאובת 'także przyjdź':

Jeśli podmiot drugiego zdania jest w 1. lub 2. osobie, to leksem zaimkowy określony partykułą może pojawić się w polskim przekładzie, bo zaimki te mają jednoznaczne odniesienie:

יתוסח תב תא יתיקשה

בש תצק דוע

התא םג םמחתתו 'posiedź jeszcze trochę i także ty się ogrzej' (120רעשה ,ץלמ) ינא םג עסא הלודג היהאשכ 'gdy będę duża, także ja pojadę' (38 ישרוש ,גומלא)

W języku hebrajskim w stylu niedbałym możliwy jest brak zaimka 1., 2. lub 3. osoby w drugim zda-niu, mimo określenia podmiotu partykułą םג, znajdującą się wtedy na końcu zdania:

םג יאובת 'także przyjdź' (21 גניפ ,סאימחנ) – w stylu neutralnym byłoby תא םג יאובת 'także ty przyjdź'. Wydaje się, że polski wariant także przyjdź nie należy do stylu niedbałego, choć jest dwuznaczny, bo partykuła może odnosić się również do czasownika (np. 'nie tylko zadzwoń, ale także przyjdź').

דדובתמ ריזנב בהאתא אלש ,

םג דדובתאו 'bym nie zakochała się w mnichu pustelniku i sama także została pus-telnicą' (52ןכיה ,םולב לטסק)

הפה לע התוא קשנמ .

םעטה תא שיגרי םגש ידכ 'całuje ją w usta. Aby także samemu poczuć ten smak' (142 יעוגעג ,תרק) b. Podmiot zaimkowy jest określony przez zaimek ומצע, z którego znaczenia wynika skontrastowanie określanego wyrazu. W zdaniu hebrajskim leksem zaimkowy pojawia się.

b.1. W zdaniu polskim pojawia się fakultatywny zaimek 1. lub 2. osoby, i przymiotnik sam. Zaimek osobowy możliwy jest nawet, jeśli zdanie poprzedzające ma ten sam podmiot, bo odniesienie zaimka 1.

lub 2. osoby jest zawsze jednoznaczne:

ויתיאר אל ימצע ינא

b.2. W zdaniu polskim brak zaimka 3. osoby, zamiast niego substantywnie użyty przymiotnik sam, bo zdanie poprzedzające, współrzędnie złożone, ma ten sam podmiot, a zaimek 3. osoby oznaczałby zmianę podmiotu:

Wariantem potocznym zaimka ומצע jest wyrażenie przyimkowe ומצעב, i określany przezeń podmiot za-imkowy w czasie przeszłym, przyszłym lub w rozkaźniku może, ale nie musi pojawić się w postaci lek-semu zaimkowego, w czym wariant ten przypomina polski przymiotnik sam, który także może być użyty substantywnie: c. Podmiot zaimkowy jest zarazem poprzednikiem zdania względnego. W obu językach musi taki podmiot pojawić się w formie leksemu zaimkowego:

ינא , ימצעל ראתל לוכי יניא בובז וליפאש [...]

םירופיס יתילעה 'ja, który nie umiem wyobrazić sobie nawet muchy

[...] wymyślałem historie' (75 שיאה ,רנ ןב)

ותוא יתבהא אקווד 'ja, który byłem samotnym dzieckiem, które wyrosło i stało się samotnym chłopcem, akurat go lubiłem' (17 רמוח ,ןפג) Pozornym wyjątkiem istniejącym zarówno w języku hebrajskim, jak i polskim są zdania względne, których domyślny poprzednik to w rzeczywistości nie zaimek osobowy implikowany przez finitywną

formę orzeczenia, lecz zaimek nieokreślony 'ktoś', zaimek wskazujący odnoszący się do ludzi lub rze-czownik 'ludzie': וושה ףאש םהב ויהו 'byli wśród nich, którzy nawet porównywali' (94 תע ,ראב), w możliwej pa-rafrazie jako poprzednik pojawia się zaimek wskazujący, nieokreślony lub rzeczownik: ורבסש םישנא רפכב ויה 'byli we wsi ludzie, którzy sądzili' (163 ןמור ,ולש), ופידעהש הלאכ ויה 'byli tacy, którzy woleli' (9 םירשואמ ,ןוירוג ןב), םירמואש ימ שי 'są tacy, którzy mówią' (380 תיטנדוטס ,ריצק), nie zaś zaimek osobowy: וושה ףאש םה םהב ויה 'byli wśród nich oni, którzy nawet porównywali' (por. rozdz. 4, 9.3.1.b).

