Zaimek dzierżawczy skoordynowany

ילש רבד לאכ 'do tej sprawy mam już serdeczny stosunek, jak do czegoś mo-jego' (50 ימי ,תרש), por. ורבד תא םתח 'zakończył swą wypowiedź' (258 הירוטקיו ,לאכימ).

c. Zaimek zanegowany רבד םוש 'nic', דחא ףא 'nikt' może być określony tylko zaimkiem analitycznym z powodu konfliktu określoności, jak w przypadku rzeczownika określonego zaimkiem םוש:

לש רבד םוש

׳ז

ילע הלעי אל ינ 'nic Żeni [= żaden ubiór Żeni] nie wejdzie na mnie' (85 בהאמ ,רגניטא) ולש רבד םוש אל איה 'ona nie jest niczym jego' (161 רדח ,ינועמש)

הפ רג אל דחא ףא ,

דחא ףא

"

הלש

" 'nikt tu nie mieszka, nikt jej' (183 םיללא ,רנפה)

Bez przeszkód natomiast można określić zaimek רבד םוש dopełniaczem morfologicznym, o ile drugi składnik jest gramatycznie nieokreślony: לכאמ רבד םוש סינכהל יתחלצה אל 'nie zdołałam wcisnąć nic do je-dzenia' (32 אל ,טנוק׳ז לאיזר).

Zwróćmy uwagę na szyk przydawek przymiotnych, zatem także przymiotnika dzierżawczego, określa-jących zaimki wskazujące, rzeczowne pytajne, nieokreślone i zanegowane. Otóż w języku polskim przy-dawka przymiotna, w tym przymiotnik dzierżawczy, określająca rzeczownik jest zwykle preponowana:

mój dom, dobry człowiek, a szyk postponowany jest podniosły. Natomiast przydawka przymiotna określa-jąca zaimek jest zawsze postponowana: ten wysoki, a w przypadku zaimków rzeczownych przybiera po-stać dopełniacza: coś twojego, nic naszego. W języku hebrajskim szyk przydawki czy to przymiotnej, czy dzierżawczej, jest taki sam w przypadku rzeczownika i zaimka.

Podsumowując, w języku hebrajskim istnieją kategorie wyrazów, których nie można określić zaim-kiem dzierżawczym syntetycznym, natomiast można je określić zaimzaim-kiem dzierżawczym analitycznym.

Niemożność określenia wyrazu zaimkiem syntetycznym może wynikać z jego właściwości fonetycznych, np. zakończenia na samogłoskę [o], z selektywnego charakteru kategorii określoności gramatycznej tego wyrazu, czy wreszcie z przynależności do pewnych części mowy (np. przymiotnik użyty substantywnie).

W języku polskim nie ma żadnych ograniczeń w określaniu form nominalnych zaimkami dzierżawczymi.

Praktyczny problem przekładowy pojawia się w tłumaczeniu z polskiego na hebrajski, bo jeśli oryginał jest utrzymany w polszczyźnie książkowej, przekład, w którym przeważałyby zaimki dzierżawcze anali-tyczne, nie byłby pragmatycznie wierny, choć byłby gramatycznie poprawny. Tłumacz takiego tekstu powinien więc tam, gdzie jest to możliwe, nadać zaimkowi formę syntetyczną. Z kolei w przekładzie z hebrajskiego na polski w mniejszym stopniu trudność polega na nadaniu zaimkowi odpowiedniej for-my, a w większym na oddaniu w inny sposób niż formą zaimka dzierżawczego książkowego lub neutral-nego stylu oryginału, którego jednym z wyrazistszych wyznaczników jest w języku hebrajskim właśnie forma syntetyczna bądź analityczna zaimka dzierżawczego.

2.2. Zaimek dzierżawczy skoordynowany

Hebrajski zaimek dzierżawczy syntetyczny nie może być skoordynowany ani z innym zaimkiem dzierżawczym, ani z rzeczownikiem w dopełniaczu, jako że hebrajski sufiks określający czy to rzeczow-nik, czy czasowrzeczow-nik, czy też przyimek, nie może być koordynowany. Koordynacja sufiksu zaimkowego wymaga w języku hebrajskim powtórzenia elementu, do którego sufiks jest dołączony, co w przypadku zaimka dzierżawczego analitycznego oznacza powtórzenie przyimka לש, a w przypadku zaimka żawczego syntetycznego – powtórzenie rzeczownika określonego tym zaimkiem. Zatem zaimek

dzier-żawczy analityczny, a także polski zaimek dzierdzier-żawczy, może być koordynowany. Polski przymiotnik dzierżawczy mój, twój i dzierżawczozwrotny swój w razie koordynacji przybiera zawsze formę dłuższą (twoje, moje, swoje itd., nie zaś twe, me, swe).

