Polski zaimek osobowy i jego hebrajskie odpowiedniki
1. Formy zaimka osobowego
1.3. Polskie formy dłuższe i krótsze zaimków osobowych
W języku polskim niektóre bezprzyimkowe formy przypadkowe zaimków osobowych występują w dwóch wariantach, np. bezprzyimkowy celownik mi lub mnie, mu lub jemu, bezprzyimkowy dopeł-niacz lub biernik cię lub ciebie, go lub jego. Bezprzyimkowy zaimek w przypadku zależnym pojawia się w formie dłuższej, gdy jest skontrastowany z inną grupą nominalną (i wtedy może znajdować się na po-czątku zdania), skoordynowany, zanegowany, ma przydawki sam, tylko, nawet, jest poprzednikiem zda-nia względnego albo stanowi całą wypowiedź. W pozostałych kontekstach zaimek przybiera formę krót-szą. Hebrajskie zaimki osobowe w formie funkcjonalnie odpowiadającej wymienionym tu bezprzyimko-wym formom polskim, czyli jako składniki wyrażeń przyimkowych, nie wykazują takiego zróżnicowania formy zależnego od kontekstu składniowego. Co prawda istnieją w języku hebrajskim warianty dłuższe i krótsze zaimka osobowego z niektórymi przyimkami, ale ich dystrybucja nie zależy od kontekstu skła-dniowego, tj. w każdym kontekście można użyć dowolnego wariantu:
• brak kontrastu:
הנורחאה םתעשב םמע תויהל ידכ 'aby być z nimi w ich ostatniej godzinie' (177 ורופיס ,ןיכי) םהמע קחצ אל דחא קר 'tylko jeden się z nimi nie śmiał' (60 וידי ומב ,רימש)
• kontrast (tu spowodowany koordynacją):
ע םעו םמע ויסחי תא
תוינשלבה םהיני 'swoje stosunki z nimi i z ich wścibskimi oczami' (151 סורוקיפא ,ףסוי רב) מע תוהדזה
ה
םהיאשונ םעו ם 'identyfikacja z nimi i z ich nosicielami' (89 דלי ,ןפלח)
Forma םמע tylko stylistycznie różni się, i to nieznacznie, od formy םהמע, bo םמע to wariant książkowy, gdy םהמע to wariant archaizujący, i obu tym formom w stylu neutralnym odpowiada forma םתיא. Wszyst-kie te trzy warianty mogą pojawić się w dowolnym kontekście składniowym. Między polskim wariantem dłuższym (jemu, jego, ciebie, tobie) a krótszym (mu, go, cię, ci) nie ma różnicy stylistycznej, różnią się one za to dystrybucją. W zdaniach poniżej hebrajski zaimek ma wszędzie tę samą formę, natomiast jego polski odpowiednik przybiera postać krótszą lub dłuższą, zależnie od kontekstu składniowego:
a. Polski zaimek w formie dłuższej pojawia się na początku zdania, w głębi zdania w formie krótszej.
Zaimek w przypadku zależnym na początku zdania jest prawie zawsze skontrastowany, tj. np. ze zdania jemu on wierzy wynika zdanie innym on nie wierzy, czego nie implikuje zdanie on mu wierzy. Również w języku hebrajskim zaimek osobowy nie będący podmiotem, pojawiający się na początku zdania, jest niemal zawsze skontrastowany, co wynika z kontekstu przytoczonych poniżej zdań, i dlatego zaimek osobowy ma ten sam inicjalny szyk, zarówno w oryginale hebrajskim, jak i w polskim przekładzie, z tym, że w polskim przekładzie inicjalny szyk zaimka wymaga użycia dłuższej jego formy, o ile taka istnieje:
ןימאמ אוה ול .
אוה , ידוהי ...
תמאה תא ונממ ריתסי אל ןה 'jemu on wierzy. On, Żyd... przecież nie ukryje przed nim prawdy' (30 ישנא ,רזע ןב), por. ול הנימאמ אקווד [...] ינא 'ja mu akurat wierzę' (152 החונמ ,זוע)
ךל םח ?
רק יל 'Gorąco ci? Mnie jest zimno' (129 תשק), por. יל רק אל 'nie jest mi zimno' (449 רופיס ,זוע) דוו יל
תתל וצרי אל יא 'mnie z pewnością nie zechcą dać' (34 ךכ ,דלורה), por. העיסנ ימד יל ןתונ יבא היה 'tato dawał mi pieniądze na podróż' (518 רופיס ,זוע)
ךלשמ רדח רדסנ ךל [...]
