Zaimek osobowy sufigowany jako podmiot zdania w czasie teraźniejszym

תעדל הלוכי אל תא 'ja to wiem [...] ty nie możesz [tego] wiedzieć' (147 ןמלגיופ ,דגמ) רמוא ורדאפ רויניס

[...]

לבא המ התא רמוא

? 'Pan ojciec mówi [...] Ale co ty mówisz?' (148 תואיגב ,אלרוב) דציכ יב טיבהל ליחתתו רבכ בשת יתמ

ינא

םיניינע לטלטמ 'kiedy wreszcie usiądziesz i popatrzysz, jak ja wpływam na rzeczywistość' (29 אוה ,רימש)

ינאו –

ינא הצור 'a ja chcę' (28 לעב ,אלרוב)

ישפח םיכלהתמ םיצאנ םיחצור ףלא האמ [...]

– ונחנאו , םישוע ונחנא המ

? 'sto tysięcy nazistowskich morderców

cho-dzi swobodnie [...] a my co robimy?' (120 השעמ ,דגמ)

d. Podmiot wyraża novum: הריסמ תא" "?תיבהמ הללקה ריסמ ימ '– Kto zdejmuje klątwę z rodziny? – Ty zdejmujesz' (18 ירעש ,ארירש).

e. Podmiot jest określony partykułami םג itp.:

לכוא ינא םג 'także ja jem' (35 ייח ,זומת)

תונקספ גהונ ינא ףא 'także ja jestem zdecydowany' (24 ייח ,זומת)

f. Podmiot jest poprzednikiem zdania względnego: ךיתונווכ רהוט תא ההזמ ישוקב [...]תצק אצמתמש ,ינא םא 'jeśli ja, który się trochę orientuję [...] z ledwością zauważam czystość twych intencji' (30 הלכה ,עשוהי).

Jeśli podmiot zaimkowy jest określony przydawką w formie przymiotnika, to zaimek osobowy jest fa-kultatywny w języku polskim, natomiast w razie określenia zaimka hebrajskiego rzeczownikiem w apo-zycji, zaimek osobowy jest w polskim przekładzie obligatoryjny:

רזפתהל הלוכי אל ןפוא םושב השדחה ינאש יל היה רורב 'jasne dla mnie było, że (ja,) nowa, w żadnym razie nie mogę się rozproszyć' (56 הבהאש ,ןבארה)

השמ לש ולגד תא וייח תניפס לע ףינמ ןטקה אוהו '(a on,) mały, powiewa nad statkiem swego życia sztandarem Mojżesza' (240 סרחכ ,דיפל)

םיעדוי םילארשיה םתא המ

? 'cóż wy, Izraelczycy, wiecie?' (111 תוסח ,לאכימ), zdanie bez zaimka 'cóż, Izrael-czycy, wiecie', zawiera wołacz, a nie przydawkę podmiotu.

3.6. Zaimek osobowy sufigowany jako podmiot zdania w czasie teraźniejszym

W języku hebrajskim podmiot zaimkowy zdania w czasie teraźniejszym może być wyrażony nie tylko zaimkiem w formie samodzielnej (ינא itd.), ale też zaimkiem w formie sufiksu, co jest właściwością stylu archaizującego lub książkowego.

3.6.1. Sufiks imiesłowu

Jeśli orzeczenie zdania niezanegowanego w czasie teraźniejszym to imiesłów czynny 1. klasy bądź imiesłów bierny także innych klas, lub niektóre przymiotniki (ךירצ), a podmiot to zaimek ינא, i podmiot ten nie jest skontrastowany ani też nie jest określony przez partykuły קר, םג, czy zaimek ומצע, to w stylu archaizującym podmiot ten może mieć postać sufiksu imiesłowu, minimalnie różniącego się od sufiksu wyrażającego dopełnienie. W polskim przekładzie nie ma zaimka ja:

• rodzaj męski:

םימיל ריעצ דוע זא יתייה ,

וישכע התא ךליגב ינבשוח 'byłem wtedy jeszcze młody, sądzę, że w twoim obecnym wieku' (103 הודח ,דגמ)

וֹג ֵז ְר ִנ

התא ימ רמאתש ךילע י 'rozkazuję ci powiedzieć, kim jesteś'^17F18 (422 הלכה ,עשוהי)

18 Wokalizacja podana w: Ewen Szoszan 2004: 245. Wokalizacja sufiksu wyrażającego dopełnienie to יִנֵדקופ (Ewen Szoszan 2183), zatem sufiks wyrażający podmiot nie jest identyczny ani z zaimkiem dzierżawczym syntetycznym, ani z sufiksem dopełnienia.

