Polski zaimek osobowy i jego hebrajskie odpowiedniki
1. Formy zaimka osobowego
3.4. Modalna funkcja leksemu zaimkowego będącego podmiotem
ונלש םינופלט־סקנפב לכתסא ינא לבא 'nie pamiętam dokładnie nazwiska, ale popatrzę do naszego zeszytu z telefonami' (27 םישפחמ ,רנקנד)
רבכ ינא רקובבש תללפתמ ינא
םוקא אל 'modlę się, abym rano już nie wstała' (96 םירולדגמ ,ריצק)
הילפא שוגפא ינא תירבה־תוצראב םגש תויהל לוכי 'możliwe, że także w Stanach Zjednoczonych spotkam się z dyskryminacją' (89 םיחכונ ,ןמסורג)
םגמגא ינא הפה תא חתפא ינא םא 'jeśli otworzę usta, to będę się jąkać' (70 העברא ,ובנ) הטימל סנכיתו טשפתת
.
הת תצק איבא ינאו הטמל ץורא ינא 'rozbierz się i wejdź do łóżka. Ja pobiegnę na dół i przy-niosę trochę herbaty' (93 ללוכ ,רנפה) – tu ץורא 'pobiegnę' ma podmiot zaimkowy, bo zdania są logicznie przeciwstawione i także w stylu książkowym podmiot ינא pojawiłby się. Natomiast podmiot zaimkowy איבא 'przyniosę' czyni styl niedbałym, bo nie uzasadnia go kontrast. Zaimek 'ty' jako podmiot czasu przyszłego (w funkcji rozkaźnika) nie pojawia się.
Zaimek 'ja' jako nieskontrastowany podmiot czasu przyszłego okazuje się w stylu szczególnie niedba-łym konieczny ze względu na właściwy temu stylowi synkretyzm form czasu przyszłego 1. i 3. osoby rodzaju męskiego liczby pojedynczej (Bolozky 1984: 128; Bar, Ya’ir 2007: 268):
א
תומטפה תא הל ץוצמי ינ 'possę jej sutki' (178 תע ,ראב) לכה רפסי ינא 'opowiem wszystko' (122 הנופסרפ ,דגמ)
ךל קקלי ינאש הצור תא םא 'jeśli chcesz, żebym ci wylizał' (129 םירגוס ,ריצק) והשמ םהמ שקבי ינאש 'żebym ich o coś poprosiła' (61 והשימ ,ןמסורג)
Rzadziej w stylu niedbałym pojawia się zaimek 'ty' jako nieskontrastowany podmiot czasu przyszłego, i w kontekście brak leksemu zaimkowego, jeśli zdanie jest w czasie przeszłym: ?יתומת תא יתמו ?אמא תדלונ יתמ 'Ki-edy się urodziłaś, mamo? I ki'Ki-edy umrzesz?' (90אוה ,רימש).
3.4. Modalna funkcja leksemu zaimkowego będącego podmiotem
W języku hebrajskim leksem zaimkowy 1. lub 2. osoby jako podmiot nieskontrastowany zdania w czasie przyszłym lub w rozkaźniku może mieć funkcję modalną. Jest to cecha stylu neutralnego, a na-wet starannego, o czym świadczy użycie w funkcji podmiotu zaimka ונא w cytacie poniżej. Zaimek taki prawie zawsze znajduje się przed orzeczeniem, i rzadko między zaimek a orzeczenie wstawiane są inne składniki zdania.
a. Gdy orzeczenie jest w 2. osobie, zaimek nieskontrastowany jako podmiot czasu przyszłego (w funkcji rozkaźnika) lub rozkaźnika podkreśla usilność prośby bądź kategoryczny ton rozkazu, np.
w sytuacji, gdy adresat stawia opór, wykonuje czynność zakazywaną w zdaniu z podmiotem zaimkowym, zapowiada jej wykonanie, czy mówiący domyśla się, że adresat wolałby czynności nakazywanej nie wy-konywać, a zarazem mówiący przypisuje sobie prawo do rozkazywania. Częściej podmiot taki pojawia się z formą czasu przyszłego w funkcji rozkaźnika niż z rozkaźnikiem. Wydaje się, że w polskim prze-kładzie możliwy jest zaimek jako podmiot nieskontrastowany rozkaźnika lub czasu przyszłego, bo także w języku polskim zaimek ty lub wy podkreśla usilność prośby lub ton nie znoszący sprzeciwu, i pojawia się, gdy mówiący spodziewa się oporu ze strony adresata lub adresat zachowuje się czy zachowywał sprzecznie z poleceniem13F14:
• Czas przyszły w funkcji rozkaźnika:
הזה בלכה תא גורהא ינא [...]
