Nazwy własne

השוב

( 'co drugie ich słowo to ejb ('wstyd')' (28 םיחכונ ,ןמסורג)

Jeśli chcieć wyrazić sens 'każdy' z użyciem zaimka syntetycznego, to należy użyć konstrukcji złożonej z rzeczownika לכ i liczebnika 'jeden' (w stylu książkowym) lub rzeczownika nieokreślonego (w stylu archaizującym), po którym jako jego przydawka następuje wyrażenie z przyimkiem ןמ i rzeczownikiem mnogim określonym przez zaimek syntetyczny:

ויתוניפמ הניפ לכב 'w każdym jej rogu/w każdym z jej rogów' (22 תחת ,רימש)

ויתועונתמ העונת לכ רחא בקע 'śledził każdy jego ruch/każdy z jego ruchów' (11 יכ ,רימש)

ויתוליממ תחא לכ שיגדמ אוהשכ 'podkreślając każde swe słowo/każde ze swych słów' (116 ולוסיח ,לפרק)

Podany tu przekład nie oddaje archaiczności wariantu z rzeczownikiem nieokreślonym, bo polskie wyrażenie w każdym rogu z jego rogów byłoby dziwaczne, a nie archaiczne.

2.1.2.6. Nazwy własne

Nazwy własne mogą być określone tylko przez dopełniacz przyimkowy lub zaimek analityczny, tj. nie można ich określić ani dopełniaczem morfologicznym, ani dopełniaczem zaimkowo-przyimkowym, ani

zaimkiem dzierżawczym syntetycznym (por. Perec 1967: 63). Powodem tego ograniczenia jest to, że gramatyczna określoność jest kategorią selektywną nazw własnych. Zaimkiem syntetycznym można określić tylko ten wyraz, którego określoność gramatyczna jest jego kategorią fleksyjną, a nie selektywną.

W języku polskim nie ma żadnych ograniczeń gramatycznych w określaniu nazw własnych rzeczowni-kiem w dopełniaczu lub zaimrzeczowni-kiem dzierżawczym, zdarzają się tylko ograniczenia frazeologiczne, jak poniżej Aleksandria Egipska, nie Aleksandria Egiptu. Nazwy własne osobowe bywają określane dopeł-niaczem przyimkowym lub zaimkiem dzierżawczym analitycznym, gdy następuje elipsa rzeczownika relacyjnego: 'Jakub, mąż Ziwy' > 'Jakub Ziwy'. W tym przypadku, w razie użycia zaimka syntetycznego czy dopełniacza morfologicznego, elipsa rzeczownika relacyjnego nie następuje. Wydaje się, że jeśli dru-gi składnik dopełniacza to rzeczownik, również w języku polskim zwykle nie następuje elipsa rzeczowni-ka relacyjnego, ale nie z powodów gramatycznych, lecz wyłącznie frazeologicznych, tj. możliwe grama-tycznie wyrażenie Katarzyna Piotra ma zwykle formę Katarzyna, żona/córka/kochanka Piotra. Częsta jest natomiast w języku polskim elipsa rzeczownika relacyjnego, jeśli drugi składnik dopełniacza to za-imek osobowy, tj. o ile raczej nie mówi się Katarzyna Piotra, o tyle mówi się jego Katarzyna, jeśli jego odnosi się do 'Piotra', a wyrażenie znaczy 'jego żona/córka/kochanka, Katarzyna'. Nazwy własne osobowe bywają określane zaimkiem dzierżawczym analitycznym (ale nie dopełniaczem przyimkowym) w formu-łach rozpoczynających i kończących listy, i wtedy zaimek dzierżawczy ('mój' w formule rozpoczynającej list, 'twój' w formule kończącej list) jest wyrazem uczuć wobec adresata. W razie użycia zaimka synte-tycznego w formułach listów pojawiają się rzeczowniki relacyjne. Nazwy własne miejscowe bywają okre-ślane dopełniaczem przyimkowym lokalizującym w miejscu lub w czasie. Nazwy własne osobowe i miejscowe mogą być określone dopełniaczem przyimkowym lub zaimkiem analitycznym, gdy wyrażenie jest metaforą.

• Nazwa własna określona dopełniaczem przyimkowym:

הויז לש בקעי 'Jakub, mąż Ziwy' (19 דע ,רימש), dosł. 'Jakub Ziwy'.

יליו לש הקתור הנשי 'jest Rutka, konkubina Wiliego' (70 אוה ,רימש), dosł. 'Rutka Wiliego'.

הרובדו ילתפנ לש העונ 'Noa, córka Naftalego i Dwory' (138 אוה ,רימש), dosł. 'Noa Naftalego i Dwory'.