םידגב ךל הנקנ 'tobie urządzimy własny pokój [...] kupimy ci ubranie' (267 בוחר ,ןייטשקא) רזומ עמשיי אל הז ךל 'tobie nie wyda się to dziwne' (19 הז ,בוטרב), por. םולש ךל דיגהל םק אל וליפא אוה 'on nawet
nie wstaje, żeby ci powiedzieć Dzień dobry' (282 העברא ,ובנ) ירבדל אל
־ המחנ [...]
הקוקז איה .
הקוקז איה ול 'nie słów pociechy ona potrzebuje […] jego ona potrzebuje' (203 תומש ,ינבואר)
יתוא אלממ הז [...]
הואג ? הואג אלממ הז ךתוא
! 'To mnie napełnia dumą? Ciebie to napełnia dumą!' (110 ןמלגיופ ,דגמ), por. ךתוא ובזעי םלוכ טעמכ 'prawie wszyscy cię opuszczą' (316 רופיס ,זוע)
Rzadziej w obu językach zaimek osobowy w przypadku zależnym (czyli w języku hebrajskim z przy-imkiem) rozpoczynający zdanie nie tyle jest skontrastowany, co wyraża datum. Wtedy w języku polskim zaimek również ma formę dłuższą: החוראל הנימזמ אמא התיה ותוא [...] ןקזה רזייל ונילא אב 'przychodził do nas stary Lajzer [...] Jego mama zapraszała na posiłek' (267 בוחר ,ןייטשקא).
Jeśli znajdujący się w pozycji inicjalnej zaimek osobowy z przyimkiem ל- wyraża posiadacza w zda-niu posesywnym 'x ma y', to ekwiwalentem tak wyrażonego kontrastu jest w języku polskim podmiot czasownika mieć w formie leksemu zaimkowego:
תוחא התיה יל םג
" 'mają przesłanie. – Ja nie mam żadnego przesłania –
mówię – Ty masz?' (73 ונפייז ,תימע רדפ ןור)
Jeśli wyrażenie z przyimkiem ל- nie znajduje się w pozycji inicjalnej, to 'posiadacz' nie jest skontrastowa-ny i w polskim przekładzie brak podmiotu czasownika mieć wyrażonego leksemem zaimkowym: םיבשוי
םישנא .
םינפ םהל ןיא 'siedzą ludzie. Nie mają twarzy' (310 בוחר ,ןייטשקא); ריווא יל ןיא .קנחנ ינא 'duszę się. Nie mam powietrza' (310 בוחר ,ןייטשקא).
W języku hebrajskim niekiedy graficznie (tu pogrubioną czcionką) sygnalizuje się, że zaimek rozpo-czynający zdanie jest skontrastowany, co jest zbędne w przekładzie polskim właśnie dzięki istnieniu form dłuższych wyrażających kontrast: הרקי אל הז 'jemu to się nie zdarzy' (ול 9 םיכאלמ ,רנ ןב).
b. Polski zaimek w formie dłuższej jest określony przez sam, także, tylko itp., które to przydawki im-plikują kontrast:
d. Polski zaimek w formie dłuższej jest skoordynowany:
תא e. Polski zaimek w formie dłuższej jest zanegowany:
בזוע ינא ךתוא אל 'nie ciebie opuszczam' (250 לובגה ,רימש), por. ךתוא בזע 'opuścił cię' (181 הירוטקיו ,לאכימ)
Jeśli zaimek osobowy jest dopełnieniem bliższym, to w języku hebrajskim może (choć nie musi) w stylu książkowym przybrać formę, która nie może być przesunięta na początek zdania, skoordynowana, zanegowana ani określona partykułami typu 'tylko' i dlatego nie może odpowiadać w przekładzie dłuż-szym formom polskiego zaimka osobowego. Jest to forma sufiksu dopełnieniowego czasownika, którą omawiam w podrozdziale 8.
W języku hebrajskim tylko w stylu książkowym (znacznie rzadziej w stylu niedbałym, zwłaszcza w mowie Żydów z krajów arabskich1F2) zdarza się eksplicytne wyrażenie kontrastu zaimka osobowego jako składnika wyrażenia przyimkowego przez powtórzenie tego zaimka w formie samodzielnej, na po-dobieństwo zaimka dzierżawczego skontrastowanego typu ינא יתיב 'mój własny dom':
• styl książkowy:
ויפלכ אל [...]