d. Podmiot zaimkowy jest określony przez przydawkę przymiotną, imiesłowową, rzeczownik w apo-zycji lub wyrażenie lokatywne, i w zdaniu hebrajskim pojawia się w formie leksemu zaimkowego. Jeśli przydawce przysługuje kategoria określoności, czyli we wszystkich wymienionych tu przypadkach z wyjątkiem wyrażenia lokatywnego, to jest ona w zdaniu hebrajskim zgodna co do określoności z wyra-zem określanym, czyli ma rodzajnik. W zdaniu polskim przydawka ma formę przymiotnika, imiesłowu przymiotnikowego czynnego, wyrażenia lokatywnego. W polskim przekładzie leksem zaimkowy pojawia się obligatoryjnie tylko wtedy, gdy przydawką podmiotu jest rzeczownik lub wyrażenie lokatywne, tj.

zdań 'my, Żydzi, po prostu zaczniemy nagle krzyczeć', 'my tutaj nie do gołoty byliśmy zaliczani' nie moż-na sparafrazować z pominięciem zaimka osobowego: 'Żydzi, zaczniemy po prostu moż-nagle krzyczeć', 'tutaj nie do gołoty byliśmy zaliczani', bo w wersji bez zaimka rzeczownik Żydzi musi być interpretowany jako wołacz, a przysłówek tutaj nie jest przydawką podmiotu, lecz okolicznikiem. Gdy przydawką hebrajskie-go zaimka jest imiesłów lub przymiotnik, leksem zaimkowy w polskim przekładzie jest fakultatywny, a to dlatego, że z powodu braku rodzajnika nie odróżnia się w języku polskim przydawki od orzecznika okolicznikowego, o którym piszę dalej:

תושלשב םידמועה ונא ,

ינב תא וניאר '(my,) stojący trójkami, widzieliśmy Beniego' (181 תובנגתה ,זנק) תמליאה ינא

,

חורבל יתטלחה עגר ותואב '(ja,) niema, w owej chwili postanowiłam uciec' (58 הנימה ,םולב-לטסק) התוא םירעצמש תלוגנרת לע םחרמה התא

, לע םחרת אל םולכ ףטו םישנ

? '(ty,) litujący się nad dręczoną kurą, czyż nie

ulitowałbyś się nad kobietami i dziećmi?' (134 ברח ,ףסוי רב) ינאו , םילשורי רוזא תפמ תא ימע אשונה ,

[...]

לארשיל רזוחה וניניבמ ןורחאה היהא '(a ja,) niosący ze sobą mapę okolic Jerozolimy [...] wrócę do Izraela jako ostatni z nas' (12 תורבח ,ביבח)

עוסנל ךתוא יתדדוע הטושה ינאו '(a ja,) głupi, zachęcałem cię do wyjazdu' (21 תוריק ,םחש)

קועצל םואתפ ליחתנ טושפ םידוהיה ונחנא םא 'jeśli my, Żydzi, po prostu zaczniemy nagle krzyczeć' (483 רופיס ,זוע) ינא זאו

, ה ילארשיה יברע ,

חורבל ךרטצא 'i wtedy ja, Arab izraelski, będę musiał uciekać' (98 םיחכונ ,ןמסורג) ונבשחנ םילקנה םע אל הפ ונחנא 'my tutaj nie do gołoty byliśmy zaliczani' (125 דע ,ינבואר) – tj. 'my tutejsi'.

Jeśli podmiot zdania hebrajskiego jest agensem orzecznika okolicznikowego, to nie musi być wyrażo-ny zaimkiem osobowym. W zdaniu polskim orzecznikowi okolicznikowemu odpowiada przymiotnik, rzeczownik w narzędniku, imiesłów przymiotnikowy bierny lub imiesłów przysłówkowy współczesny.

