Zaimek osobowy jako składnik wyrażenia przyimkowego 1. Przyimek z szeregiem rzeczowników

היה הזכ םנמואו 'widział w samych odwiedzinach gest pojednania, i fak-tycznie one nim/takimi były' (35 ןורכז ,יאתבש)

הזכ קוידב אוה רהוזו 'do gnoju potrzebne jest mocne i zdrowe zwierzę robo-cze, i Zohar jest dokładnie taki' (61 לוגנרת ,רימע)

było nagannym postępkiem, ale przypuszczał, że takim/nim wyda się jego rodzicom' (33 בל ,םחש)

• Wyraz, do którego anaforycznie odnosi się hebrajski zaimek wskazujący, to rzeczownik, który moż-na sparafrazować moż-na przymiotnik:

תואמזוג תוחפל וא םירקש םה וללה םירופיסה ,

ךכ םניא םא םגו 'te opowieści to kłamstwa lub przynajmniej

przesa-da, a nawet, jeśli nimi/takimi nie są [...]' (66 ןורכז ,יאתבש), możliwy też przymiotnik: םיירקשםה םירופיסה 'te opowieści są kłamliwe'.

שבוכ תויהל [...]

הלאכ תויהל םיעדוי אל םתא 'być zdobywcą [...] nie umiecie być takimi/nimi' (77 ןמזה ,ןמסורג), możliwy przymiotnik: םיינשבוכ תויהל 'być zdobywczymi'.

תצלפמכ ןאכ רייטצמ אוה w obu językach, bo zdanie 'jesteś taki' odnosi się nie do profesji, tylko do cech osobowości stereoty-powo związanych z wymienioną profesją.

ירבחמ דחא )

אוהש יתבשח תוחפל וא הזכ

( 'jeden z moich przyjaciół (albo przynajmniej myślałem, że on jest nim/taki)' (15 רמוח ,ןפג), tj. יתורבח 'przyjacielsko nastawiony'.

םילמ ןה םילמה –

תויהל וכישמי ךכו 'słowa są słowami i nimi/takie pozostaną' (10 םיכאלמ ,רנ ןב) – z kontekstu wynika, że zdanie znaczy 'słowa są tylko słowami/słowa są niewiarygodne'.

W zdaniu hebrajskim możliwy jest brak orzecznika, jak w omówionych wcześniej zdaniach typu 'fa-szysta? Także ja mógłbym nim być': אל היה הז ףוסבש קר ,תיעדמ תילגת תויהל ךירצ היה הז 'to miało być odkry-cie naukowe, ale w końcu nim/takim nie było' (69 יעוגעג ,תרק), możliwa parafraza: הזכ היה אל הז.

W obu językach zaimek wskazujący, ale nie osobowy, może być anaforą odnoszącą się do orzecznika przymiotnikowego^19F20: הזכ היה אוה [...] בולע היה ולש לוקה 'jego głos był żałosny [...] był taki' (169 ייח ,ולש).

7. Zaimek osobowy jako składnik wyrażenia przyimkowego 7.1. Przyimek z szeregiem rzeczowników

Jeżeli wyrażenie przyimkowe zawiera szereg rzeczowników, to zarówno w języku polskim, jak i he-brajskim możliwa jest elipsa przyimka z drugim i kolejnymi składnikami szeregu, które są połączone spójnikiem ו-/i. W obu językach elipsa przyimka zwykle oznacza, że składniki szeregu, gdy są dopełnie-niem lub okolicznikiem, odnoszą się do jednej sytuacji, a nie do szeregu różnych sytuacji, i z tego powo-du niemożliwa jest parafraza z powtórzonym orzeczeniem. Ponieważ zdanie z elipsą przyimka opisuje jedną sytuację, zwykle składniki szeregu następują bezpośrednio jeden po drugim, tj. żadne składniki zdania nie pojawiają się między nimi poza spójnikiem, co sprzyja elipsie przyimka z kolejnym składni-kiem szeregu. Jeśli szereg jest przydawką, to elipsa przyimka oznacza zwykle, że desygnat wyrazu okre-ślanego to jedna rzecz i niemożliwa byłaby parafraza z powtórzonym rzeczownikiem, najpierw określo-nym przez część składników szeregu, potem, za drugim wystąpieniem, przez pozostałe składniki. Niektó-re hebrajskie przyimki (np. תא, ל- ) mają polski odpowiednik w postaci bezprzyimkowej formy

20 Glinert (2004: 59) nazywa takie użycie zaimka הזכ pro-adjective i faktycznie podaje tylko przykład z orzeczni-kiem przymiotnikowym.

kowej rzeczownika, i wtedy oczywiście oba składniki szeregu muszą tę formę mieć, tj. w polskim prze-kładzie żaden składnik szeregu nie ulega elipsie:

ןגה ןמ ןתנוהיו דדוע תא תחקל יתאב 'przyszłam zabrać Odeda i Jonatana z przedszkola' (64 םימואת ,יחרזאה) – o zabraniu dwóch braci chodzących razem do przedszkola.