םא יכ תנווכמ יתרעה התיה [...]
ינא יַפלכ 'nie do pana była adresowana moja uwaga, lecz do mnie
samego' (116 רחבמ ,רדנלדירפ)
אוהה םגפה ןוקיתל ונא ונומכ תקקותשמ 'pragnie, tak jak my sami, naprawy tamtej usterki' (135 ברח ,ףסוי רב) רמול התא ךל שי המ
? 'a co ty masz do powiedzenia? [po tym, jak ja mówiłam]' (46הבצחמה ,רזע ןב) תבלו התא ךל המ
י
? 'co jest wspólnego tobie i mojej córce?' (78 תואיגב ,אלרוב)
• styl niedbały:
םתוא ךל תתל ןכומ ינא [...]
םא [...]
ינא יל ןתונ התא ,
םכש תא 'gotów jestem ci je dać [...] jeśli ty dasz mnie
Sze-chem' (112 םיחכונ ,ןמסורג) ַא ךל שי המ
ְתּ םויה
? 'A co ciebie dziś ugryzło?' (68רדח ,ינועמש) התא ךל שי המ
? 'co się z tobą samym dzieje?' (16 והשימ ,ןמסורג)
W polskim przekładzie powyższych zdań funkcjonalnym odpowiednikiem formy skontrastowanej he-brajskiego zaimka jest forma dłuższa zaimka (dasz mnie; tobie i mojej córce; ciebie ugryzło), podmiot w formie leksemu zaimkowego (a co ty masz do powiedzenia zamiast co masz do powiedzenia), przy-miotnik sam określający zaimek osobowy.
Zaimek on z niektórymi przyimkami ma w języku polskim dwie formy: z niego, do niego, dla niego, lub zeń, doń, dlań. Formy typu doń nie można użyć, gdy zaimek jest skoordynowany, zanegowany, znaj-duje się na początku zdania lub jest całą wypowiedzią. Forma doń jest właściwa stylowi książkowemu, w stylu neutralnym można we wszelkich kontekstach używać wariantu do niego. W języku hebrajskim brak tego zróżnicowania, tj. w poniższych zdaniach forma zaimka 'on' z przyimkami ל- , לא jest wszędzie taka sama i niezależna od kontekstu:
• doń:
בתכמ ול בתכו 'i napisał doń list' (229 תשק)
לעוגב וילא ונסחייתה 'odnosiliśmy się doń ze wstrętem' (226 רופיס ,זוע) החמשב וילא התנפ 'odezwała się doń z radością' (83 תעדל ,זוע)
• do niego:
יל אוהו ול ליגר ינא 'ja jestem przyzwyczajony do niego, a on do mnie' (119 ןמלגיופ ,דגמ) השגירה
[...]
יה וילא ינממו ילא ונממ תמרוז
תרזוח א 'uczucie [...] płynie od niego do mnie i ode mnie do niego ono wraca' (143 ןמלגיופ ,דגמ)
ליגיבא לא םא יכ וילא אל התנפ 'zwróciła się nie do niego, lecz do Awigail' (76 תעדל ,זוע) הרמא
[...]
וילא אל וליאכ 'powiedziała [...] jakby nie do niego' (99 ןורכז ,יאתבש) אתבס לאו וילא העסנ 'pojechała do niego i do babci' (135 הבהאש ,ןבארה)
Podsumowując, w języku hebrajskim istnieją warianty stylistyczne zaimków samodzielnych lub będą-cych sufiksami przyimków, których to wariantów użycie nie zależy od kontekstu składniowego, a jedynie od rejestru stylistycznego. W języku polskim zaimki osobowe w przypadkach zależnych także mają wa-rianty, jednak ich użycie zależy głównie od kontekstu składniowego (jego – go), rzadziej zarówno od rejestru stylistycznego, jak i od kontekstu składniowego (doń – do niego). Polski zaimek osobowy w mianowniku nie ma wariantów stylistycznych, w przeciwieństwie do zaimka hebrajskiego w formie sa-modzielnej.