Także w zdaniu polskim nie pojawia się leksem zaimkowy w funkcji podmiotu:

יתכלהתה ץוצרו ףייע 'zmęczony i wyczerpany chodziłem' (96 הבישה ,עשוהי) חרבא םלכנו ףחי 'bosy i pełen wstydu ucieknę' (80 תוסח ,לאכימ)

תופשנתמ ונבשייתהו 'usiadłyśmy dysząc' (276 ייח ,ולש) יתלאש

, בחתהל הסנמ

הלש םוימויה ייח לא ר 'spytałem, próbując nawiązać do jej codziennego życia' (303 הבהא ,ןמגרב) רבג דלוויתש 'aby urodziła się mężczyzną' (70 תואיגב ,אלרוב)

Różnicę między hebrajską przydawką zaimka a orzecznikiem okolicznikowym najwyraźniej widać w polskim przekładzie w przypadku hebrajskiego imiesłowu czynnego. Jeśli jest on przydawką, czyli ma rodzajnik, to wyraża cechę stałą, a w zdaniu polskim odpowiada mu imiesłów przymiotnikowy czynny ('ty, litujący się nad kurą'), i wtedy zaimek osobowy może pojawić się także w polskim zdaniu. Gdy he-brajski imiesłów czynny jest orzecznikiem okolicznikowym, wyraża cechę lub czynność chwilową, a w polskim przekładzie odpowiada mu imiesłów przysłówkowy współczesny, który nie wymaga poja-wienia się w zdaniu podmiotu w formie leksemu zaimkowego ('usiadłyśmy dysząc'). Więcej o przydaw-kach zaimka osobowego w przypadprzydaw-kach zależnych piszę w rozdz. 3, 3.1.1.

3.2. Zaimek 3. osoby jako podmiot zdania hebrajskiego w czasie przeszłym lub przyszłym Zaimki 1. i 2. osoby jednoznacznie identyfikują uczestników aktu komunikacji, dlatego w języku he-brajskim w stylu starannym pojawiają się one jako podmiot form czasu przeszłego lub przyszłego tylko

w przypadku kontrastu, negacji lub określenia przydawkami, a także, w przypadku czasu przyszłego, w funkcji modalnej, o czym piszę dalej. Natomiast zaimek 3. osoby może odnosić się do wielu rzeczow-ników użytych w kontekście poprzedzającym, zgodnych z nim co do rodzaju i liczby⁹ (Bolozky 1984:

127; Bar, Ya’ir 2007: 268; Pisarkowa 1969: 93). Z tego powodu są konteksty, w których w stylu neutral-nym zaimek 1. lub 2. osoby nie pojawia się jako podmiot, a zaimek 3. osoby raczej się pojawia, w celu ujednoznacznienia referencji podmiotu zaimkowego będącego cechą finitywnej formy orzeczenia.

3.2.1. W języku hebrajskim w ciągu zdań o tym samym podmiocie często brak jest leksemu zaimko-wego 3. osoby w funkcji podmiotu, jeśli zdania są połączone spójnikami, a pojawia się on, mimo że podmiot jest ten sam co w zdaniu poprzedzającym, i nie jest skontrastowany czy określony przydawkami, gdy zdanie jest oddzielone kropką od zdania poprzedzającego. Jest to właściwość stylu neutralnego, w stylu książkowym brak leksemu zaimkowego po kropce (por. Vainikka, Levy 1999: 643; Glinert 2004:

53). W polskim przekładzie obu wariantów brak leksemu zaimkowego po kropce, ewentualnie można podmiot zaimkowy wprowadzić, ale po orzeczeniu, bo przed orzeczeniem zaimek taki oznaczałby, że podmiot jest inny niż w zdaniu poprzedzającym¹⁰. Jednak podmiot taki wraz z inwersją podnosi styl pol-skiego przekładu, gdy w zdaniu hebrajskim go obniża, zatem jeśli już, to można by wprowadzić w prze-kładzie leksem zaimkowy wraz z inwersją, gdy w oryginale nie ma podmiotu zaimkowego.

a. Zdanie hebrajskie jest utrzymane w stylu książkowym, tj. nie pojawia się w nim podmiot zaimko-wy, mimo oddzielenia kropką od zdania poprzedzającego:

טחמב וב רקינו וילע ףפכ

potakująco. Dopił resztkę whisky chivas, powiedział dobranoc i poszedł do swego pokoju. Mimo póź-nej pory postanowił zadzwonić' (104 קדייח ,גרובזנג)