ילש בלכב עגית אל התא '– Ja zabiję tego psa [...] – Ty nie tykaj mojego psa' (151 בוחר ,ןייטשקא) – zaimek 'ja' w zdaniu 'ja zabiję tego psa' także ma funkcję modalną, por. punkt c. poniżej.
יל יבישקת תא 'ty mnie posłuchaj' (44 ןכיה ,םולב לטסק) – do osoby, która chce przerwać rozmowę i oddalić się.
יל יחלסת תא 'ty mi wybacz!' (381 החונמ ,זוע) – mówiący daje tak do zrozumienia, że nie zasługuje na wyba-czenie, tj. że za zrozumiałą uznałby odmowę.
דוע יל יציברת אל תא 'ty mnie więcej nie będziesz biła' (66 בוחר ,ןייטשקא) – do osoby, która to robiła i zamie-rza właśnie to zrobić.
ךיכרב לע דעסת התא
! 'ty oprzyj się na kolanach!' (421 ,2 ףלא ,הקלצ) – do skazanego na karę klęczenia, który nie chce się jej poddać.
14 Topolińska (1967: 92) ogólnikowo określa analogiczne zdania polskie typu Dajcież wy mi spokój! jako szczegól-nie ekspresywszczegól-nie nacechowane.
ץופקת התא
! 'ty skacz!' (23 תע ,ראב) – do kogoś, kto boi się skoczyć i nie posłuchał wcześniejszego rozkazu.
קותשת התא
! 'ty milcz!' (197 לאהשע ,דגמ) – do kogoś, kto mówi.
ןאכ יתוא רובקת התא 'ty mnie tu pochowaj!' (270 ןמור ,ולש) – gdy mówiący widzi opór adresata, natomiast wcześniej wypowiedziana prośba, gdy mówiący nie spodziewał się oporu, nie zawiera zaimka: ינא
מ
W zdaniu zanegowanym możliwy jest negator אל, oznaczający zwykle zakaz wykonywania czynności rozciągający się na całą przyszłość, lub negator לא, oznaczający zakaz dotyczący tylko chwili mówienia:
• Negator אל, i w polskim przekładzie czas przyszły, bo ten wyraża zakaz rozciągający się na całą przyszłość. Wypowiedź adresowana jest do kogoś, kto właśnie wykonał czynność zakazywaną:
םיקנראב אלו םיסיכב אל יל טטחת אל התא
• Negator לא, i w polskim przekładzie rozkaźnik. Wypowiedź adresowana jest do kogoś, kto wykonał, wykonuje, lub prawdopodobnie wykona zakazaną czynność:
ןירפלה קעוצ
Zaimek osobowy nie pojawia się ani w polskim, ani w hebrajskim zdaniu, gdy mówiący nie spodzie-wa się oporu ze strony adresata, ani też nie zakazuje mu dotychczasowego zachospodzie-wania:
עסונ אוהש רמא דרפנאמ
עסת 'Manfred powiedział, że jedzie [...] W porządku, Manfred, jedź, jedź' (117 ןורכז ,יאתבש) – tu czas przyszły w funkcji rozkaźnika wyraża zgodę, a nie wolę mówiącego.
Podmiot zaimkowy nie może się pojawić także wtedy, gdy co prawda zdanie oznacza prośbę o zaprze-stanie dotychczasowego zachowania, ale nie jest wypowiedziane tonem rozkazu: השקבב ,טעבת לא 'nie kop, proszę' (31 םיכאלמ ,רנ ןב).
