Rzeczowniki odczasownikowe

םישפחמ –

התיצחמב ינאו יתיצחמב איה 'szukamy – ona na mojej połowie [pola], ja na jej połowie' (86 וקית, סרמ) – pojawia się z przyimkami ב- (rzadziej) lub ןמ (częściej) i w zasadzie jest to regułą w przypadku rze-czownika קלח 'część', który określony przez zaimek dzierżawczy najczęściej oznacza 'część czegoś nale-żącą do kogoś' (por. przykłady wyżej). W polskim przekładzie zaimka 1. lub 2. osoby pojawia się dopeł-niacz, nie przymiotnik dzierżawczy, ani też nie przyimek z:

םוהיזה [...]

ךב קלח לכ לא תורורג חלוש 'zakażenie [...] rozprzestrzenia się na każdą część ciebie' (126 תיבה ,בקעי), nie 'na każdą twoją część'.

יכותבש בוטה קלחה 'lepsza część mnie' (267 בוחר ,ןייטשקא)

ינממ קלח גורהל םיכלוה 'zamierzają zabić część mnie' (173 בוחר ,ןייטשקא) תמ ינממ קלח 'część mnie umarła' (57 םוקילא ,זומת), nie 'moja część'.

המש ראשנ ינממ קלח 'część mnie została tam' (97 בוחר ,ןייטשקא)

2.1.1.7. Konstrukcje superlatywne

Jeden z książkowych wariantów konstrukcji z przymiotnikiem w stopniu najwyższym to w języku he-brajskim dopełniacz morfologiczny, którego pierwszy składnik to przymiotnik, a drugi to rzeczownik mnogi oznaczający grupę, której elementy są przedmiotem porównania: וקלחנ םלועבש םיטפושה ילודג 'najle-psi sędziowie na świecie/najle'najle-psi z sędziów na świecie byli podzieleni' (246 רופיסה). Jeśli 'grupę' wyraża zaimek osobowy, to przybiera on postać syntetyczną i jest określeniem przymiotnika. W polskim prze-kładzie nie pojawia się zaimek dzierżawczy, z powodu idiomatyczności hebrajskiego wyrażenia, lecz wyrażenie z przyimkiem z: םלודג דעו םנטקמ תוחפשמה שולש ינבל םהל אירב ןובאית 'świetny apetyt mają człon-kowie trzech rodzin, od najmłodszego z nich do najstarszego z nich' (76 ישנא ,ףסוי רב). W przypadku za-imka niemożliwy jest w języku polskim wariant 'najmłodsi oni', możliwy z rzeczownikiem ('najlepsi sę-dziowie'). Również liczebniki 'pierwszy' i 'ostatni' tworzą taką konstrukcję:

ינושאר

םינמזומה 'pierwsi goście/pierwsi z gości' (16 םוי ,דגמ)

םילשחנה ינורחא 'ostatni z wlokących się/ostatni wlokący się na końcu' (157 תובנגתה ,זנק)

ונינושאר ןאכ ותחינ 'wylądowali tu pierwsi z nas' (41 םוקמ ,זוע), nie 'nasi pierwsi', ani 'my pierwsi'.

רבכ ודחכנ םהינורחא 'ostatnie z nich wymarły już' (322 םיקרחה ,אטסוק)

Wyrażenia superlatywne typu ונינושאר 'pierwsi z nas' są homonimiczne z wyrażeniami, w których za-imek bądź dopełniacz morfologiczny oznacza 'posiadacza' rzeczy nazwanej przymiotnikiem użytym sub-stantywnie: ונימכח ורמא 'nasi mędrcy rzekli' (94 תוצונ ,ראב), nie 'najmądrzejsi z nas', i możliwa jest parafra-za z parafra-zaimkiem analitycznym: ונלש םימכחה.