. 'Zwolnił i zatrzymał się na poboczu. Wyszedł, podniósł gorącą klapę sil-nika i poczekał, aż rozproszy się dobywająca się z niego para. Wyciągnął miernik oleju i zobaczył, że go nie brakuje' (42 עסמ ,דגמ)

b. Zdanie hebrajskie jest utrzymane w stylu neutralnym, tj. w zdaniu po kropce pojawia się leksem za-imkowy, mimo że zdanie poprzedzające ma ten sam podmiot, a nie ma powodów podanych wcześniej (kontrast, negacja, przydawki), aby leksem zaimkowy pojawił się. W ciągu zdań współrzędnie złożonych o tym samym podmiocie, połączonych spójnikiem 'i', podmiot zaimkowy nie powtarza się. Zaimek oso-bowy po kropce pojawia się szczególnie często, gdy zdanie poprzedzające nie zawiera innego rzeczowni-ka poza podmiotem, do którego zaimek mógłby odnosić się, tj. wtedy, gdy pojawienie się zaimrzeczowni-ka nie powoduje dwuznaczności tekstu. W polskim przekładzie brak leksemu zaimkowego, bo jego pojawienie się przed orzeczeniem ('On wymamrotał coś') oznaczałoby, że nastąpiła zmiana podmiotu, natomiast jego pojawienie się po orzeczeniu ('Wymamrotał on coś') podnosiłoby styl przekładu, gdy oryginał jest utrzy-many w stylu neutralnym:

השיא םע עגמ לכמ רהזנו 'biedaczek przestraszył się śmiertelnie. Pogrą-żył się w melancholii i wystrzegał się wszelkiej styczności z kobietami' (31 ךרדב ,ףסוי רב)

9 Chyba to ma na myśli Glinert 2004: 53 i przypis 2. na s. 506, i chyba dlatego zdanie izolowane Idę jest kompletne, a zdanie Idzie nie jest (por. Bobrowski 2005: 139–140).

10 Pisarkowa (1969: 38–39) zaobserwowała nadmiar zaimków (poprzedzających orzeczenie) w funkcji podmiotu w polszczyźnie nieporadnej lub zgoła niepoprawnej, z czego wynika, że reprodukowanie w przekładzie hebrajskie-go wariantu neutralnehebrajskie-go obniżyłoby styl wersji polskiej.

וירוהרהמ ץיקה שיאה

wąskie-go mostu, który był zawieszony ponad wąwozem. Przeszli przez most i stamtąd poszli' (11 ישרוש ,גומלא) ג סנכנ

׳ וירחא תלדה תא קרטו ותכשלל יקי .

בשיו הדבעמהמ ףסאש םיכמסימה תליבח תא ותבתכמ לע קרז אוה 'Dżeki wszedł do swego gabinetu i zatrzasnął za sobą drzwi. Rzucił na biurko plik dokumentów, które wziął z labora-torium i usiadł' (5 סקס ,וטאלפ)

הארמ תא העמק תונשל הרש התסינ .

םידגב התנק איה 'Sara próbowała trochę odmienić swój wygląd. Kupiła ubra-nia' (46 ךרדב ,ףסוי רב)

spotęgo-wała jego wzburzenie. Czuł, jakby miała mu pęknąć głowa. Wziął telefon komórkowy i wybrał numer' (6 סקס ,וטאלפ)

'poczuł nagle ochotę, by wyjść na świeże powietrze. Włożył płaszcz, wsadził wydruk komputerowy do walizki, podszedł do Weroniki i pocałował ją w policzek' (239 קדייח ,גרובזנג) Rzadziej podmiot zaimkowy mający to samo odniesienie, co podmiot zdania poprzedzającego, poja-wia się po kropce, mimo że zdanie poprzedzające zawiera kilka rzeczowników, do których zaimek może się odnosić. W polskim przekładzie brak leksemu zaimkowego, bo ten oznaczałby zmianę podmiotu, tj.

zostałby uznany za anaforę odnoszącą się do rzeczownika nie będącego podmiotem, a pojawiającego się w zdaniu poprzedzającym:

Przekład 'Barka nie wiedział, jak mu pomóc. On wstał' oznaczałby, że zaimek on odnosi się do zaimka mu. W stylu neutralnym zaimek 1. lub 2. osoby nie pojawia się w podobnych kontekstach, tj. gdy zdanie przed kropką ma ten sam podmiot, co zdanie po kropce: הלילב ןאכל רוזחא .החלצהבו ,בוט לוכ םכלוכל לחאמ ינא ןאכ םכתא בשאו 'życzę wam wszystkim wszystkiego najlepszego. Wrócę tu w nocy i będę z wami tu sie-dział' (190 קדייח ,גרובזנג).

Gdy zdanie poprzedzające zawiera kilka rzeczowników, do których mógłby odnosić się leksem zaim-kowy będący podmiotem zdania następującego, zwykle w języku hebrajskim przestrzega się zasady, że pojawiający się po kropce zaimek odnosi się do innego niż podmiot składnika zdania poprzedzającego:

• Zaimek osobowy pojawia się, bo następuje zmiana podmiotu:

מע הללארסנ

אג היה אוה 'Gecil dobrze znał swego pierworodnego syna. On/ten [= syn] był dumny' (8 ךרדב ,ףסוי רב).

