Zaimek 3. osoby jako łącznik

W języku hebrajskim łącznik to zasadniczo fakultatywny (por. Zewi 1996: 41) składnik zdania nomi-nalnego, który ma uwydatniać zdaniowy charakter połączenia dwóch grup wyrazowych, a także wyrażać czas gramatyczny. W języku hebrajskim możliwe są zdania nominalne w czasie teraźniejszym bez łącz-nika, zdania z łącznikami w formie zaimka wskazującego (הז), zaimka 3. osoby^54F55 lub czasownika היה 'być' w czasie przeszłym lub przyszłym. Łącznik zaimkowy nie wyraża czasu, tj. zarówno zdanie bez łącznika, jak i z łącznikiem zaimkowym, to zdanie w czasie teraźniejszym, i funkcja łącznika to sygnalizowanie, że ciąg złożony z dwóch grup nominalnych to zdanie, a nie np. rzeczownik z przydawką apozycyjną. Dlate-go łącznik zaimkowy jest szczególnie częsty i wskazany, gdy zdanioweDlate-go charakteru takieDlate-go ciągu nie sygnalizuje niezgodność obu składników co do określoności gramatycznej:

החישל אשונ אוה שדח טניילק לכ 'każdy nowy klient to temat do rozmowy' (194 בוחר ,ןייטשקא) םיבוט םיטניילק םה הביבסהמ םירכיא םג 'także chłopi z okolicy to dobrzy klienci' (195 בוחר ,ןייטשקא)

Gdy składniki ciągu nie są zgodne co do określoności, tj. pierwszy jest gramatycznie określony, drugi jest gramatycznie nieokreślony, łącznik bywa pomijany: הריהבו השדח ריע ביבא לת 'Tel Awiw jest nowym, jasnym miastem' (503 ןבא ,םחש).

55 Zewi (1996) podaje alternatywną interpretację zdań z łącznikiem w formie zaimka osobowego jako zdań z ekstra-pozycją podmiotu.

Zaimek 3. osoby jako łącznik jest przeważnie dostosowany liczbą i rodzajem do podmiotu, tj. do składnika wyrażającego datum, znajdującego się na pierwszym miejscu. Zaimek אוה jako łącznik jest właściwy stylowi książkowemu, w stylu neutralnym odpowiada mu albo zaimek wskazujący הז, albo brak łącznika. Zaimek osobowy jako łącznik jest bardziej uniwersalny niż zaimek wskazujący, bo ten ostatni nie jest możliwy z pewnego typu orzecznikami.

Szyk łącznika אוה względem pozostałych składników zdania nominalnego ma warianty stylistyczne:

a. Najczęściej łącznik znajduje się między podmiotem a orzecznikiem, i jeśli oba składniki są rze-czownikami, łącznik jest zgodny z pierwszym składnikiem, tj. podmiotem wyrażającym datum:

םי םה םימה 'ta woda to (jest) morze/ta woda jest morzem' (12 וידי ומב ,רימש) ןובלע דימת איה הבדנ 'datek jest zawsze obrazą' (19 רתנפ ,זוע)

שפנה אוה ןמזה 'czas to życie' (109 רחבמ ,רדנלדירפ)

טושפ הרקמ אל איה ךתשא 'twoja żona nie jest prostym przypadkiem' (81 החונמ ,זוע) יקוש אל אוה ןנור 'Ronen to nie (jest) Szoki' (78 ונפייז ,תימע רדפ ןור)

דיתעב הזיחאה םה םידומילה 'nauka to zabezpieczenie przyszłości' (210 רופיס ,זוע) םילימה

"

ןיינע הזיא "

ירותסמ יוטיב ןה 'słowa jakaś sprawa to (jest) tajemnicze wyrażenie' (24 רופיס ,זוע)

Rzadziej pierwszy składnik wyraża datum (i często jest także gramatycznie określony), a mimo to łącznik jest zgodny z drugim składnikiem:

םירז םה ףוספסאה 'ten motłoch to są obcy' (12 םינכש ,תרפא)

תורופא ןוטרק תוינבת רשע םה דומע 'słup to 10 szarych foremek z masy papierowej' (160 םילבח ,ראב) שעמ אל ינא םיישדוחו הנש רבכש הדבועה איה הארבהל חוטב יכה ןמיסה