2.2.1. Szereg zaimków dzierżawczych analitycznych

Jeden rzeczownik może być określony przez kilka zaimków dzierżawczych analitycznych (i przez kil-ka polskich zaimków dzierżawczych, które zachowują zwykły, preponowany szyk), co jest niemożliwe w przypadku zaimka syntetycznego, bo jeden rzeczownik może być określony co najwyżej jednym zaim-kiem syntetycznym. Mimo że bez przeszkód można jeden rzeczownik określić szeregiem rzeczowników w dopełniaczu morfologicznym: הרצוצחו ףות לוק 'odgłos bębna i trąby' (101 ישנא ,ףסוי רב), nie można obu tych rzeczowników naraz (ani nawet tylko jednego z nich) zastąpić zaimkiem dzierżawczym syntetycznym.

a. Rzeczownik pojedynczy określony przez szereg zaimków odnosi się do jednego desygnatu, będące-go wspólną własnością osób, do których odnoszą się skoordynowane zaimki dzierżawcze. Jeśli rzeczow-nik jest abstrakcyjny, to odnosi się do jednego bytu abstrakcyjnego, wspólnego kilku osobom:

ךלשו ילש חטשה הז 'to jest mój i twój teren' (270 ןמור ,ולש) הלשו ילש םוקמב

[...]

הלשו ילש העשבו ]

[...

יל הרפיס 'w moim i jej miejscu [...] o mojej i jej godzinie [...] opo-wiedziała mi' (377 רופיס ,זוע)

ונלש ץיקה רחאל םייתנש ,

הלשו ילש 'dwa lata po naszym lecie, moim i jej' (337 רופיס ,זוע) דחי תויחל הז ךלשו ילש לרוגה 'mój i twój [wspólny] los to żyć razem' (76 םיחכונ ,ןמסורג)

Jako podmiot grupa taka wymaga orzeczenia pojedynczego: הלשו ולש קוניתה לדג ןטבב הלצא 'w jej łonie rosło jego i jej dziecko' (128 קיזחהל ,םינולס).

Ponieważ nie jest możliwe powtórzenie rzeczownika w celu wyrażenia obu relacji posiadania zaim-kiem syntetycznym (szereg הקוניתו יקונית 'moje dziecko i jej dziecko' odnosi się do dwojga dzieci), wydaje się, że można w stylu książkowym uciec się do parafrazy ze zdaniem względnym: הלו ול אוהש קוניתה 'dzie-cko, które jest jego i jej'. Natomiast jeśli do jednej z osób należy jedna rzecz, a do drugiej druga, to w stylu książkowym pojawiają się dwa rzeczowniki pojedyncze z zaimkami syntetycznymi, jako podmiot łączące się z czasownikiem mnogim. W polskim przekładzie możliwa jest elipsa pierwszego lub drugiego rzeczownika, i orzeczenie jest mnogie, jeśli grupa jest podmiotem:

ןג ותואב םידמול ךנבו ינב 'mój syn i twój syn chodzą do tego samego przedszkola/mój i twój syn chodzą/mój syn i twój chodzą' (51 ךתנומאו ,חישמ ןב)

הנקב ולעי הנוצרו ךנוצר םא

דחא 'jeśli twoja wola i jej wola będą tożsame/twoja i jej wola będą tożsame/twoja wola i jej będą tożsame' (78 םוקילא ,זומת)

ץומא המד תאו ךמד תא 'twoją (krew) i jej krew będę ssała' (12 ותשא ,אלרוב)

W stylu neutralnym możliwa jest elipsa rzeczownika i orzeczenie jest mnogie, mimo że w zdaniu po-jawia się tylko jeden rzeczownik pojedynczy w funkcji podmiotu: גוזימ ורצי [...] םירחא לשו ילשו ךלש ןבה דחוימ 'twój syn, mój i innych [...] stworzą szczególną mieszankę' (18 ,1996 אעדרהנ).

b. Rzeczownik konkretny mnogi określony przez szereg zaimków dzierżawczych odnosi się do wielu desygnatów, z których jedne należą do desygnatu jednego z zaimków, drugie do desygnatu drugiego z zaimków:

הבור ירבע ינשמ ושגפיי אל ךלשו ילש םידליה 'moje i twoje dzieci nie spotkają się po dwóch stronach karabinu' (135 םיחכונ ,ןמסורג)

םיבר םידידי ,

ילשו הלש ,

םיאצמנ 'liczni przyjaciele, jej i moi, znajdują się' (216 הבישה ,עשוהי) – użycie zaimka syntetycznego wymaga powtórzenia rzeczownika: םהישנאו ונישנא ידי לע 'przez naszych ludzi i ich ludzi' (147 ונסייוג ,ןורמוש).

c. Rzeczownik abstrakcyjny określony przez szereg zaimków odnosi się do cechy charakteryzującej kilka osób, i możliwa jest parafraza z powtórzeniem rzeczownika: ונלש םגו הלש דובכה ליבשב 'dla jej a także naszego honoru' (129 הלכה ,עשוהי), z zaimkami syntetycznymi powtórzenie rzeczownika: ונדובכלו ךדובכל 'dla twojego honoru i dla naszego honoru' ( והיעשי רשא11 ).