רהימ [...]

תונחלושהו תואסכה תא המינפ סינכהל 'szybko [...] wstawił do środka krzesła i stoły' (14 םיכאלמ ,רנ ןב) הפק ותשי םא לארשיו ראזצ תא הלאש 'zapytała Cezara i Izraela, czy napiją się kawy' (204 ןורכז ,יאתבש) – o

jed-nym pytaniu, adresowajed-nym do dwóch osób, i dlatego niemożliwa jest parafraza z powtórzeniem orze-czenia (לארשי תא הלאשו ראזצ תא הלאש 'zapytała Cezara i zapytała Izraela'). W zdaniu hebrajskim elipsa przyimka sygnalizuje, że mowa o jednej czynności.

עטקה תא

Gdy odpowiednikiem hebrajskiego przyimka jest przyimek, możliwa jest jego elipsa także w przekładzie:

ע וטשפ

היבשויו ריעה ל 'napadli na miasto i (na) jego mieszkańców' (53 ,1 ירופיס ,רהנש) – o jednej napaści, dlatego niemożliwa jest parafraza z powtórzonym czasownikiem: היבשוי לע וטשפו ריעה לע וטשפ 'napadli na miasto i napadli na jego mieszkańców'.

ישארב ול יתזמר ספאו םימחר לע

־

ספא 'pokazałem mu głową na [siedzących razem] Rachamima i Efesefesa' (91 תובנגתה ,זנק) samą referencję, dlatego przyimek uległ elipsie i niemożliwa byłaby parafraza z powtórzonym orze-czeniem: הפרחה לע רפסו העווזה לע רפס 'opowiedz o tej potworności i opowiedz o tej hańbie'. małżeństwo, bo wtedy przyjaźń z nimi to jedna relacja z dwojgiem ludzi.

הנפ Z kolei elipsa przyimka לש może sygnalizować, że szereg rzeczowników w dopełniaczu określa jeden desygnat, i jeśli dopełniacz oznacza 'właściciela', to wyrażenie odnosi się do jednego desygnatu będącego wspólną własnością kilku osób. Ponieważ funkcjonalnym odpowiednikiem przyimka לש jest w języku polskim forma fleksyjna bezprzyimkowego dopełniacza, którą musi mieć każdy ze składników szeregu, w polskim przekładzie nie można manipulując przyimkiem sygnalizować, czy rzeczowniki określają je-den desygnat, czy kilka, ale można to uczynić za pomocą spójników, jeśli szereg składa się z więcej niż dwóch składników, jak w przykładzie poniżej i – oraz:

הלופכה הנותחל

W obu językach powtórzenie przyimka zwykle oznacza, że mowa o szeregu czynności, a nie o jednej czynności wykonywanej na wielu obiektach, i wtedy możliwe jest także powtórzenie czasownika:

a. Hebrajskiemu przyimkowi w polskim przekładzie odpowiada bezprzyimkowa forma przypadkowa rzeczownika, zatem polski przekład jest homonimiczny z przekładem zdania hebrajskiego, w którym nastąpiła elipsa przyimka:

ביאו םילשורי לש הקיתעה ריעב םידוהיה־עבור תא ונדביא ונחנא אולהו תאו תורטע תאו םורד רפכ תא ונדביאו ןויצע שוג תא ונד

הילק 'przecież straciliśmy żydowską dzielnicę na starym mieście w Jerozolimie, i straciliśmy Gusz Ecjon, i straciliśmy Kfar Darom i Atarot, i Kalię' (433 רופיס ,זוע) – o kilku różnych zdarzeniach, dlatego możliwe jest powtórzenie czasownika ונדביאו 'i straciliśmy', i możliwe byłoby też dalsze uzupełnienie orzeczenia-mi: הילק תא ונדביאו תורטע תא ונדביאו 'i straciliśmy Atarot, i straciliśmy Kalię'.