2 Zapewne pod wpływem języka arabskiego, por. Buckley 2004: 243; Górska 2000: 273, nr 886.
2. Referencja i rodzaj gramatyczny zaimka osobowego3 2.1. Zaimek 3. osoby odnoszący się do adresata
a. W języku hebrajskim używanie zaimka 3. osoby samodzielnego lub z przyimkami w odniesieniu do adresata mimo spoufalenia z nim może być wyrazem niechęci. Z kontekstu zacytowanych tu wypowiedzi wynika, że rozmówcy są ze sobą spoufaleni, zatem zaimek 3. osoby odnoszący się do adresata nie wyraża tu szacunku i dystansu, lecz niechęć, i dlatego nie można wypowiedzi uzupełnić o podmiot lub wołacz רמ, ינודא 'pan'. Także w języku polskim w ten sposób wyraża się niechęć do rozmówcy:
מכש תעגושמ b. Forma 3. osoby odnosząca się do adresata może w obu językach wyrażać szacunek i dystans.
• W zdaniu hebrajskim do adresata, od którego rozmówcę dzieli dystans towarzyski, odnoszą się za-imki 3. osoby implikowane przez formy finitywne czasownika bądź wyrażone leksemami zaimkowymi, może także pojawić się w funkcji wołacza rzeczownik 'pan/pani'. Jest to cecha stylu archaizującego bądź w młodszych tekstach, sposób szczególnie uprzejmego a zarazem staroświeckiego zwracania się do adre-sata. W polskim przekładzie należy w stylu neutralnym wszystkie leksemy zaimkowe odnoszące się do adresata zastąpić rzeczownikami pan/pani, natomiast ton szczególnej uprzejmości można oddać przy-miotnikiem szanowny. Hebrajski wołacz należy zastąpić zdaniem o funkcji wołacza proszę pana/pani (por. Pisarkowa 1979: 9). W stylu archaizującym możliwe są w polszczyźnie zaimki osobowe odnoszące się do użytego wcześniej w zdaniu (czyli nie w funkcji wołacza) rzeczownika pan. Można taki przekład uznać za ekwiwalent archaizującego stylu zdania hebrajskiego:
םשורה היה אקווד יל
? 'pańska małżonka się sprzeciwia?/małżonka szanownego pana się sprzeciwia?' (19 רופיס ,זומת) תונתשהל איה הלולעש יתעדי וליא 2. osoby: תמסריפ אל המלו? 'a dlaczego pan tego nie opublikował?', które wyrażają dystans bez przesad-nej, staroświeckiej uprzejmości, czemu w polskim przekładzie odpowiada nie niegrzeczne przejście na ty, lecz rzeczownik pan jako podmiot (już bez przymiotnika szanowny) i orzeczenie w 3. osobie.
ול רמוא ינא
W języku hebrajskim w funkcji wołacza można użyć także rzeczownika 'pan/pani' w apozycji z na-zwiskiem lub samego nazwiska. Wtedy w polskim przekładzie nazwiska brak zarówno w funkcji woła-cza, jak i w funkcji składnika zdania: ?לטנמולב תרבגה ,המולש המ 'jak się pani ma, proszę szanownej pani?' (42 תומש ,ינבואר); !קנופ ,וב ינא אנקמ 'zazdroszczę panu, proszę szanownego pana' (216 תומש ,ינבואר).
3 O badaniach kontrastywnych referencji zaimków osobowych por. Koczerhan 2009: 190.
sko może pojawić się w języku polskim w funkcji wołacza tylko w sytuacji pewnego spoufalenia, o czym piszę dalej.
Rzadziej, w starszych tekstach, w funkcji wołacza pojawiają się inne rzeczowniki niż 'pan/pani', i tak-że w ich przypadku należy właśnie nimi zastąpić w przekładzie hebrajskie zaimki 3. osoby odnoszące się do adresata: רבד ול רומאל ינא ךלוה ,בא ,הארי 'tato, niech tato posłucha, mam zamiar coś powiedzieć tacie' (27 לעב ,אלרוב) – we współczesnej polszczyźnie akurat w wypowiedziach adresowanych do członków najbliższej rodziny przeważa orzeczenie w 2. osobie: 'tato, posłuchaj' (por. Pisarkowa 1979: 6), natomiast w wypowiedzi do dalszego krewnego (zajmującego wyższą pozycję niż mówiący) można użyć 3. osoby, zastępując hebrajski zaimek osobowy rzeczownikiem, który w zdaniu hebrajskim jest wołaczem: הדוד ,אל
[...]
המצע תא חירטהל הל לא 'nie, ciociu [...] niech ciocia się nie fatyguje' (43 תומש ,ינבואר).