Tego samego rzeczownika nie można określić dwoma zaimkami dzierżawczymi, jednym syntetycz-nym, drugim analityczsyntetycz-nym, tj. wyrażenia ךלשו ילש חטשה nie można tak sparafrazować: ךלשו יחטש, choć, jak wcześniej stwierdziłem, można w jednym zdaniu używać na przemian zaimków syntetycznych i ana-litycznych. Powodem nieakceptowalności wyrażenia ךלשו יחטש jest to, że sufiks określający rzeczownik nie może być skoordynowany.

2.2.2. Szeregi zaimek dzierżawczy + rzeczownik, rzeczownik + zaimek dzierżawczy

Hebrajski rzeczownik może być określony szeregiem rzeczowników w dopełniaczu morfologicznym:

וידליו ותשא ייח 'życie jego żony i dzieci' (32 דע ,רימש), jednak nie można żadnego ze składników szeregu przydawek rzeczownych zastąpić zaimkiem syntetycznym. Innymi słowy, jeśli rzeczownik jest określony zaimkiem syntetycznym, to nie można go określić dopełniaczem morfologicznym skoordynowanym z zaimkiem, i na odwrót: jeśli rzeczownik jest określony dopełniaczem morfologicznym, to nie można go określić skoordynowanym z nim zaimkiem syntetycznym, innymi słowy niemożliwe są wyrażenia יתיב דיודו 'dom mój i Dawida', ani ינאו דיוד תיב 'dom Dawida i mój'. Zaimek analityczny i dopełniacz przyim-kowy pozwalają ten sam rzeczownik określić szeregiem zaimek + rzeczownik o dowolnej kolejności składników. To samo jest też możliwe w języku polskim, z tym, że z rzeczownikiem może być skoordy-nowana tylko dłuższa forma przymiotnika dzierżawczego. Koordynacja zaimka dzierżawczego z rze-czownikiem w dopełniaczu powoduje też w polskim przekładzie zmianę typowego szyku przydawek nieskoordynowanych, a to dlatego, że typowy szyk zaimka dzierżawczego jest preponowany, typowy szyk przydawki w formie rzeczownika w dopełniaczu jest postponowany: mój dom, jego dom, ale dom ojca, natomiast koordynacja powoduje, że obie przydawki znajdują się po tej samej stronie rzeczownika określanego: mój i ojca dom, dom mój i ojca. W języku hebrajskim, w którym zawsze przydawka dopeł-niaczowa (w tym zaimek dzierżawczy) jest postponowana, koordynacja w żaden sposób nie zmienia szy-ku typowego dla przydawek nieskoordynowanych.

a. Rzeczownik odnosi się do różnych obiektów, z których część jest własnością jednej osoby, część drugiej. Rzeczownik może być też abstrakcyjny i oznaczać cechę wspólną kilku osobom.

• W stylu książkowym pojawia się powtórzony rzeczownik, określony raz zaimkiem syntetycznym, raz dopełniaczem morfologicznym. W polskim przekładzie rzeczownik nie powtarza się, bo jego powtó-rzenie nie oddawałoby książkowości stylu zdania oryginalnego:

– zaimek dzierżawczy + rzeczownik:

יסוי ידיבו ידיב הבילחה תא ריאשה 'zostawił dojenie w rękach moich i Josjego' (249 ןמור ,ולש) יבא ידגבו וידגב תא

ו 'ubrania swoje i ojca' (21 ןמור ,ולש)

ותשא ימורעמבו וימורעמב 'na nagość jego i jego żony' (14 עסמ ,עשוהי) יתור תחוורלו יתחוורל 'ku mojej i Ruty uldze' (16 הבהא ,ןמגרב)

שממ לש חוכ וירבח ןוצרו ונוצרמ םישוע 'czynią z woli jego i jego kolegów prawdziwą siłę' (25 ןבא ,םחש) – rzeczownik + zaimek dzierżawczy:

םהיניע תומוד המכ דע ,

ויניעו ימא יניע 'jak bardzo ich oczy są podobne, oczy mej matki i jego' (49 ישרוש ,גומלא)

• W stylu neutralnym rzeczownik użyty jest raz (i tak też w polskim przekładzie), po nim następuje szereg zaimek analityczny + dopełniacz przyimkowy:

– zaimek dzierżawczy + rzeczownik:

אמאו אבא לשו ולש םיילענה לכ תא 'wszystkie buty jego i mamy, i taty' (66 קימומ ,ןמסורג) תמצ

[...]