W przypadku przyimka לש jego powtórzenie oznacza, że określany rzeczownik mnogi odnosi się do wielu przedmiotów, z których część jest własnością desygnatu jednego z rzeczowników tworzących sze-reg, a część jest własnością desygnatu drugiego z rzeczowników. Przyimkowi לש w polskim przekładzie odpowiada bezprzyimkowa forma dopełniacza, którą muszą przybrać wszystkie składniki szeregu, zatem polski przekład szeregu, w którym powtarza się przyimek לש jest homonimiczny z przekładem szeregu, w którym przyimek לש się nie powtarza:

יכדרמ בר לשו ימא לש לוקב יתנחבה 'rozpoznałem głos mej matki i (głos) rebego Mardokaja' (307 בוחר ,ןייטשקא) םישנ לשו םידלי לש תוללי 'jęki kobiet i (jęki) dzieci' (85 ןמלגיופ ,דגמ)

הנדע לשו םרוי לש םידידי לצא וידחי תבשל 'siedzieć razem u przyjaciół Jorama i (u przyjaciół) Edny' (32 םינודינה ,ינש) וג

תידוהי לשו ראזל דודה לש םהיתופ 'ciała wuja Lazara i Jehudit' (251 ןורכז ,יאתבש)

והימרי לשו ריאמ לש םהידליב לופיטב 'opieką nad dziećmi Meira i (dziećmi) Jeremiasza' (222 ןורכז ,יאתבש) םיבוקר תוקרי לשו טפנ לש הנחצ התלע 'doleciał odór nafty i (odór) zgniłych warzyw' (50 תוסח ,לאכימ) –

o dwóch zapachach, i wtedy powtórzenie rzeczownika możliwe też w hebrajskim: וחירו םיגדה לש םחיר חרקה לש 'zapach ryb i zapach lodu' (140 ןורכז ,יאתבש).

b. Hebrajskiemu przyimkowi w polskim przekładzie odpowiada przyimek. W obu językach jest on powtórzony, bo mowa o wielu różnych czynnościach:

םירוקיב ךורעל טילחה [...]

הכרבו לאומש לצאו הרופצו לאוי לצא 'postanawiał odbyć wizytę u Joela i Cypory, oraz u Szmuela i Brachy' (214 ןורכז ,יאתבש), tj. 'u dwóch małżeństw'.

ופצל הרמאו הרזח תורלו הר

,

םירחאל םגו 'mówiła do Cypory i do Rut, a także do innych' (222 ןורכז ,יאתבש) – tj.

do każdej z osób z osobna.

השרו לאו הסדוא לא גילפהל בהא אוה 'lubił wybierać się do Odessy i do Warszawy' (132 רופיס ,זוע) הירדנסכלאבו הנותאב דרנ 'wysiądziemy w Atenach i w Aleksandrii' (60 תוריק ,םחש)

בצמה לע ורביד ,

דיתעה לע ,

ברקתמה ףרוחה לע ,

טקראמרפוסה לש ויתונורתיו ויתונורסח לעו תירבעה הפשה יישק לע

'roz-mawiali o sytuacji, o przyszłości, o zbliżającej się zimie, o kłopotach z językiem hebrajskim, i o wa-dach i zaletach supermarketu' (84 תעדל ,זוע) – o tematach nie związanych ze sobą, poruszanych kolej-no, nie zaś jednocześnie.

השמ לש ותנמלאבו לאויבו רדחב ובשיש םישנאבו ומאב טבמ ףיעה 'rzucił okiem na matkę, na ludzi, którzy siedzieli w pokoju, na Joela i na wdowę po Mojżeszu' (37 ןורכז ,יאתבש), tj. 'patrzył kolejno na wszystkie te osoby'.

ותשאו ולנבו ריקה־יחיטשב טבמ ףיעה 'rzucił spojrzenie na dywany ścienne i na Nela i jego żonę' (183 ןורכז ,יאתבש) – o dwóch spojrzeniach, bo Nelo i jego żona siedzieli razem.

היניע הנתנ

קוחרבו ךומסב 'spojrzała na to, co blisko, i na to, co daleko' (197 אוה ,רימש)

Gdy powtórzenie przyimka oznacza, że mowa o kilku osobnych czynnościach, w obu językach moż-liwe jest też powtórzenie orzeczenia. W pierwszym z przykładów poniżej hebrajskiemu przyimkowi od-powiada bezprzyimkowy biernik, którego formę muszą mieć oczywiście wszystkie rzeczowniki będące dopełnieniami:

דיודבו ותשאו ריאמרלצ השמב ןיחבה [...]

לאויב ןיחבה ךכ דמוע אוה דועבו 'zauważył Mojżesza Celermajera i jego żonę, i Dawida [...] i tak stojąc zauważył Joela' (269 ןורכז ,יאתבש) – fragment mówi o trzech czynno-ściach zauważenia, bo Mojżesz i jego żona, stojąc razem, zostali zauważeni jednocześnie. Dlatego w tekście hebrajskim trzykrotnie pojawia się przyimek ב- .