• W zdaniu hebrajskim do adresata odnoszą się rzeczowniki רמ, ודובכ, ינודא 'pan' itp., będące podmio-tem czasownika w 3. osobie. W kontekście następującym możliwe są też zaimki 3. osoby anaforycznie odnoszące się do rzeczowników 'pan/pani'. Jest to maniera przyjęta w sytuacji dużego dystansu towarzy-skiego między rozmówcami lub szczególnie uprzejmy sposób zwracania się do rozmówcy, jednak w przeciwieństwie do zdań typu עדוי אוהו 'a czy szanowny pan wie' nie jest to archaizm czy staroświecki sposób okazywania szacunku. Polskie zdania z podmiotem pan/pani, wyrażające dystans do adresata mają taką samą formę jak podane niżej zdania hebrajskie, z tym, że zakres ich użycia jest szerszy niż zdań hebrajskich, bo tak należy się zwracać po polsku do każdego, z kim nie jest się spoufalonym, gdy w hebrajskim taki sposób zwracania się do rozmówcy wyraża szczególnie duży dystans czy podkreśla szczególną uprzejmość mówiącego. Dlatego w przekładzie polskim poniższych zdań pojawia się przy-miotnik szanowny. Ponadto hebrajskie zaimki osobowe anaforycznie odnoszące się do rzeczowników 'pan/pani' należy w polskim przekładzie zastąpić rzeczownikami pan itp., bo użycie tu zaimka osobowego jest w polszczyźnie archaiczne:
ילצא סנכיהל רמ לוכי 'może szanowny pan do mnie przyjść' (36 וחיר ,זומת) לעי תא הריכה אל תרבגה 'szanowna pani nie znała Jaeli' (64 םימואת ,יחרזאה) הרונמה תא יתריבג קילדת 'szanowna pani zapali lampę' (25 הריש ,ןונגע)
י ודובכ
ןיב 'szanowny pan rozumie' ( רופיסה63 ) םש היה ןודא
? 'szanowny pan tam był?' (36 תואיגב ,אלרוב) ןיבמ ינודא 'szanowny pan rozumie' (51 לארשי ,דגמ)
אובל יתרבג הליאוהש ינפל [...]
םיאנה הישעמ לע יתעמש ינא 'zanim szanowna pani raczyła przyjść [...] Słyszałem o szanownej pani pięknych uczynkach' (41 ומיח ,קוינק), nie archaiczne 'słyszałem o jej pięknych uczyn-kach'.
W języku hebrajskim można w trakcie jednej rozmowy raz szczególnie uprzejmie (czyli w 3. osobie), a raz ze zwykłą uprzejmością (czyli w 2. osobie) zwracać się do rozmówcy, jak to widać w poniższym fragmencie stenogramu z obrad parlamentarnych w roku 20123F4:
A: רמוא ינודא המ? 'Co szanowny pan mówi?' B: תשר וזיא דיגת 'Niech pan powie, jaka sieć' [...]
A: ךל ןתא ינא 'Podam panu'
Osoba A w pierwszej swej wypowiedzi okazuje szczególną uprzejmość rozmówcy, na co osoba B od-powiada bez przesadnej uprzejmości, ale bynajmniej nie niegrzecznie. W drugiej wypowiedzi osoba A nie popada w przesadną uprzejmość. Niedopuszczalne byłyby w przekładzie formy 2. osoby, bo oznacza-łyby one nieuprzejmość polegającą na ignorowaniu dystansu towarzyskiego, natomiast różnicę pomiędzy dwiema wypowiedziami osoby A można oddać w przekładzie dodając w pierwszej z nich przymiotnik szanowny. Poniżej podaję podobne przykłady z tekstów fikcjonalnych, w których mówiący raz zwraca się do adresata w 3. osobie (czyli szczególnie uprzejmie), a raz w 2. osobie (czyli uprzejmie):
ינודא אנ בשיי [...]
ךל רוזעל לכוא המב
? 'niech szanowny pan usiądzie [...] w czym mogę panu pomóc?' (35 רודכ ,טיבש) גי
אנ די , רמ [...]
רבדה תא איבמ ינא ךילא ירה 'niech szanowny pan powie [...] przecież do pana przychodzę z tą sprawą' (216 ,3 ירופיס ,רהנש)
ומש תא יתחכשש לע יל אנ חלס 'proszę mi wybaczyć, że zapomniałem nazwiska szanownego pana ' (226 םילבח ,ראב)
4 www.knesset.gov.il/plenum/data/01884612.doc .