2.1.1.8. Rzeczowniki odczasownikowe

a. Gerundium określone przez zaimek dzierżawczy syntetyczny wyrażający jego agensa

Gerundium ולעופ 'jego robienie/robienie przez niego' jest formą czasownika właściwą stylowi książ-kowemu, w stylu neutralnym jego znaczenia najczęściej wyraża zdanie podrzędne okolicznikowe (Ber-man 1978: 296–297; Hazout 1992; Muchnik 2004: 267) bądź rzadziej rzeczownik odczasownikowy typu הביתכ, wyjątkowo także bezokolicznik לועפל. Agens gerundium w zasadzie musi być wyrażony, i

najczę-ściej wyraża go dopełniacz (rzeczownika lub zaimka osobowego), rzadziej rzeczownik w apozycji (Ha-zout 1992: 538–539, 546–551). Gerundium zatem, z powodu konieczności wyrażenia agensa, odnosi się do określonego wykonania czynności, a nie do czynności jako takiej, co je różni od bezokolicznika לועפל.

Pacjens gerundium jest wyrażany tak samo jak dopełnienie formy finitywnej, z tym, że ponieważ sufiks gerundium zawsze wyraża agensa, nie można pacjensa gerundium wyrazić sufiksem zaimkowym, który wyraża dopełnienie syntetyczne formy finitywnej. Jeśli w polskim przekładzie pojawia się rzeczownik odczasownikowy, to jego agensa wyraża zaimek dzierżawczy bądź przyimek przez. Najczęściej jednak gerundium należy tłumaczyć na zdanie podrzędne, i wtedy dopełniaczowi odpowiada w przekładzie podmiot zdania podrzędnego.

• Zaimek dzierżawczy syntetyczny lub dopełniacz morfologiczny mogą wyrażać agensa gerundium każdego czasownika, które to gerundium może pełnić dowolną funkcję składniową.

– Gerundium jako składnik wyrażenia przyimkowego będącego okolicznikiem czynności towarzyszą-cej (zwanego częściej okolicznikiem czasu). Jest to najczęstsza dziś funkcja składniowa gerundium, i może ją pełnić gerundium każdego czasownika. Gerundium może być też drugim składnikiem konstruk-cji dopełniaczowej tworzącej wyrażenie przyimkowe o funkkonstruk-cji okolicznika miejsca. W polskim przekła-dzie odpowiednikami gerundium są zdanie okolicznikowe (wtedy hebrajskiemu zaimkowi przekła- dzierżawcze-mu odpowiada podmiot), imiesłów (wtedy znaczenie wyrażane przez hebrajski zaimek dzierżawczy jest w zdaniu polskim implicytne), rzeczownik odczasownikowy (wtedy znaczenie hebrajskiego zaimka dzierżawczego wyraża zaimek dzierżawczy określający ten rzeczownik, bądź wyrażenie z przyimkiem przez, lub znaczenie to jest implicytne):

ונממ ידרפיהב שיא הכב אל 'nikt nie płakał, gdy się z nim żegnałem/podczas mojego z nim pożegnania' (171 שיאה ,רנ ןב) ולש ויתויסכ תא שבלאש לאכימ ילע הפכ ונתאצב 'gdy wychodziliśmy, Michał zmusił mnie, abym włożyła jego

rękawiczki' (13 לאכימ ,זוע) תיבה תא ךבזע םוימ

הערל וב ונעגנ אל 'odkąd opuściłaś dom/od czasu opuszczenia przez ciebie domu nie tykali-śmy go' (35 הודח ,דגמ)

וינפ תא םעפב םעפכ ובסה ידמ ,

ול הארנ

[...] 'za każdym razem, gdy raz po raz zwracał twarz, zdawało mu się [...]' (16 ותשא ,אלרוב)

לחנב רדעה תא םתוקשה רחא ,

רהב םילוע ויה 'napoiwszy/po tym, jak napoili stada w wadi, wchodzili na górę' (60רעשה ,ץלמ)

םרושא תא םמתח ינפל ויה םיכירצ ,

רוקחל 'musieli przed podpisaniem przez siebie zaświadczenia badać' (320 דע ,רימש) שיבכה לע יטיבהב יתרמא 'powiedziałem, patrząc na szosę/gdy patrzyłem na szosę' (15 תשרפ ,זר)

םירקי םירוצי הנומש ילדגו יתדל ימיב [...]