ורפיס [...]

ןבואר לש ותומ לע הווח התבסה לש התלחמ לעו והיעשי לש ותומ לעו

,

לחר לש היאושינ לע ול ורפיס ןכו

'opo-wiedzieli o śmierci Reuwena, i o śmierci Izajasza, i o chorobie babci Chawy, a także opo'opo-wiedzieli mu o ślubie Racheli' (141 ןורכז ,יאתבש)

םכמ קמחתמ אוה ,

ינממ קמחתמ 'on ucieka od was, ucieka ode mnie' (39 םימואת ,יחרזאה)

W obu językach elipsa przyimka ani połączenie wyrażeń przyimkowych spójnikiem 'i' nie są możliwe, gdy:

• przyimek z każdym z rzeczowników ma inne znaczenie i wskutek tego wyrażenia pełnią różne funk-cje w zdaniu: הצירב תוגרדמב דרוי אוה 'schodzi biegiem po schodach' (93 ללוכ ,רנפה), to samo w przypadku polskiego zdania rozmawiał ze mną z uśmiechem.

• wyrażenia przyimkowe mają różne funkcje w zdaniu, choć przyimek w nich użyty ma to samo zna-czenie: ?סקמ רדנילב לע ילש רופיסה לערמול ךל שי המ 'co masz do powiedzenia o mojej opowieści o Blinderze Maksie?' (101 בוחר ,ןייטשקא) – tu jedno z wyrażeń przyimkowych jest dopełnieniem ('powiedzieć o'), dru-gie jest przydawką ('opowieść o').

Jeśli składniki szeregu mają to samo odniesienie, to w obu językach nie można jednocześnie powtó-rzyć przyimka i połączyć składników spójnikiem, tj.:

• Składniki szeregu są połączone spójnikiem, ale przyimek się nie powtarza:

איטחמהו אטוחה תא שריג 'wyrzucił grzesznika i zwodziciela' (244 תע ,ראב) יתארק

[...]

בויא ובא ףוסוליפהו ררושמה תא 'czytałem [...] poetę i filozofa, Abu Ajuba' (182 תואיגב ,אלרוב) ודידיו ונכש לע ובלב תוכז דמלמ 'w duchu broni swego sąsiada i przyjaciela' (19 דע ,ינבואר)

ורצויו וילעבמ דבל 'z wyjątkiem jego pana i stwórcy' (9 םיכאלמ ,רנ ןב) בשח

[...]

ררושמהו רפוסה לע 'myślał [...] o pisarzu i poecie' (108 םישפחמ ,רנקנד), nie 'o pisarzu i o poecie', bo powtórzenie przyimka oznaczałoby, że mowa o dwóch osobach.

• Przyimek się powtarza, ale składniki szeregu nie są połączone spójnikiem: ןודרב לא ,רפכה ריכזמ לא ךלנ 'pójdźmy do sołtysa, do Bardona' (13 דע ,עשוהי)

Z tego powodu, jeśli znaczenie samych rzeczowników nie pozwala stwierdzić, czy mają one to samo, czy też inne odniesienie, przyimek powtarza się nawet, jeśli desygnaty oznaczają szereg pacjensów jednej czynności, właśnie po to, aby zasygnalizować, że rzeczowniki mają inne odniesienie:

םילוצה ןמו םילכואה ןמ ןיע ערגיש אלב 'nie odrywając oczu od jedzących i od piekących' (19 וידי ומב ,רימש), por.

podane wcześniej wyrażenie, którego składniki mają na pewno inne odniesienie, i dlatego można po-mijając przyimek zasygnalizować, że mowa o jednej czynności: היבשויו ריעה לע וטשפ 'napadli na miasto i jego mieszkańców' (53 ,1 ירופיס ,רהנש).

טיבה אוה להנמב

ףינסה להנמבו

יארשאה 'spojrzał na dyrektora oddziału i na dyrektora do spraw kredytowych' (158 קדייח ,גרובזנג) – o dwóch osobach.

W przekładzie wyrażeń איטחמהו אטוחה תא שריג 'wyrzucił grzesznika i zwodziciela' i לע ובלב תוכז דמלמ ודידיו ונכש 'w duchu broni swego sąsiada i przyjaciela' nie pojawia się przyimek, co powoduje, że w pol-skim przekładzie nie można poprzez elipsę przyimka zasygnalizować, że oba składniki szeregu mają to samo odniesienie, i przekład jest homonimiczny z przekładem wyrażenia, w którym przyimek powtarza się, a składniki szeregu mają różne odniesienie: הקדווה תאו קינקנה תאו םחלה תא ונאצוה 'wyciągnęliśmy chleb, kiełbasę i wódkę' ( רופיסה91 ).