תנ 'najpewniejszą oznaką zdrowienia jest to,

że już rok i dwa miesiące nie palę' (384 הבהא ,ןמגרב)

םלועב רקוב שיש ךכ לע ילש תישיאה הבוגתה איה שוטיעה 'kichanie to moja osobista reakcja na to, że na świecie nastał poranek' (362 תיטנדוטס ,ץירק)

לש התופה וליאכ

ומצע ינפב יח רוצי אוה ה 'jakby jej srom to było osobne żywe stworzenie' (93 ףרגוטופה ,ףסוי רב) הבצמה קר איה הנממ ראשנש המ לכ 'wszystko, co z niej pozostało, to tylko ta stela' (109 סרחכ ,דיפל) – datum

wyraża pierwszy składnik, bo zawiera zaimek anaforyczny (הנממ) odnoszący się do kontekstu bezpo-średnio poprzedzającego, mimo to łącznik zgodny z orzecznikiem, może dlatego, że orzecznik także ma funkcję anaforyczną, choć nawiązuje do odleglejszego kontekstu.

Jeśli pierwszy składnik wyraża datum, ale datum wyraża także drugi składnik, i pierwszy składnik jest skontrastowany, to łącznik zaimkowy zostaje podwojony:

וז הלסלס [...]

תשרה איה־איה 'ten koszyk [...] to jest właśnie ta sieć/to ten koszyk [a nie co innego] jest tą siecią' (17 וידי ומב ,רימש)

הזה שיאה .]

[..

תוליגמה תא הליגש שיאה אוה אוה 'ten człowiek [...] to jest właśnie ten człowiek, który odkrył zwoje' (243 סרחכ ,דיפל)

תדובע אוה אוה ןוגינה

־

רתויב הבוטה ארובה 'to właśnie śpiew [a nie praca fizyczna] jest najlepszym sposobem oddawania czci Stwórcy' (84 ברח ,ףסוי רב)

הלענה תילכתה איה איה הגרדה וליאכ 'jakby to właśnie stanowisko [a nie co innego] było najwznioślejszym celem' (340 הודח ,דגמ)

Jeśli podmiot zdania nominalnego (tj. pierwszy składnik zdania) jest wyrażony zaimkiem 3. osoby, to użycie łącznika והא , czyli w praktyce podwojenie zaimka będącego podmiotem, także sygnalizuje, że podmiot, wbrew regule, wyraża novum:

דוסה ףופא ןוחטיבה שיא אוה־אוה ,

ארג־ןב סחנפ 'właśnie on to ów owiany tajemnicą agent służb bezpieczeństwa, Pinchas Ben Gara' (83 םותמ ,בוטרב)

תיתימאה החפשמה תב איה איה 'to właśnie ona [a nie kto inny] jest prawdziwym członkiem rodziny' (188 ברח ,ףסוי רב) תיצמת איה איה

[...]

המשנ םשב םינכמ ונאש המ אלו איה 'to właśnie ona jest kwintesencją [...] ona, a nie to, co my duszą zowiemy' (53 ףרגוטופה ,ףסוי רב)

b. Rzadziej łącznik znajduje się na końcu zdania, po podmiocie i orzeczniku i jest zgodny z podmio-tem lub z orzecznikiem. Uzgodnienie z orzecznikiem można uznać za wynik atrakcji gramatycznej, tj.

oddziaływania rzeczownika znajdującego się blisko w tekście. Opisany szyk jest właściwy stylowi archa-izującemu:

• Łącznik jest zgodny z orzecznikiem:

איה הרזומ הירב לאומש 'Szmuel to jest dziwne stworzenie' (31 ישנא ,ףסוי רב)

איה תבשחמ־תכאלמ הז שדוק ןורא 'ta szafa ołtarzowa jest dziełem sztuki' (43 ישנא ,ףסוי רב)

אוה ער רשבמ ןמיס הנותחל האבוהש הנתמה 'ten prezent, który został przyniesiony na ślub, jest złym znakiem' (71 םוי ,דגמ)

וז השרפ , דואמ דע איה ןיינע־תברש ,

אוה ומצע ינפב רופיס 'sprawa ta, która jest bardzo ciekawa, to (jest) temat osobnej opowieści' (68 ורופיס ,קוילפק)

• Łącznik jest zgodny z podmiotem:

םה המזוג ולא םירבד 'te słowa są przesadą' (56 תואיגב ,אלרוב)