W obu językach w zdaniu bliskoznacznym możliwy jest zaimek wskazujący, który na pewno (w od-różnieniu od osobowego) nie odnosi się do podmiotu zdania poprzedzającego:

הפיעצ תא הכילשה איה

• Zaimek osobowy nie pojawia się, bo oba zdania mają ten sam podmiot:

רדוח טבמב וב טיבה ךירטש

Podane tu polskie przekłady nie oddają różnicy stylistycznej między wariantem książkowym (bez lek-semu zaimkowego) i neutralnym (z leksemem zaimkowym), bo nie można jej oddać, wprowadzając do przekładu w zdaniu po kropce zaimek osobowy, jako że w języku polskim oznaczałoby to zmianę pod-miotu, a nie obniżenie stylu.

3.2.2. W ciągu zdań złożonych współrzędnie lub podrzędnie, o tym samym podmiocie trzecioosobo-wym, zaimek 3. osoby nieskontrastowany, ani nie określony przydawkami, pojawia się w stylu neutral-nym raczej niedbałym, w stylu książkowym nie pojawia się. Jak w przypadku omówionych wcześniej zdań oddzielonych kropką, znamienne jest to, że zaimek pojawia się głównie wtedy, gdy w zdaniu po-przedzającym nie ma innych rzeczowników czy zaimków, do których mógłby się odnosić, tj. zaimek powtarza się, jeśli nie grozi to dwuznacznością. W polskim przekładzie brak zaimka, bo jego pojawienie się oznaczałoby, że podmiotem drugiego ze zdań nie jest ten sam rzeczownik lub zaimek, który jest pod-miotem pierwszego zdania, lecz jakiś inny rzeczownik użyty we wcześniejszym kontekście.

a. W stylu neutralnym podmiot zaimkowy w drugim zdaniu pojawia się, co nie powoduje dwuznacz-ności, bo zaimek może odnosić się tylko do jednego składnika (podmiotu) zdania poprzedzającego.

W polskim przekładzie zaimek nie pojawia się:

• zdania współrzędnie złożone:

ילא אובי אוהש רמוא אוה 'on mówi, że przyjdzie do mnie' (18 הבהא ,ןמגרב) לופיי אוהש דחפמ אוה 'on się boi, że spadnie' (35 ףונ ,זנק)

ותוא האר אוהש עדי אוה 'wiedział, że go widział' (267 ןורכז ,יאתבש)

Zdania hebrajskie w wariancie neutralnym, tj. z zaimkiem osobowym w drugim ze zdań składowych, są homonimiczne ze zdaniami, w których podmiot w 3. osobie się zmienia, co powoduje, że w polskim przekładzie pojawia się wtedy leksem zaimkowy osobowy lub wskazujący:

ןמדלוגל םתומ רבד תא עידוה לאומש ,

דרשמה תא דימ בזע אוהו 'Samuel powiadomił o ich śmierci Goldmana, a on/ten natychmiast wyszedł z biura' (251 ןורכז ,יאתבש)

הרידשב תיצמה םע םלענ ,

וירחא ךלה אוהו 'zniknął z zapalniczką w alei, a on/tamten poszedł za nim' (68 ופוריט ,לדנה) Jeśli w pierwszym zdaniu pojawia się kilka wyrażeń nominalnych, do których anaforycznie mógłby odnosić się zaimek będący podmiotem drugiego zdania, przestrzega się w języku hebrajskim w stylu neu-tralnym zasady, że pojawienie się zaimka oznacza zmianę podmiotu:

• Podmiot się zmienia i zaimek pojawia się zarówno w zdaniu hebrajskim, jak i w polskim przekładzie:

םתיא וכלה ןהו םיחחרפ השולש ןהילא ולפטנ 'przyczepiło się do nich trzech wyrostków i one poszły z nimi' (35 ןכיה ,םולב לטסק) רהרוהמ וב ןנובתה סלר׳צ רס

,

בושחל הסינ אוהו 'sir Charles patrzył nań zamyślony, a on próbował myśleć' (278 סרחכ ,דיפל) W języku hebrajskim w stylu archaizującym podmiot zaimkowy może nie pojawić się w drugim zda-niu, mimo że jest inny niż w pierwszym, o czym dalej.