Podsumowując, jeśli składniki szeregu wyrażeń przyimkowych to rzeczowniki, w obu językach elipsa powtarzającego się przyimka zwykle oznacza, że mowa o jednej rzeczy lub czynności, natomiast jego powtórzenie oznacza, że mowa o kilku różnych rzeczach lub czynnościach. Gdy natomiast jeden ze składników szeregu jest zaimkiem osobowym, elipsa przyimka staje się w języku polskim trudniejsza, a w hebrajskim w zasadzie niemożliwa, co powoduje niemożność eksplicytnego wyrażenia różnicy zna-czeniowej między wariantem z powtórzonym przyimkiem a wariantem z elipsą przyimka. Tego właśnie dotyczą podrozdziały 7.2 i 7.3.

7.2. Przyimek z zaimkiem osobowym jako kolejny składnik szeregu

W języku hebrajskim przyimek musi zostać powtórzony z kolejnym składnikiem szeregu, jeśli składnik ten to zaimek osobowy, mimo że przyimek ma to samo znaczenie ze wszystkimi składnikami szeregu, które pełnią tę samą funkcję w zdaniu, i mowa o jednej czynności. W języku polskim powtarzanie przyimka z zaimkiem osobowym jako kolejnym składnikiem szeregu jest silną tendencją, ale nie zasadą, od której nie ma wyjątku. Niektóre polskie zaimki osobowe jako składniki wyrażenia przyimkowego przybierają formę, w której mogą też wystąpić bez przyimka: do ciebie obok ciebie lubię, jednak istnieją też formy, które może przybrać zaimek wyłącznie jako składnik wyrażenia przyimkowego: do niego, do niej, do nich, i właśnie istnienie tych ostatnich form bardzo ogranicza możliwość elipsy przyimka w przypadku, gdy kolejny skład-nik szeregu to zaimek osobowy, do czego za chwilę wrócę. Hebrajski zaimek osobowy w formie sufiksu, czyli takiej, jaką ma jako składnik wyrażenia przyimkowego, nie może w żadnym razie wystąpić bez przy-imka i stąd bezwzględna konieczność powtórzenia przyprzy-imka w języku hebrajskim. W języku polskim zda-rzają się więc, choć są rzadkie, szeregi z elipsą przyimka przed zaimkiem osobowym²¹, niemożliwe w he-brajskim: zależy od ciebie i mnie²²; bez ciebie i niego²³; Jarek wrócił do Białegostoku ze względu na mamę i mnie²⁴; on zaś o was i nas wszystkich nie dba²⁵; dla ciebie i mnie stał się on bardzo użyteczny²⁶; dla moje-go ojca i mnie²⁷. Zauważmy, że mimo elipsy przyimka zaimek osobowy on ma tu formę, której poza wyra-żeniami przyimkowymi nie przybiera (niego). Właśnie istnienie w języku polskim specjalnych form zaimka osobowego, w których nie występuje on poza wyrażeniami przyimkowymi, jest powodem, dla którego elip-sa przyimka jest rzadka, i znacznie częściej także w języku polskim przyimek powtarza się, tj. częstszy niż zacytowane wyrażenia eliptyczne jest wariant bez ciebie i bez niego itd. Dowodem, że przyczyną rzadkości wariantu z elipsą (bez ciebie i niego) jest istnienie form niego, niej, nich, może być język angielski, w któ-rym zaimek osobowy jako składnik wyrażenia przyimkowego ma taką samą formę, jak np. zaimek osobowy jako dopełnienie bliższe i stąd częsta jest w angielskim elipsa przyimka przed zaimkiem osobowym: it had seemed to Rachel and him 'wydawało się Racheli i jemu'²⁸.

Jeśli więc kolejny składnik szeregu to zaimek osobowy, w języku hebrajskim, odmiennie niż w pol-skim, nie można poprzez pominięcie przyimka zasygnalizować, że mowa o jednym zdarzeniu:

ילו הנומירל הדוה 'zwrócił się z podziękowaniami do Rimony i (do) mnie' (310 החונמ ,זוע) – o jednej wypo-wiedzi adresowanej do dwóch osób.

ילאו וילא האשנ איה

תוטומק םינפ 'podniosła na niego i (na) mnie pomarszczoną twarz' (138 הבהאש ,ןבארה) – o jednym spojrzeniu na dwie stojące obok siebie osoby.

ילעו לאוי לע עיבצה 'wskazał na Joela i (na) mnie' (117 ייח ,זומת), tj. 'na siedzących obok siebie'.