איה ןקרופ האנשה םג 'również nienawiść jest sposobem zaspokojenia się' (55 תודגא ,זול) אוה תידוהי האצמה ךא ןופצמה 'sumienie jest tylko wymysłem żydowskim' (76 ישנא ,רזע ןב)

c. Możliwy jest też szyk, w którym orzecznik (czyli składnik gramatycznie nieokreślony) znajduje się na początku, po nim następuje łącznik, a na końcu podmiot:

הלאה םיסורה םה םנימב םידחוימ םישנא 'wyjątkowymi ludźmi są ci Rosjanie' (10 תויקינקנ ,םחש) הזה ריעצה אוה ןושל־הנעמ לעב 'ten chłopak jest wyszczekany' (86 תוסח ,לאכימ)

Szyk taki jest typowy dla zdań, których podmiotem jest zdanie podrzędne, i wtedy łącznik jest zgodny z orzecznikiem:

ררועתנ וננובאתש אוה הרקמ אל 'to nie jest przypadek, że nasz apetyt obudził się' (113 ישנא ,רזע ןב)

החישל ומע סנכנ שיבייפש םדאל איה תוכז 'to jest dla człowieka zaszczyt, że Fajbisz wdaje się z nim w rozmowę' (23 תבהא ,ףסוי רב)

Jeśli zdanie jest w czasie przeszłym lub przyszłym, łącznikiem nie jest zaimek אוה, lecz czasownik היה:

תוריהמב והשמ רתלאל ךרטצי ,

ולש קזחה דצה ויה אל םירותליאו 'będzie musiał coś zaimprowizować naprędce, a improwizacje nie były jego najmocniejszą stroną/to nie była jego najmocniejsza strona' (36 רודכ ,טיבש).

W zdaniach powyższych orzecznikiem jest rzeczownik i z tego powodu możliwy jest w polskim prze-kładzie łącznik to (jest). W języku hebrajskim w zdaniach z orzecznikiem rzeczownikowym możliwy jest też brak łącznika: קוסע םדא ןנור 'Ronen to (jest) człowiek zajęty' (87 ונפייז ,תימע רדפ ןור) lub łącznik w for-mie zaimka wskazującego הז, w stylu starannym zgodnego co do rodzaju z pojedynczym orzecznikiem, a jeśli orzecznik jest mnogi, to łącznik zachowuje przeważnie formę męską pojedynczą הז (Glinert 2004: 189):

יש םע םידלי הש [...]

הכרב וז םידלי 'z sześciorgiem dzieci [...] dzieci to (jest) błogosławieństwo' (176 חצר ,רוא םש) ךוכיחל םתא סנכיהל אל רקיעה

,

םתא הברק ןימ תאז םיכוכיח יכ 'najważniejsze to nie popaść w konflikt z nimi, bo konflikty to rodzaj bliskich relacji z nimi' (85 תובנגתה ,זנק)

בלכ אל הז הקטל .

ןואג הז הקטל 'Łatka to nie pies. Łatka to geniusz' (69 בוחר ,ןייטשקא) םיברעה

–

יתפז םע הז 'Arabowie to straszny naród' (51 רעשה ,ץלמ)

םירירגש לש גוס הז םיגולוכיספו 'psychologowie to rodzaj ambasadorów' (89 הבהא ,ןמגרב) תננג לש םירופיס אל הז םייחה 'życie to nie opowiadania przedszkolanki' (191 החונמ ,זוע) םיניכ ךל שיש אלפ אל הז 'to nic dziwnego, że masz wszy' (50 ישרוש ,גומלא)

םיבלכב הער הדמ וז ש

םיחבונ 'to duża wada psów, że szczekają' (392 לומת ,ןונגע)

W stylu niedbałym łącznik הז jest męski pojedynczy, nawet jeśli orzecznik jest żeński pojedynczy:

תורחת הז םייחה 'życie to współzawodnictwo' (185 לאהשע ,דגמ).