םהינשמ רתוי הקזח ׳רשקמה׳ תרבחש ינששוח אלא 'ale obawiam się, że firma Hamekaszer jest silniejsza od nich obu' (94 רופיס ,זוע)

׳ה םוי תא ינרוכז 'pamiętam tamten czwartek' (50 לארשי ,דגמ) הצורמ תויהל ינלוכי 'mogę być zadowolony' (390 לומת ,ןונגע)

תומחלמה ןדיע םת אל םא םג יכ ינרובס ,

תובר םינשל החדנ אוה 'sądzę, że nawet, jeśli nie zakończyła się epoka wo-jen, to została przesunięta o wiele lat' (61 ןימסי ,רימע)

ש ינחטבומ [...]

שגרמ שפנ

ךב ת 'jestem pewien, że masz wrażliwą duszę' (61 רעשה ,ץלמ) רמול ינכירצ הז רבד םרב 'jednakowoż to muszę rzec' (503 הריש ,ןונגע)

• rodzaj żeński: ינתרוכז 'pamiętam' (9 תפותמ ,ירצ); ךב ינתחוטב 'ufam ci' (109 תואיגב ,אלרוב); אמש ינתששוח םש יבא אצמנ 'boję się, że może mój ojciec tam się znajduje' (קולייש ,בהז ןבא)

Jeśli podmiot jest skontrastowany bądź określony partykułami קר itd., to oprócz sufiksu pojawia się zaimek samodzielny: ירוחאמ ויתראשהש ינעדוי ,ינאו ,ךממ קוחר אוהש ךל המדנו וילא ךיניע תאשונ תאש "ןוקית" ותוא 'ta poprawa której ty wypatrujesz i zdaje ci się, że jest ona daleko od ciebie, a ja wiem, że zostawiłem ją za sobą' (222 לאהשע ,דגמ); ינא םג ינרובס ךכ 'również ja tak uważam' (11 תורוקמ ,באילא).

W stylu niearchaizującym zaimek osobowy nie jest sufiksem, lecz ma formę samodzielną: ינא בשוח 'myślę' (34 םינכש ,תרפא); ינא רובס 'uważam' (246 רופיסה).

3.6.2. Sufiks partykuł ןיא, דוע

Partykuła ןיא jako negator zdania czasownikowego lub nominalnego w czasie teraźniejszym należy do stylu książkowego, w stylu neutralnym odpowiada jej negator אל. Jeśli podmiot zdania to rzeczownik, podane niżej warianty nie wyrażają eksplicytnie ewentualnego skontrastowania podmiotu rzeczownikowego z inną grupą nominalną, tj. każdy z tych wariantów jest możliwy, zarówno gdy podmiot jest skontrastowany, jak i gdy nie jest skontrastowany. Jeśli podmiot to rzeczownik, partykuła ןיא nie ma sufiksu zaimkowego, gdy znajduje się przed podmiotem, natomiast jeśli partykuła ta znajduje się po podmiocie, w zdaniu nominalnym zawsze ma ona sufiks zaimkowy zgodny z podmiotem, w zdaniu z orzeczeniem w formie imiesłowu czynnego najczęściej także ma sufiks, jedynie w stylu archaizującym niekiedy sufiksu brak:

a. Styl neutralny, negator אל:

ללכה לש ושוכר אל אוה טרפה 'jednostka nie jest własnością ogółu' (297 החונמ ,זוע) הפ אל דיוויד 'Dawida tu nie ma' (108 ללוכ ,רנפה)

ןוסא אל הז 'to nie jest katastrofa' (16 תוסח ,לאכימ) b. Styl książkowy, negator ןיא:

• Partykuła ןיא nie ma sufiksu, bo znajduje się przed podmiotem:

בושח הז ןיא 'to nie jest ważne' (124 דע ,ינבואר) עדוי ןילביר ןיא 'Riwlin nie wie' (137 הלכה ,עשוהי)

תוקוורה תעדות רבגב תשבגתמ ןיא 'w mężczyźnie nie wykształca się świadomość kawalerstwa' (24 םורע ,בל)