ווכתמ ינודא
• W sytuacji zwykłego dystansu towarzyskiego, który w języku polskim wymaga używania rzeczow-ników pan/pani i czasowrzeczow-ników w 3. osobie, w języku hebrajskim w stylu neutralnym do adresata, które-mu nie okazuje się przesadnej uprzejmości, odnoszą się użyte jako wołacz rzeczowniki ינודא 'pan', יתריבג 'pani' itp., natomiast w zdaniu pojawiają się zaimki 2. osoby i czasowniki w 2. osobie4F5. W polszczyźnie łączenie wołacza pan z formami zaimkowymi i czasownikowymi 2. osoby jest archaiczne (u Sienkiewi-cza Ratuj, miłościwy panie!) lub ironiczne (Panie, uspokój się!), zatem w przekładzie należy zastąpić hebrajskie zaimki 2. osoby zaimkami 3. osoby. Hebrajski wołacz może zostać przełożony na leksem pan/pani będący nie wołaczem, lecz składnikiem zdania, bądź na zdanie o funkcji wołacza proszę pana.
Zachowanie w polskim przekładzie wołacza jest możliwe, gdy rzeczownik pan ma przydawki (np. panie ministrze), gdyż wołacz panie bez dodatków jest współcześnie obraźliwy (Pisarkowa 1979: 10). Również użycie wołacza w formie nazwiska poprzedzonego rzeczownikiem pan/pani jest dziś niespotykane, stąd w przekładzie nie pojawia się wołacz pani Eksztajn:
יל חלס
? 'szanowny panie rabinie, czy można się dowiedzieć, dokąd
pan rabin zamierza iść?' (49 תע ,ראב)
W języku hebrajskim zamiast rzeczowników 'pan/pani' można jako wołacza użyć samego nazwiska, co nie jest obraźliwe i może łączyć się z orzeczeniem w 2. osobie: לט ,הארת 'niech pan popatrzy, panie Tal' (53 םייחה ,דגמ), nie 'popatrz, Tal', bo wołacz w formie samego nazwiska ma w języku polskim ton rozkazu (por. Pisarkowa 1979: 10). Wydaje się, że wołacz Panie Kowalski jest możliwy tylko w sytuacji pewnego spoufalenia, np. pomiędzy sąsiadami, dlatego pragmatycznym odpowiednikiem przekładowym byłoby tu zdanie niech pan popatrzy, proszę pana (por. Pisarkowa 1979: 7).
Z przykładów powyższych widać, że w języku hebrajskim w stylu neutralnym zdania, które wyrażają dystans, ale bez przesadnej uprzejmości, różnią się od zdań, które wyrażają poufałość, tylko rzeczowni-kiem użytym w funkcji wołacza, o ile się taki w zdaniu pojawia, i to właśnie wołacz wskazuje, jak należy tłumaczyć na polski formy zaimków i czasowników w 2. osobie. W polskim przekładzie wołaczowi ינודא może odpowiadać składnik zdania, np. podmiot, jako że w zdaniu polskim orzeczenie jest wtedy w 3.
osobie, natomiast hebrajski wołacz wskazujący na brak dystansu musi pozostać wołaczem w polskim przekładzie, bo wtedy w przekładzie orzeczenie jest w 2. osobie i nie może mieć podmiotu rzeczowniko-wego:
a. W zdaniu hebrajskim orzeczenie jest w 2. osobie, wołacz to 'pan/pani', więc w polskim przekładzie orzeczenie jest w 3. osobie, a rzeczownik pan/pani jest podmiotem:
תעדוי תא
b. W zdaniu hebrajskim orzeczenie jest w 2. osobie, wołacz to imię, nazwa pokrewieństwa lub rze-czownik wyrażający uczucia, i wołacz pojawia się także w polskim przekładzie:
ןתנוהי
Ponieważ w języku hebrajskim w stylu neutralnym do rozmówcy zawsze odnoszą się formy 2. osoby, funkcjonalnym odpowiednikiem polskiego przejścia na ty jest w języku hebrajskim zmiana formy woła-cza, z rzeczownika 'pan/pani' na imię: יבש [...] ?עבשילא יל ארוק ךניא עודמ [...] ףולא ׳ בג ,[...] ימערתת אל ןה
השקבב ,
עבשילא '– Niech się pani nie gniewa, proszę pani [...] – Dlaczego nie mówisz do mnie Elżbieto?
[...] – Usiądź, proszę, Elżbieto' (55 םימואת ,יחרזאה).