ךתחפשמ לשו ךלש םיאטחה לכ ליבשב 'pościłeś [...] za wszystkie grzechy swoje i swojej rodziny' (187 הלכה ,עשוהי)^45F46 םירשואמ יתויחא לשו ילש םידליה 'dzieci moje i moich sióstr są szczęśliwe' (205 השא ,ןפג)

ילש אבא לשו ולש דיקפתה הז דיגהל 'mówienie to jest zadanie jego i mojego taty' (286 החונמ ,זוע) ימא לשו ילש השלוחה ללגב 'z powodu słabości mojej i mej matki' (299 בוחר ,ןייטשקא)

יליו לשו ךלש היושע תונרתו התוא לכ 'cała ta udawana ustępliwość twoja i Wiliego' (73 אוה ,רימש)

46 W powieści podano też arabski przekład tych słów, wskazujący, że tak jak w hebrajskim stylu książkowym, tak też w języku arabskim konieczne jest powtórzenie rzeczownika wynikające z sufiksalnej natury arabskiego zaimka dzierżawczego: כתליע איאט׳חו כאיאט׳ח לכ ןע.

– rzeczownik + zaimek dzierżawczy:

ילשו אמא לש םישוחימה לכ 'wszystkie bóle mamy i moje' (73 יעצפ ,בוטרב)

b. Rzeczownik odnosi się do jednego desygnatu, będącego wspólną własnością kilku osób. Jeśli rze-czownik jest abstrakcyjny, to oznacza czynność wykonywaną we współdziałaniu:

• W stylu książkowym rzeczownik określony jest zaimkiem syntetycznym, którego referencja jest su-mą referencji składników szeregu, po czym następuje szereg zaimek analityczny + rzeczownik: םתיב ךפה ,

ותשא לשו ולש [...]

ןודעומ ןיעמ תויהל 'dom ich, jego i jego żony [...] stał się rodzajem klubu' (78 רופיס ,זוע).

Nie można powtórzyć rzeczownika: ותשא תיבו ותיב, bo to wyrażenie odnosiłoby się do dwóch domów. Nie spotyka się określenia rzeczownika przez szereg zaimek syntetyczny + dopełniacz przyimkowy: לשו יתיב יתשא 'dom mój i mojej żony', ani przez szereg dopełniacz morfologiczny + zaimek analityczny: יתשא תיב ילשו, choć są one teoretycznie możliwe. Wyklucza je jednak zasada, że nie koordynuje się sufiksów.

• W stylu neutralnym rzeczownik określony jest przez szereg zaimek analityczny + dopełniacz przyimkowy:

– zaimek + rzeczownik:

נה־ייח

ךיבא לשו ילש םיאושי 'moje i twego ojca pożycie małżeńskie' (559 רופיס ,זוע) ימזע לשו ילש קוניתה תא 'dziecko moje i Azmiego' (409 ןימסי ,רימע)

ימענ לשו ילש לספסה לע 'na mojej i Noomi ławce' (111 םירולדגמ ,ריצק) לימא לשו ולש הנומת 'zdjęcie jego i Emila' (56 םירולדגמ ,ריצק)

דחי דובעל אבא לשו ילש תוינכותה 'plany moje i taty, by pracować razem' (39 שי ,ןמסורג) רדנילב לשו ולש תודידיה 'przyjaźń jego i Blindera' (166 בוחר ,ןייטשקא)

– rzeczownik + zaimek:

ילשו הלאכימ לש תופתושה 'moje i Michaeli wspólne prawo' (390 הבישה ,עשוהי) ילשו אבא לש טושפה ןובסב אל 'nie zwykłym mydłem taty i moim' (126 רתנפ ,זוע) ילשו יקוש לש הנחמה תא 'obozowisko Szokiego i moje' (28 ונפייז ,תימע רדפ ןור)

Jeśli rzeczownik określony zaimkiem syntetycznym jest częścią frazeologizmu i z tego powodu niemożli-we jest zastąpienie zaimka syntetycznego zaimkiem analitycznym, rzeczownik ten powtarza się: החבשב רבדל לעפמה חבשבו 'mówić dobrze o niej i o przedsiębiorstwie' (92 ונפייז ,תימע רדפ ןור), nie לעפמה לשו הלש חבשב.

Polski zaimek dzierżawczy (zawsze w formie dłuższej) może być więc skoordynowany zarówno z za-imkiem dzierżawczym, jak i z rzeczownikiem w dopełniaczu, i taką też właściwość ma hebrajski zaimek analityczny.