Łącznik w formie zaimka osobowego jest możliwy także w zdaniach z orzecznikiem w formie wyra-żenia przyimkowego, bezokolicznika לועפל lub przymiotnika. Najczęściej łącznik znajduje się po pod-miocie a przed orzecznikiem, w stylu archaizującym łącznik może znajdować się po podpod-miocie i orzecz-niku bądź po orzeczorzecz-niku a przed podmiotem. W polskim przekładzie łącznikiem jest zawsze sam nik być, jeśli orzecznik to przymiotnik, natomiast jeśli orzecznik to wyrażenie przyimkowe, sam czasow-nik być jest łączczasow-nikiem, gdy podmiot to rzeczowczasow-nik o znaczeniu konkretnym:

יתימא אוה םעזה 'ten gniew jest prawdziwy' (177 תויקינקנ ,םחש), niemożliwa jest parafraza z łącznikiem w formie zaimka wskazującego: יתימא הז םעזה ani też polski przekład 'ten gniew to (jest) prawdziwy'.

תומודא ןה םישנ 'kobiety są czerwone' (82 העברא ,ובנ) איה ףסכ לש הספוקה 'pudełko jest ze srebra' (29 ישנא ,ףסוי רב)

רפכב תיב תונקל אוה ילש לודגה םולחה 'moje największe marzenie to (jest) kupić dom na wsi' (8 ונפייז ,תימע רדפ ןור) איה תרחא רופיסה תליחת 'początek tej historii jest inny' (5 ישנא ,רזע ןב)

אוה בוט ךמא לש ףסכה 'pieniądze twej matki są dobre' (17 תוסח ,לאכימ) הפיח איה הפי 'piękna jest Hajfa' (9 רוזחל ,ביבח)

רבדה אוה יגרט 'to jest tragiczne' (127 רעשה ,ץלמ)

W języku hebrajskim łącznikiem w zdaniu z orzecznikiem w formie wyrażenia przyimkowego lub bezokolicznika לועפל (lecz nie w formie przymiotnika) może być także nieodmienny zaimek הז, pod wa-runkiem, że podmiot to rzeczownik abstrakcyjny, a jeśli konkretny, to użyty w przenośnym znaczeniu.

W polskim przekładzie możliwy jest wtedy łącznik to (jest):

עוסנל הז ולש לודגה םולחה 'największe jego marzenie to (jest) pojechać' (146 יעוגעג ,תרק) יליבשב אל הז םישוריג 'rozwód to nie (jest) dla mnie' (36 הנופסרפ ,דגמ)

אבצב הז חוטב יכה םוקמה 'najbezpieczniejsze miejsce to (jest) w armii' (66 תויקינקנ ,םחש) ךלש רודמב אל הז םילפונה

? 'polegli to nie (jest) w twoim dziale?' (197 לאהשע ,דגמ) – zdanie nie znaczy 'czy polegli przebywają w twoim dziale', lecz czy 'temat poległych należy do twojego działu', i dlatego możliwy jest zaimek wskazujący jako łącznik, i w polskim przekładzie to. W przypadku zdania

הרקמ ךרדב אוה ץיבשורג

ביבא לתב 'Groszwic przypadkiem jest w Tel Awiwie' (534 ןבא ,םחש) niemożliwy jest łącznik הז ani w polskim przekładzie 'Groszwic to jest przypadkiem w Tel Awiwie'.

Zaimek 3. osoby jako łącznik jest zgodny z podmiotem co do liczby i rodzaju, ale nie co do osoby, tj.

łącznik zawsze jest w 3. osobie: ינא אוה התא 'ty jesteś mną/ty to (jestem) ja' (420 הלכה ,עשוהי); אוה התא םאה קלוי רבחה

? 'Czy to ty jesteś towarzysz Julek?' (47 החונמ ,זוע). Natomiast jeśli łącznik to czasownik היה, a orzecznik to zaimek 1. lub 2. osoby, łącznik jest zwykle zgodny co do osoby z orzecznikiem, a nie z podmiotem, i to samo w polskim przekładzie:

רוחב ותוא [...]

ינא יתייה 'ten chłopak [...] to byłem ja' (13 ןטרס ,ץירק)

םתא הארנכ םתייה יתיאר ינאש תונומתה 'te obrazy, które ja widziałem, to byliście zdaje się wy' (22 תובנגתה ,זנק) תא תייה וז 'tą osobą byłaś ty' (64 יניש ,ןפג)

Podsumowując, zaimek 3. osoby może być łącznikiem tylko w zdaniu hebrajskim, w zdaniu polskim odpowiada mu czasownik być. W zdaniu hebrajskim łącznikiem może być także zaimek wskazujący, odmienny w stylu starannym, nieodmienny w stylu niedbałym, i wtedy często w polskim przekładzie możliwy jest łącznik w formie to (jest).