• Podmiot się nie zmienia i zaimek nie pojawia się, ani w zdaniu hebrajskim ani a polskim przekładzie:

ש דליה אוה התא אל [...]

ול ךלהו ויבאמ קחרתהו 'to nie ty jesteś tym chłopcem, który [...] oddalił się od swego ojca i poszedł sobie' (91 רופיס ,זוע)

רמאו ותוא הסיה רלדנסה 'szewc uciszył go i powiedział' (97 תע ,ראב)

Wyjątkowo zaimek hebrajski pojawia się w drugim zdaniu, mimo że w pierwszym zdaniu występują dwa wyrażenia, do których może się on odnosić, a oba zdania mają ten sam podmiot. Zdanie takie jest dwuznaczne w języku hebrajskim^10F11. W polskim przekładzie brak zaimka osobowego:

תאז ריתסה אל אוהו קני תא אנש אוהו ןבואר תא אנש אוה 'on nienawidził Reuwena, i nienawidził Janka, i nie ukrywał tego' (243 ןורכז ,יאתבש)

ביבא לתב דלונ אוהש ול הליג בקעי 'Jakub wyjawił mu, że urodził się w Tel Awiwie' (13 ןילופ ,דלפלפא) – zacho-wanie zaimka w przekładzie (Jakub wyjawił mu, że on urodził się w Tel Awiwie) oznaczałoby, że on odnosi się do mu.

Zarówno w języku hebrajskim, jak i polskim w razie zmiany podmiotu można użyć także zaimka wskazującego odnoszącego się do składnika zdania poprzedzającego, który nie jest jego podmiotem, i takie zdanie jest w języku hebrajskim całkowicie jednoznaczne, tj. zaimek wskazujący nie może odnosić się do podmiotu zdania poprzedzającego:

רזח הזשכ לכירדאה תא לאש 'zapytał architekta, gdy ten wrócił' (219 סרחכ ,דיפל) תא שגפ םשו

...

םלאס ,

תוליגמ דוע ול רכמ הזו 'a tam spotkał ... Salema, i ten sprzedał mu kolejne zwoje' (184 סרחכ ,דיפל) בשח־האורב ץעונ

ןו ,

סרפ לבקל תנמ לא אלש ותוא ךירדה הלה םלואו 'radził się księgowego, ale ten nie dla zarobku go poinstruował' (14 תויקינקנ ,םחש)

םחלל ובער םירכיאה ,

הכאלמ־תיב םש ומיקה הלאו 'chłopi cierpieli głód, a tamci założyli tam warsztat' (48 םיצע לע ,דגמ) ע שגפנ אוה

ארויג ם ,

ומצעל הוולה קר אוהש עבשנ הזו 'spotkał się z Giorą, a ten przysiągł, że tylko pożyczył sobie' (101 חצר ,רוא םש)

11 Zdaniem Berman (1980: 760) wariant z zaimkiem אוה jest dwuznaczny, bo zaimek ten może odnosić się do pod-miotu zdania głównego bądź do innego rzeczownika, a wariant bez zaimka jest jednoznaczny, bo podmiotem zdania podrzędnego może być tylko ten sam rzeczownik, który jest podmiotem zdania głównego. Przeczą jednak temu twierdzeniu zdania w stylu archaizującym, które podaję w podrozdziale 3.2.3, a w których podmiot zdania główne-go jest inny niż zdania podrzędnegłówne-go, i mimo to w zdaniu podrzędnym nie pojawia się podmiot w postaci leksemu zaimkowego.

b. W stylu książkowym podmiot zaimkowy w drugim zdaniu nie pojawia się, mimo że mógłby się od-nosić anaforycznie tylko do jednego składnika zdania poprzedzającego (podmiotu), więc jego pojawienie się nie spowodowałoby dwuznaczności:

קחצ םוחנ ,

רמאו דעסמה ןמ וידי תא דירוה 'Nachum roześmiał się, zdjął ręce z oparcia i rzekł' (32 עסמ ,דגמ) ךייחו והשמב רכזנ זאו עגרל קיספה אוה 'przerwał na chwilę i wtedy przypomniał sobie coś i się uśmiechnął'

(190 קדייח ,גרובזנג)

האר אצישכ 'gdy wyszedł, zobaczył' (82 החונמ ,זוע)

רמא ורדחל שרפש ינפלו 'i zanim poszedł do swojego pokoju, rzekł' (22 ץנייה ,דגמ) יתוא דחשתש הבשח 'myślała, że mnie przekupi' (176 ןמלגיופ ,דגמ)