ַרצמ לש הירדנסכלאב ִי

ם 'w Aleksandrii Egipskiej' (32 דע ,רימש)

םירוקעה לש דוח־ןיעב 'W Ejn Chud wysiedleńców' (72 םיחכונ ,ןמסורג), tj. 'w miejscowości założonej przez wysiedleńców'.

םיעבראה תונש לש ביבא לתב 'w Tel Awiwie lat czterdziestych' (38 דע ,רימש) םיצאנה לש הפוריאב 'w Europie nazistów' (68 ידלי ,רימש)

• Nazwa własna określona zaimkiem analitycznym:

םה י

ונלש םילשורי ויה 'one będą naszą Jerozolimą' (254 סרחכ ,דיפל) – przenośnie 'będą dla nas tym, czym dla innych jest Jerozolima'.

ולש ןורהא 'jego Aharon' (199 סרחכ ,דיפל), tj. 'osoba pełniąca w jego życiu podobną funkcję, co brat Mojżesza'.

ולש הפיהו הלוחכה הבונדה לע רעטצהל לדחי 'przestanie żałować swojego pięknego, modrego Dunaju' ( ןבא ,םחש 36), tj. 'Dunaju płynącego przez jego ojczyznę'.

ילש ביבא־לת לע יל באכ ךכ־לכ 'tak bardzo mnie bolało to, co się dzieje z moim Tel Awiwem' ( םיחכונ ,ןמסורג 87), tj. 'z moim rodzinnym miastem'.

תויחל הרזח [...]

הלש ןילופב 'znowu żyła w swej Polsce' (253 ןורכז ,יאתבש), tj. 'w swej ojczyźnie, Polsce'.

אב ךלש קירוא 'twój Urik przyszedł' (71 אוה ,רימש), tj. 'twój syn Urik'.

רבגכ ךלש ירוא ךיא

? 'jaki jest twój Uri jako mężczyzna?' (8 אוה ,רימש), tj. 'twój syn, Uri'.

ךלש חספ לצא היצקטורפ יל ישע 'załatw mi protekcję u swojego Pesacha' (38 אוה ,רימש), tj. 'u swojego męża, Pesacha'.

ילש השמ [...]

רחא רמוחמ אוה ץורק 'mój Mojżesz [...] jest ulepiony z innej gliny' (44 םירופיס ,קילאיב), tj. 'mój syn Mojżesz'.

הלש רטיפ תא שממ בוהאל הקיפסהש ינפל 'zanim zdążyła naprawdę pokochać swojego Piotra' (28 םירגוס ,ריצק), tj. 'swojego chłopaka, Piotra'.

ילש הילמע 'moja Amalia/moja żona, Amalia' (7 ידוד ,לקנרפ)

ולש הרוד תא שפחמ אוה 'szuka swojej Dory' (139 בוחר ,ןייטשקא), tj. 'swojej kochanki, Dory'.

ןתנ ונלש קותמה ושי םאה 'czy nasz słodki Jezus dał' (64 בוחר ,ןייטשקא), tj. 'nasz zbawiciel, Jezus'.

הלוע ילש לחר 'moja Rachela wchodzi' (98 ידלי ,רימש), tj. 'moja pomoc domowa, Rachela'.

ילש לאינד 'mój Danielu' (155 םירולדגמ ,ריצק) – początek listu.

ךלש םוקילא ,

הבהאב 'twój kochający Eliakum' (73 םוקילא ,זומת) – zakończenie listu.

Odosobniona forma םכהשמ 'wasz Mojżesz' (22 יכ ,רימש), z zaimkiem syntetycznym, jest literackim ozdobnikiem, jakich wiele w dziełach Szamira, a nie dowodem na to, że nazwy własne można określać zaimkiem syntetycznym^39F40.

W razie użycia dopełniacza morfologicznego lub zaimka syntetycznego pojawia się rzeczownik rela-cyjny tworzący apozycję z nazwą własną i to właśnie on ma przydawkę dzierżawczą:

הדוהי

W parafrazie wyrażeń z przydawką dopełniaczową lokalizującą pojawia się natomiast zdanie względ-ne: טררא ירהב רשא םורזרא דע 'aż do Erzurum, które jest w górach Ararat/do Erzurum w górach Ararat' (42 תולילע ,אלרוב).