• Partykuła ןיא nie ma sufiksu, znajduje się po podmiocie zdania z orzecznikiem w formie imiesłowu czynnego: הירבדב החיגשמ ןיא הלב 'Bela nie zwraca uwagi na jej słowa' (98 ןומעפ ,זזה)

• Partykuła ןיא ma sufiks zaimkowy odnoszący się do podmiotu i znajduje się po podmiocie:

ומצעב לכה עצבמ וניא בוט דקפמ 'dobry dowódca nie robi wszystkiego sam/tylko niektóre rzeczy robi sam' (25 תוחא ,בוטרב)

םייעמה־ינבל הפי הניא הגועה 'ciasto nie jest dobre dla kiszek' (300 ןמור ,ולש) המקנ וניא הזה רפסה 'ta książka nie jest zemstą' (192 השא ,ןפג)

הטימב הניא אמא 'mamy nie ma w łóżku' (38 ישרוש ,גומלא)

Gdy podmiot zdania to zaimek osobowy, w razie użycia negatora ןיא zaimek ten może pojawić się w formie niezależnej lub w formie sufiksu partykuły, i niektóre z wariantów wyrażają eksplicytnie skon-trastowanie podmiotu. Ponieważ podobne jest użycie partykuły דוע 'nadal', również przykłady jej zasto-sowania podaję poniżej.

Jeśli podmiot zdania jest wyrażony tylko zaimkiem osobowym pisanym rozłącznie z partykułą (np. ןיא ינא), to może być on skontrastowany lub nie, i zależnie od tego zaimek pojawia się lub nie w polskim przekładzie:

• Podmiot jest skontrastowany i w polskim przekładzie pojawia się podmiot zaimkowy:

ישפנל םיניבמ םה ןיאו םשפנל ןיבמ ינא ןיא 'ja nie rozumiem ich, a oni mnie nie rozumieją' (163 ץרא ,רנ ןב) יתוא ריכמ אוה ןיאו ותוא ריכמ יניא 'ja nie znam jego, a on nie zna mnie' (48 ץרא ,רנ ןב)

רבד ךתוא לאוש שיא ןיא ,

שיא לאוש התא ןיאו 'nikt cię o nic nie pyta, i ty nikogo nie pytasz' (389 דע ,ינבואר) Ponieważ konstrukcja לעופ ינא ןיא nie wyraża wprost kontrastu podmiotów, można go wyrazić poprzez ekstrapozycję zaimka osobowego będącego podmiotem:

וילע ןילחומ ונא ןיא ונא ודובכ לע לחומ ונבר םא 'nawet jeśli nasz rebe nie dba o swoją cześć, my o nią dbamy' (52 ,1 ירופיס ,רהנש)

םישוע ונא ןיא ונאש רמול לוכי התא יאו הלש תא השוע הניא תושרהש רמול לוכי התא יא

ונלש תא 'nie można rzec, by

władze nie robiły tego, co do nich należy, ani nie można rzec, byśmy my nie robili tego, co do nas na-leży' (95 הריש ,ןונגע)

• Podmiot jest nieskontrastowany i w polskim przekładzie brak podmiotu zaimkowego:

התא ןיאו האור התא

תיארש הלגמ 'widzisz, ale nie zdradzasz, że widziałeś' (259 ןורחא ,ילאירא)

רבד בנוג התא ןיאו בנגכ גהונ התא 'zachowujesz się jak złodziej, ale nic nie kradniesz' (19 ןורחא ,ילאירא) תוצרל יאשר ינא ןיא יכ יתעדי 'wiedziałem, że nie mam prawa pragnąć' (166ייח ,זומת)

הז תא רכוז דוע התא

? 'pamiętasz to jeszcze?' (192 רופיס ,זוע)

Jeśli podmiot zdania jest wyrażony tylko sufiksem partykuły (np. ינניא), to jest nieskontrastowany, za-tem w polskim przekładzie brak zaimka osobowego:

דובעל לוכי ינניא ,

ןושיל לוכי ינניא 'nie mogę pracować, nie mogę spać' (61 םיצע לע ,דגמ)

לרוגב םינימאמ םניאו םיצורחו םינפצוח םה הפוריאמ םיחרואה 'goście z Europy są bezczelni, pracowici i nie wierzą w przeznaczenie' (41 אתניא ,דלפצרה)

וירחא בקוע ינדוע םא 'czy nadal podążam za nim' (261 הודח ,דגמ)

Jeśli podmiot zdania jest wyrażony zarówno sufiksem partykuły, jak i zaimkiem osobowym w formie niezależnej (np. ינניא ינא), to jest skontrastowany lub określony przydawkami i w polskim przekładzie pojawia się zaimek osobowy:

םילגנאה םתא [...]