םירופיס וכלהתה ילעו היער לע 'o Raji i (o) mnie krążyły opowieści' (264 םואתפ ,טיבש), tj. 'opowieści krążyły o parze ludzi'.

ל הצור אוה

הילעו וילע התא רבד 'on chce z nią rozmawiać o nim i (o) niej' (119 חצפמה ,ןדלוג) – o jednej rozmo-wie na temat pary ludzi.

הילעו וילע איה תקרוי 'ona pluje na niego i (na) nią' (151 תומש ,ינבואר)

החידב ינממו םהמ תישע טושפ התא 'ty po prostu zrobiłeś z nich i (ze) mnie pośmiewisko' (138 בצמה ,זוע), o kpinach zawartych w jednej wypowiedzi adresowanej do 'nich i mnie'.

Powyższe zdania hebrajskie z powtórzonym z konieczności przyimkiem są homonimiczne ze zdania-mi, w których mowa o dwóch różnych sytuacjach, i dlatego w ich przekładzie polskim przyimek także powtarza się:

היה [...]

יבו ויתועבצאב טיבמ 'patrzył na swoje palce i na mnie' (34 לאכימ ,זוע) תופילח ובו הב הטיבמ 'patrząc na nią i na niego na przemiany' (26 ךרדב ,ףסוי רב)

21 Fedorowicz (1998) stwierdza, że niemożliwa jest elipsa przyimka, jeśli oba składniki szeregu to zaimki osobowe lub pierwszy to rzeczownik, a drugi to zaimek osobowy. Z pewnością jest to silna w polszczyźnie tendencja, ale jednak nie bezwyjątkowa zasada, czego dowodzą zacytowane tu przeze mnie teksty polskie.

22 M. P. Markowski, Anatomia ciekawości. Kraków 1999, s. 132.

23 J. Stempowski, Listy. Red. B. Toruńczyk. Warszawa 2000, s. 57.

24 L. Będkowski, Nieśmiertelni. Wspomnienia służby ułańskiej. Kraków 1997, s. 266.

25 H. Sienkiewicz, Potop.

26 W. Kuczyński, Z. Psota, Tadeusz Mazowiecki – polityk trudnych czasów. Warszawa 1997, s. 5.

27 Sz. Niemiec, Tęczowy koliber na tyłku. Autobiografia. Warszawa 2007, s. 8.

28 J. Ritter, Bright's passage. A novel. 2011, znalezione dzięki http://corpus2.byu.edu/coca/.

הזה תיבהמ קוחר היהאש דבלב .

ךממו 'bylebym tylko był daleko od tego domu. I od ciebie' (71 םימואת ,יחרזאה) – w tym zdaniu także interpunkcja wynikająca właśnie z tego, że zdanie dotyczy dwóch różnych sytu-acji, jako że 'dom' nie ma związku z 'tobą', powoduje, że w polskim przekładzie konieczne jest powtó-rzenie przyimka.

Przyimkowi כ- 'jak/jako' odpowiada w języku polskim partykuła jak, po której następuje forma mia-nownikowa, i partykuła ta może być pominięta z kolejnym zaimkowym składnikiem szeregu, gdy hebraj-ski przyimek musi być powtórzony: והומכו ךומכ םירבח ם 'z kolegami takimi, jak ty i on' (ע 118 ידלי ,רימש).

7.3. Przyimek z zaimkiem osobowym jako pierwszy składnik szeregu

Jeśli pierwszy składnik szeregu to zaimek osobowy, w języku hebrajskim przyimek powtarza się także z następującym po nim rzeczownikowym składnikiem, a to dlatego, że w języku hebrajskim sufiks w zasadzie nie może być składnikiem szeregu. Jednak o ile od zasady podanej w podrozdziale 7.2 nie ma w hebrajskim wyjątków, o tyle wyjątkowo zdarza się elipsa przyimka po składniku zawierającym zaimek osobowy, bo hebrajski rzeczownik, w przeciwieństwie do zaimka osobowego, nie przybiera szczególnej formy, gdy jest składnikiem wyrażenia przyimkowego. W zdaniu וישעמו וילא עגונב רומג שפנ־ןויווש התליג 'okazywała zupełną obojętność wobec niego i jego czynów' (48 ןורכז ,יאתבש) mowa o jednym stanie czy sytuacji, tj. o osobie i jej czynach, które razem są obiektem jednego uczucia, stąd elipsa przyimka zarów-no w zdaniu hebrajskim (co jest bardzo rzadkie), jak i w zdaniu polskim (co wydaje się częste). W języku hebrajskim elipsa przyimka jest częsta, gdy składnik rzeczownikowy następuje po składniku rzeczowni-kowym, a nie bezpośrednio po składniku zaimrzeczowni-kowym, bo wtedy członami skoordynowanymi są dwa rzeczowniki, a nie sufiks zaimkowy i rzeczownik, więc jest to przypadek omówiony w 7.1: ינממ ץוח , דחא דועו ילש דוד־ןבמ 'oprócz mnie, mojego kuzyna i jeszcze kogoś' (87 יעוגעג ,תרק).