W stylu neutralnym, ale nie książkowym, funkcję modalną wyrażania woli mówiącego ma poprzedza-jący formę czasownikową spójnik ש- . Gdy orzeczenie jest w 3. osobie, forma בותכיש wyraża wolę, która nie spotyka się z oporem ze strony wykonawcy, a nawet może wyrażać nie wolę, lecz zgodę, jak w ostat-nim przykładzie:
15 Zakaz jest adresowany do krzyczącego mężczyzny, a formy żeńskie mają go poniżyć.
Gdy natomiast orzeczenie jest w 2. osobie, forma בותכתש ma często znaczenie zbliżone do rozkaźnika czy czasu przyszłego z podmiotem zaimkowym nieskontrastowanym, tj. pojawia się ona, gdy mówiący spodziewa się sprzeciwu adresata bądź dotychczasowe postępowanie adresata jest sprzeczne z wolą mó-wiącego. Wtedy w polskim przekładzie możliwe jest Żebyś poszedł itd., bo ta forma właśnie wyraża wolę mówiącego natrafiającą na opór:
Ton rozkazu może być wyrażony zarówno spójnikiem ש- , jak i podmiotem zaimkowym nieskontra-stowanym:
ילש אבאה לע ךלכלת אלש התא ,
קאינמ תכיתח
! 'ty żebyś mi nie tykał mojego taty, sukinsynu!' (163 ץרא ,רנ ןב) – do kogoś, kto się o ojcu mówiącego już niepochlebnie wyraził.
ילע רקשת אל התאש לבא 'ale żebyś ty nie kłamał na mój temat!' (184 תובנגתה ,זנק) – gdy mówiący podejrzewa o taki zamiar adresata.
Forma בותכתש, w przeciwieństwie do formy בותכת התא, może też wyrażać życzenie mówiącego, które-go spełnienie nie zależy od woli adresata, i wtedy niemożliwy jest podmiot zaimkowy nieskontrastowany:
םייח ושעו ולייט .
םכינש ןודנולל ורזחתש קר 'podróżujcie i bawcie się. Obyście tylko obaj wrócili do Londynu' (109 ללוכ ,רנפה); רתוי תועורג תורושב רשבתת אלש 'obyś nie dostał gorszych wieści' (208 תע ,ראב).
b. Gdy orzeczenie jest w 1. lub 2. osobie, zaimek nieskontrastowany jako podmiot czasu przyszłego może wyrażać pewność co do przyszłości. W polskim przekładzie możliwy jest pełniący tę samą funkcję zaimek będący podmiotem czasu przyszłego:
c. Gdy orzeczenie jest w 1. osobie, zaimek nieskontrastowany jako podmiot czasu przyszłego może wyrażać mocne postanowienie. To samo możliwe jest w języku polskim, ale chyba tylko z czasownikami zabić itp., pokazać, lub w zdaniu zanegowanym, ewentualnie z innymi czasownikami w przypadku zaim-ka mnogiego my:
םימשהמ ךילע רומשא ינא תומא םא 'jeśli umrę, na pewno będę czuwać nad tobą z nieba' (198 בוחר ,ןייטשקא) – zatem forma 'umrę' nie ma podmiotu zaimkowego, bo zdarzenie jest niepewne i niepostanowione, na-tomiast forma 'będę czuwać' ma podmiot zaimkowy, bo wyraża postanowienie.
ותוא גורהא ינא
יריעצ ינב אוה וליפאו םיערימ־ערז 'rozprawię się/muszę się rozprawić z diabelskim pomiotem, choćby to był mój młodszy syn' (110 רופיס ,זוע)
בותכא ינא 'na pewno napiszę' (51 ףוס ,יאתבש)
תויפשל רוזחא ינא '(ja) się opamiętam/muszę się opamiętać' (194 ןמלגיופ ,דגמ)
רתוי קותשא אל ינא 'ja nie będę dłużej milczał/nie mogę dłużej milczeć' (26 ישרוש ,גומלא)
ףיסוא ילואו [...]
ףיסוא ינא זוחא האמ 'może dodam [...] ja na 100% dodam' (5 ללוכ ,רנפה) – zatem forma wyrażająca niepewność bez podmiotu zaimkowego, a forma wyrażająca stanowczą decyzję z podmiotem zaimkowym.
ותא רבדא אל ינא הלמ ףא 'ja przenigdy nie zamienię z nim ani słowa' (262 החונמ ,זוע)
3.5. Zaimek osobowy jako podmiot hebrajskiego zdania czasownikowego w czasie teraźniejszym