םכניא

םיעדוי 'wy, Anglicy, nie wiecie' (16 םוי ,רחש) תעדוי ילוא ינא

[...]

עדוי ךניא התא וליפאש והשמ 'może wiem [...] coś, czego nawet ty nie wiesz' (34 לאכימ ,זוע) ןשי ךניא התא ףא

? 'również ty nie śpisz?' (107 דע ,ינבואר)

המוהמה תא עינכהל חילצמ יניא ינא קרו 'i tylko ja nie potrafię opanować zamętu' (19 יעצפ ,בוטרב) םישקבמ םניא בוש םה םג 'także oni już nie proszą' (48 ןורחא ,ילאירא)

יבא לע םולכ תעדוי הנניא איה .

םולכ עדוי ינניא ינא םג 'ona nic nie wie o moim ojcu. Także ja nic nie wiem' (38 ינש ,ןייד) ריכמ ךניא התא

ךתוא הריכמ ינניא ינאו יתוא 'ty mnie nie znasz, a ja nie znam ciebie' (44 םייחה ,דגמ)

תדלומה תא תרשמ לכה־ךסב ינדוע ינא וליאו תיטסירנימס רבכ איה 'ona jest już seminarzystką, natomiast ja w sumie nadal służę ojczyźnie' (70 יעצפ ,בוטרב)

תמ ףודרה [...]

וע ינאו

יח ינד 'Harduf umarł [...] a ja nadal żyję' (219 ץרא ,רנ ןב)

W stylu neutralnym we wszystkich powyższych zdaniach pojawiłoby się to samo wyrażenie ןיבמ אל ינא itd., tj. kontrast podmiotu zaimkowego byłby implicytny. Podane tu polskie przekłady nie oddają styli-stycznej różnicy między książkowym חילצמ יניא ינא קר a neutralnym חילצמ אל ינא קר (9 יניש ,ןפג).

3.6.3. Sufiks zaimka pytajnego היא

Tylko w stylu archaizującym zaimek osobowy będący podmiotem zdania nominalnego może być su-fiksem zaimka pytajnego היא 'gdzie?':

a. Podmiot to rzeczownik lub zaimek osobowy w formie samodzielnej, lub też zaimek osobowy będą-cy cechą orzeczenia finitywnego. Zdanie może być czasownikowe: ןקזה היא? 'gdzie jest staruch?' ( לכ ,ינבואר

ירופס

23 ); אוה היא? 'gdzie on jest?' (8 השוע ,קשירק); תבבותסה היא 'gdzie się włóczyłeś?' (16 ירופס לכ ,ינבואר).

b. Podmiot zdania nominalnego to rzeczownik, a zaimek pytajny ma sufiks zaimkowy kataforyczny odnoszący się do rzeczownika: םימרזה םיא 'gdzie są strumienie' (22 ימיב ,יקסנקליו).

c. Podmiot zdania nominalnego to sufiks zaimka pytajnego: והיא? 'gdzie on jest?' (270 ירופס לכ ,ינבואר);

ָךֶּיַּא [...]

םֶכֵיאַ 'gdzie jesteś? [...] gdzie jesteście?' (14 ימיב ,יקסנקליו).

W stylu wolnym od archaizacji zaimek pytajny היא w ogóle nie występuje, zamiast niego הפיא (w stylu neutralnym) lub ןכיה (w stylu książkowym), do których nie można dołączyć sufiksu zaimkowego: הפיא

אוה

? 'gdzie on jest?' (118 הבצחמה ,רזע ןב); ןה ןכיה? 'gdzie one są?' (172 סרחכ ,דיפל).

W stylu neutralnym zaimek osobowy jako podmiot ma formę sufiksu (tj. zaimka dzierżawczego syntetycz-nego, niehomonimicznego z podanymi tu sufiksami imiesłowu, partykuł czy zaimków pytajnych), jeśli pod-miot jest określony liczebnikiem głównym bądź rzeczownikiem partytywnym, por. rozdz. 3, 2.1.1.4–6.