W języku polskim powtarzanie przyimka ze składnikiem rzeczownikowym, gdy pierwszy składnik to zaimek osobowy, jest tylko tendencją (słabszą nawet niż ta, o której mowa w podrozdziale 7.2, zapewne dlatego, że w omawianym tu przypadku zaimek osobowy, mający formę możliwą wyłącznie z przyim-kiem, jak niego, niej, znajduje się bezpośrednio po przyimku), nie zaś zasadą, tj. możliwe są szeregi z elipsą przyimka: sprzedał należącą do niego i rodziny wytwórnię^28F29, ozwał się do niego i matki jego^29F30, okiem nieżyczliwym patrzył na niego i jego reformy^30F31, cała wina pochodzi od niego i jego ministrów^31F32, wzmiankę uczynić raczył o mnie i ojcu^32F33, to jeszcze nie wszystko, co dla nas i naszej miłości uczynił Je-zus^33F34, tam na leśniczówce pożegnałem się z nim i jego wnukami^34F35. W języku hebrajskim zatem, odmiennie niż w polskim, w przypadku szeregu, którego pierwszy składnik to zaimek, zasadniczo nie można po-przez pominięcie przyimka z kolejnym składnikiem szeregu zasygnalizować, że mowa o jednej czynno-ści, której obiektem jest kilka przedmiotów. W języku polskim pominięcie jakiegokolwiek składnika szeregu jest niemożliwe tylko wtedy, gdy hebrajskiemu przyimkowi odpowiada nie przyimek, lecz bez-przyimkowa forma przypadkowa rzeczownika: םהיתועד תאו םתוא דבכל יתדמל 'nauczyłem się szanować ich i ich poglądy' (24 שיאה ,רנ ןב).

W zdaniach hebrajskich podanych niżej powtarza się przyimek z tego powodu, że pierwszy składnik szeregu to zaimek osobowy, mimo że zdania mówią o jednej czynności, tj. niemożliwa byłaby parafraza z powtórzonym orzeczeniem, natomiast w ich polskim przekładzie może nastąpić elipsa przyimka z ko-lejnym składnikiem szeregu, tj. w polskim przekładzie wyraźniej niż w zdaniu hebrajskim sygnalizuje się, że mowa o jednej i tej samej czynności:

לאוילו הל הלשיב 'gotowała dla niej i (dla) Joela/gotowała jej i Joelowi' (228 ןורכז ,יאתבש) – o gotowaniu dla małżeństwa, dlatego niemożliwe byłoby powtórzenie orzeczenia: לאויל הלשיבו הל הלשיב 'gotowała dla niej i gotowała dla Joela'.

ךמאלו ךל יתרמש רתיה תא 'resztę trzymałam dla ciebie i (dla) twej matki' (302 בוחר ,ןייטשקא)

29 J. Teoplitz, Nowy film amerykański. Warszawa 1973, s. 63.

30 Księga tysiąca i jednej nocy. Wrocław 1959, s. 351.

31 O. Bartel, Jan Łaski. Cz. 1, Warszawa 1955, s. 143.

32 T. Narbutt, Dzieje narodu litewskiego. T. 8, Wilno 1840, s. 384.

33 „Białoruskie Zeszyty Historyczne” 22 (2004), s. 191.

34 I. Kmiecik, Misje ludowe. Kraków 1930, s. 389.

35 „Płaj” 1994, z. 9–11, s. 38.

אתבס לאו וילא העסנ 'pojechała do niego i (do) babci' (135 הבהאש ,ןבארה) – o podróży w jedno miejsce, w którym mieszkają dwie osoby, dlatego niemożliwa byłaby parafraza אתבס לא העסנו וילא העסנ 'pojechała do niego i pojechała do babci'.

רסח

־

םיקומעה ויתונויערלו וילא תוכייש 'pozbawiony związku z nim i (z) jego głębokimi myślami' (193 תומש ,ינבואר) – w zdaniu hebrajskim pojawiają się dwa różne przyimki w związku z zasadą podaną w rozdz. 2, 1.2.e.

בייל־םייחמו הנממ דרפנ 'pożegnał się z nią i (z) Chaimem Lejbem' (195 ןורכז ,יאתבש) – z dwiema razem sie-dzącymi osobami.