Jeśli nazwa własna (głównie osobowa) jest określona zaimkiem analitycznym i rodzajnikiem, to wyra-ża to ujemne znaczenie emotywne, które w polskim przekładzie wyrawyra-żają zaimek wskazujący ten i za-imek dzierżawczy określające nazwę własną. Wyrażenia takie trudniej jest uzupełnić o rzeczownik rela-cyjny, który mógłby być określony zaimkiem syntetycznym, bo związek pomiędzy referentem zaimka a referentem nazwy własnej może być różnorodny i luźny:

םימשא םתא

'Goldin, który ci płaci za pisanie o nim książki'.

Również cytaty, w tym wyrażenia będące tytułami dzieł, nie mogą być określone przez dopełniacz morfologiczny czy zaimek syntetyczny, choć mogą być określone przez dopełniacz przyimkowy lub za-imek analityczny, i przez polski rzeczownik w dopełniaczu lub przez zaza-imek dzierżawczy, które to okre-ślenia wyrażają autora dzieła lub wypowiedzi. Powodem, dla którego cytaty nie mogą być określane ani zaimkiem syntetycznym, ani dopełniaczem morfologicznym jest nie tylko to, że są to nazwy własne, ale też to, że taki rodzaj przydawki powoduje zmianę formy określanego wyrazu, co jest niedopuszczalne, gdy wyraz ten to cytat lub tytuł dzieła. Ponadto tytułem dzieła czy cytatem może być wyrażenie, które także w innej funkcji, np. jako część zdania, nie mogłoby być określone zaimkiem syntetycznym, z po-wodów znaczeniowych i gramatycznych, np. zdanie יניסינכה 'wpuść mnie':

דגנ zaimka syntetycznego konieczne jest przywrócenie rzeczownika oznaczającego kategorię: "יסוי" ירפס 'moja książka „Josi”' (101 ונפייז ,תימע רדפ ןור)

40 Element -i dodawany do imion nie jest zaimkiem 'mój', lecz formantem słowotwórczym tworzącym zdrobnienia wyrażające pozytywne uczucia, jak świadczy o tym forma יביש (301 הבישה ,עשוהי) będąca zdrobnieniem formy הביש 'Sziwa', która z zaimkiem syntetycznym miałaby postać יתביש. W starszych tekstach pojawiają się jednak z rzadka formy, które mogą być uznane za imię określone zaimkiem syntetycznym: יתרופצל 'do Cyporki/do mojej Cypory' (41 תומש ,ינבואר).

ה

Nazwy liter alfabetu hebrajskiego nie bywają określane zaimkiem dzierżawczym syntetycznym^40F41: זחאנ ב

"

תלד "

ולש 'uczepił się jego [= słowa] (litery) d' (171 תומש ,ינבואר) – przekład 'jego de', 'jego ka' itp. byłby gramatycznie poprawny, ale z powodu rzadkości takich wyrażeń trudno zrozumiały bez uzupełnienia o wyraz litera.

Bez żadnych przeszkód nazwa własna, w tym cytat, może być drugim składnikiem dopełniacza morfo-logicznego, bo wtedy to pierwszy składnik przybiera formę wskazującą na charakter konstrukcji: תובוחרב ביבא לת 'na ulicach Tel Awiwu' (591 רופיס ,זוע); "יניסינכה" ישקבמ 'pragnący „Wpuść mnie”/ci, którzy pragną [usłyszeć słowa] „Wpuść mnie”' (47 ידלי ,רימש); "בוט הליל" תכרב 'pozdrowienie Dobranoc' ( ברקה ,ןרהא ןב 19). Zauważmy, że polskie wyrażenie 'pragnący „Wpuść mnie”' jest z trudem akceptowalne, z tego po-wodu, że nie można nadać formy dopełniacza drugiemu składnikowi (jak w wyrażeniu pragnący szczę-ścia), natomiast wyrażenie 'pozdrowienie Dobranoc' to raczej apozycja niż konstrukcja dopełniaczowa.

Zatem w przypadku cytatów w obu językach trudność pojawia się, gdy cytat to ten składnik konstrukcji dopełniaczowej, który swą szczególną formą gramatyczną (w języku polskim jest to dopełniacz, w przy-padku hebrajskiego dopełniacza morfologicznego jest to forma status constructus) sygnalizuje charakter związku pomiędzy dwoma rzeczownikami, gdyż cytat nie może tej formy przybrać. Dlatego w języku polskim wątpliwe są konstrukcje dopełniaczowe z drugim składnikiem będącym cytatem, a w języku hebrajskim niemożliwe są konstrukcje dopełniaczowe z pierwszym składnikiem w formie cytatu, w razie użycia dopełniacza morfologicznego. Hebrajski dopełniacz przyimkowy (w tym zaimek analityczny) pozwala uniknąć tych ograniczeń.