רענב דוע עגיי אלש הל חיטבה 'obiecał jej, że więcej nie tknie chłopca' (20 האמ ,ולש)

Jeżeli orzeczenie jest w 1. lub 2. osobie, także w stylu neutralnym nie pojawia się w podobnych zda-niach zaimek osobowy:

תרמאו בוחרב םתס הככ יתוא תיאר –

אוה הז

? 'zobaczyłeś mnie ot tak na ulicy i powiedziałeś: To on?' (138 םואתפ ,טיבש) ראוד םהל ןיאש יתיארו יתקדב 'sprawdziłem i zobaczyłem, że nie mają skrzynki pocztowej' (167 בהאמה ,עשוהי) ךינפב לצנתהל לגוסמ יתייהש ןימאמ ינניא 'nie wierzę, abym był w stanie się wobec ciebie usprawiedliwić' (7 םיבתכמ ,סטיול) יתוא תספתש תבשח 'myślałaś, że mnie przyłapałaś' (13 ןטרס ,ץירק)

3.2.3. W języku hebrajskim w stylu archaizującym zdarza się brak podmiotu w formie leksemu zaim-kowego 3. osoby bądź w formie zaimka wskazującego, mimo że w zdaniu poprzedzającym podmiot jest inny, a podmioty nie różnią się rodzajem ani liczbą. Zaimek implikowany przez orzeczenie drugiego zda-nia odnosi się anaforycznie do składnika pierwszego zdazda-nia (nie będącego podmiotem) lub do rzeczowni-ka pojawiającego się w odleglejszym kontekście poprzedzającym. W stylu neutralnym, oraz w przekła-dzie polskim, podmiot taki jest wyrażony zaimkiem osobowym bądź wskazującym.

a. W przekładzie polskim konieczny jest podmiot zaimkowy lub rzeczownikowy w drugim zdaniu, bo w jego braku za podmiot zdania drugiego zostanie uznany podmiot zdania pierwszego, z powodu zgodno-ści gramatycznej obu podmiotów.

• Zdanie współrzędnie złożone o innym podmiocie niż zdanie poprzedzające:

ותוא לאשו הבר ההימת דמלמה בלב הלה ריעה 'wzbudził on w sercu nauczyciela wielkie zdumienie, i ten [= na-uczyciel] zapytał' (25 תולילע ,אלרוב)

ריעצ וילא לפטנ [...]

הצר המ ןיבה אלו וילא רביד 'przyczepił się do niego chłopak [...] [chłopak] mówił do niego, ale [on] nie rozumiał, czego [on/tamten/ten chłopak] chce' (91 ןמלגיופ ,דגמ)

םלגר ףכל חונמ ואצמיו רעשה תא ןועבג ינב אנ וחתפי 'niech mieszkańcy Giwonu otworzą bramę, i [oni] [= ci, co proszą o otwarcie bramy] znajdą miejsce odpoczynku' (30 איבנ ,ןבארה)

• Zdanie dopełnieniowe o innym podmiocie niż zdanie główne:

םויל םוימ התביתכ תא החד אוה ,

וב קחדיש חוטב 'a on odkładał napisanie tego z dnia na dzień, pewien, że [tam-ten] będzie nań naciskał' (30 השעמ ,דגמ)

דימ ביגה ,

ההיזש עתפומ 'zareagował natychmiast, zdziwiony, że [tamten] rozpoznał go' (12 ןילופ ,דלפלפא) א

אוצמל שקיב המ עדי אל שי 'nikt nie wiedział, co [on] chciał znaleźć' (14 לארשי ,דגמ) השע המ עדי וליא 'gdyby [ojciec] wiedział, co zrobił [syn]' (9 ןבא ,םחש)

לופי יכ רובס היה והאור לכ 'każdy, kto go widział, myślał, że [on] się przewróci' (81 ייח ,זומת) עדי

תונוש תויוחילשב השעש '[Hajnc] wiedział, że [Gabriel] pełnił różne misje' (110 ץנייה ,דגמ)

ןיצקכ תריש רורחשה־תמחלמבש עדי אוה '[Hajnc] wiedział, że podczas Wojny o Wyzwolenie [Gabriel] służył jako oficer' (110 ץנייה ,דגמ)

רבד הל רמאת אמש הניתמה 'czekała, że może [tamta] powie jej coś' (363 ,2 ירופיס ,רהנש)

• Zdanie względne o innym podmiocie niż zdanie główne:

ןתייצ רענכ הקרב לש ותורמ תא וילע לבקמ היה לסרמ ,

וילע הוויצש המ לכ השעו 'Marcel ulegał władzy Barki jak

po-słuszny chłopiec i robił wszystko, co [ten] mu kazał' (20 לארשי ,דגמ)

התשעש המ תא תרכומ התיה אמא 'mama sprzedawała to, co [babcia] zrobiła' (33 ישרוש ,גומלא)

• Zdanie okolicznikowe o innym podmiocie niż zdanie główne:

תתרשמ התיה ומכ הביחה תלמ תא הטזור רבעל הכילשה 'rzuciła w stronę Rozety pieszczotliwe określenie, jakby [ona/tamta] była służącą' (231 סרחכ ,דיפל)

וירחא טיבמ היה [...]

םלענש דע 'patrzył za nim [...] aż [ten] zniknął' (109 השעמ ,דגמ) עיתפמב וילא אב

,

קוסע היה רשאכ '[Herszel] przyszedł do niego niespodziewanie, gdy [ten] był zajęty' (30 םיליווג ,ףסוירב) רוזחיש ינפל דוע תופייעמ םדריי '[dziecko] zaśnie ze zmęczenia jeszcze zanim [Fuks] wróci' (85 םיחא ,טיבש) ףתכה רירש תא ץיפקהל קיפסהש םדוק ותוא ליהבהו 'i przestraszył go, zanim [ten] zdążył napiąć mięśnie ramion'

(124 רפס ,ןמסורג)

הסני םא

חוכב ויפלכ שמתשהל ךרטצי רובעל בוש 'jeśli [Hajnc] znowu spróbuje przejść, [żołnierz] będzie musiał użyć wobec niego siły' (132 ץנייה ,דגמ)

ןתנוי [...]

הזה רוחבה תא בבחל ליחתה ,

הרטיגב ןגנל עדיש ינפמ 'Jonatan [...] zaczął lubić tego chłopaka, bo umiał [on] grać na gitarze' (186 החונמ ,זוע)

W wariancie stylistycznie neutralnym takich zdań pojawia się podmiot w formie zaimka wskazującego bądź osobowego czy rzeczownika, na co przykłady podałem wcześniej.

b. W drugim ze zdań w polskim przekładzie podmiot zaimkowy jest fakultatywny, mimo że podmioty obu zdań są zgodne co do rodzaju, liczby i osoby, bo:

• znaczenie rzeczownika będącego podmiotem pierwszego zdania powoduje, że nie jest możliwe utoż-samienie podmiotów, gramatycznie dopuszczalne:

די םהב העגנ אל ומכ

הנורחאל ןאכ התיה זאמ 'jakby nie dotykała ich niczyja ręka, odkąd (ona) była tu po raz os-tatni' (92 רחבמ ,רדנלדירפ)

עסייש ירחא עובש לוחי םירופ 'święto Purim wypadnie tydzień po tym, jak (on) wyjedzie' (41 םותמ ,בוטרב) אובי אלש ול רמא ובל 'coś mu mówiło, że (tamten) nie przyjdzie' (101 ץנייה ,דגמ)

זוזל היה לוכי אלו ותוא קתיש דחפה 'strach go sparaliżował i nie mógł się ruszyć' (109 ישרוש ,גומלא)

• orzeczenie zdania głównego to czasownik prosić, zatem jest jasne, że podmiot zdania podrzędnego ma to samo odniesienie, co dopełnienie nominalne zdania głównego: ותא אוביש שקבמ היה 'prosił go, aby z nim poszedł' (53 הבהאש ,ןבארה).

• orzeczenie zdania głównego to 'chcieć', i jeśli wykonawca czynności pożądanej jest ten sam, co podmiot 'chcieć', to prawie zawsze w języku polskim czynność tę wyraża bezokolicznik^11F12, zatem w zda-niach poniżej podmiot zdania podrzędnego jest na pewno inny niż zdania głównego:

םשרגי יכ הבאיה

? 'czy [on] chce, aby (tamten) ich wyrzucił?' (27 תולילע ,אלרוב)

רכשה לע רבדת יכ הלחיי 'pragnęła, aby [tamta] zaczęła mówić o zapłacie' (25 תוסח ,לאכימ)

3.2.4. Jeśli nie jest możliwe utożsamienie podmiotów z powodu niezgodności co do osoby, liczby lub

W dokumencie Hebrajski zaimek osobowy i jego polskie odpowiedniki : analiza kontrastywna (Stron 43-51)