ותניגנמו ונממ אציי אל רבד םוש 'nic nie wyjdzie z niego i (z) jego grania' (229 ןורכז ,יאתבש) – tj. 'on nie zrobi kariery wirtuoza', zatem niemożliwa parafraza z powtórzonym czasownikiem 'nic nie wyjdzie z niego ani nic nie wyjdzie z jego grania'.

היניעמו הנממ יתדחפ 'czułem strach przed nią i (przed) jej oczami'^35F36 (302 בוחר ,ןייטשקא)

ויביבס רשא לכמו םהמ ותעד חיסה 'odwracał uwagę od nich i (od) wszystkiego, co było dokoła niego' (102 תומש ,ינבואר) הנפיטס ינפלו וינפל התוא ארקיו 'i żeby go przeczytał wobec niego i (wobec) Stafany' (128 ןורכז ,יאתבש) –

o jednokrotnym przeczytaniu wobec dwóch osób.

בקוע

תוחפל דחא הוולמלו הל האיצי רתיה לבקל 'dostać pozwolenie na wyjazd dla niej i (dla) przynajmniej jednej oso-by towarzyszącej' (106 ידלי ,רימש) Hebrajski przyimek כ- ma polski odpowiednik w postaci nie przyimka, lecz zaimka jak, po którym na-stępuje rzeczownik w mianowniku. W zdaniu hebrajskim przyimek כ- powtarza się z rzeczownikiem, jeśli pierwszy składnik szeregu to zaimek osobowy, w polskim przekładzie można pominąć zaimek jak za drugim wystąpieniem: הדשב םידבועה ליבשב [...]תוציצקה תא ,םיימוי ינפל יליו תומכו ותומכ שממ ,ולטנ 'wzięli, do-kładnie jak on i (jak) Wili dwa dni wcześniej, sznycle dla pracujących w polu' (151אוה ,רימש).

W przypadku przyimka לש nie można poprzez jego pominięcie zasygnalizować, że mowa o jednej rze-czy, i jeśli przyimkowi לש odpowiada w przekładzie bezprzyimkowy dopełniacz, to także w języku pol-skim nie jest możliwa elipsa jakichkolwiek składników szeregu: דחי דובעל אבא לשו ילש תוינכותה 'plany moje i taty [= nasze wspólne plany], by pracować razem' (39 שי ,ןמסורג) – wyrażenie to jest homonimiczne z wyrażeniem, w którym mowa o dwóch różnych rzeczach: םירשואמ יתויחא לשו ילש םידליה 'dzieci moje

36 Wyrażenie czuć strach zamiast standardowego bać się ma na celu zachowanie przyimka w polskim przekładzie.

i moich sióstr są szczęśliwe' (205 השא ,ןפג) – tu możliwa jest parafraza ujednoznaczniająca z powtórzo-nym rzeczownikiem: יתויחא לש םידליהו ילש םידליה 'dzieci moje i dzieci moich sióstr'.

Jeśli we wspomnianym wcześniej szeregu rzeczowników o tym samym odniesieniu, typu לע [...] בשח ררושמהו רפוסה 'myślał [...] o pisarzu i poecie' (108 םישפחמ ,רנקנד), zastąpić pierwszy składnik zaimkiem osobowym, to w obu językach konieczne jest także pominięcie spójnika 'i', natomiast przyimek może się powtórzyć lub nie:

• Przyimek nie powtarza się, co powoduje, że jest jasne, że zaimek osobowy ma tę samą referencję, co następujący dalej rzeczownik: רתויב םיבורקה ונידידי ,םכב אל םא [...] ונרכזנ ימב 'o kim sobie przypomnieliśmy [...] jeśli nie o was, (o) naszych najlepszych przyjaciołach' (308 הודח ,דגמ).

• Przyimek powtarza się, co powoduje, że tylko z kontekstu (braku spójnika 'i') wynika, że rzeczownik ma to samo odniesienie, co zaimek: תולג שי ,םידוהיל ,ונל קר 'tylko my, Żydzi, mamy diasporę' (101 ללוכ ,רנפה).

Fakt, że hebrajski sufiks zaimkowy będący dopełnieniem przyimka nie może być w żadnym razie koor-dynowany, jeśli zaimek jest kolejnym składnikiem szeregu, a koordynacja zdarza się zupełnie wyjątkowo,

Fakt, że hebrajski sufiks zaimkowy będący dopełnieniem przyimka nie może być w żadnym razie koor-dynowany, jeśli zaimek jest kolejnym składnikiem szeregu, a koordynacja zdarza się zupełnie wyjątkowo,

W dokumencie Hebrajski zaimek osobowy i jego polskie odpowiedniki : analiza kontrastywna (Stron 68-78)