יתחסה אל [...]

יתעד תא 'w okresie, gdy rodziłam i wychowywałam

osiem kochanych stworzeń/w okresie rodzenia i wychowywania przeze mnie ośmiu kochanych stwo-rzeń [...] nie zapomniałam' (119 תואיגב ,אלרוב)

הז תונוכתב הז םיקבדנ םה םשגפיה םוקמבו 'i w miejscu spotkania zarażają się nawzajem swymi właściwościami' (59 םוי ,דגמ)

Zdania powyższe są utrzymane w stylu książkowym, właśnie za sprawą użycia gerundium. W stylu neutralnym odpowiadają im zdania z okolicznikiem zawierającym rzeczownik odczasownikowy: תא סופתל

םירלהה [...]

םיל םתאיצי ינפל 'złapać Helerów [...] przed ich wyjściem nad morze' (נ שולש ,זפרוא), lub zdania ze zdaniem okolicznikowym: קלתסה רבכ אוה תוחמל יתקפסהש ינפל 'zanim zdążyłam zaprotestować, on już zniknął' (168 ייח ,ולש).

– Gerundium jako podmiot lub dopełnienie, lub jako przydawka dopełniaczowa tych składników zda-nia. Tę funkcję pełnią dziś w praktyce gerundia niektórych tylko czasowników (Berman 1978: 309), choć w stylu archaizującym brak tego leksykalnego ograniczenia (por. w przykładzie poniżej ומילכה, czasownik nie wymieniany wśród używanych rzeczownikowo gerundiów). W polskim przekładzie odpowiednikiem gerundium jest najczęściej rzeczownik odczasownikowy, którego agensa wyraża dopełniacz lub zaimek dzierżawczy, czy też przyimek przez. Możliwy jest też przekład gerundium na zdanie podrzędne i wtedy hebrajski zaimek dzierżawczy wyrażający agensa gerundium ma odpowiednik w podmiocie zdania pod-rzędnego:

תונתלעפ ואוב אלימ ומא תא 'jego przyjazd pobudził jego matkę do aktywności' (101 תע ,ראב) והימתה אל ןאכ ותויה 'jego przebywanie tutaj nie zdziwiło go' (89 ינש ,ןייד)

ןזורל רשפאי הלשממהמ יתאצ [...]

בושל 'opuszczenie przeze mnie rządu/moje opuszczenie rządu umożliwi Rozenowi [...] powrót' (435 לוכשא ,ןייטשדלוג)

לבקל התויה תא

"

םינפ־תבר תוישיא

" 'zaakceptować to, że ona jest osobowością o wielu twarzach/zaakceptować swoje bycie osobowością o wielu twarzach' (314 הבהא ,ןמגרב)

ותקיתשב ותשא תא ומילכה לע ההימתב 'dziwiąc się temu, że on zawstydza żonę swym milczeniem' (33 ותשא ,אלרוב) לע םמותשה אל יקימ

רכומ ותויה 'Miki nie dziwił się, że jest znany/swojemu byciu znanym' (11 תובנגתה ,זנק) הבהאה אוב תא תרשבמה 'zwiastująca nadejście miłości' (26 םינודינה ,ינש)

Jeśli agens gerundium jest skontrastowany czy wyraża novum, to może być wyrażony zaimkiem dzier-żawczym skontrastowanym typu אוה ותיב: תא ןיכמ אוה ותויהל הכוזו דימת םידקמ היה ולש תרמשמ ויהש םירקבב תירחשה־הת 'rano, gdy miał zmianę, zawsze przychodził wcześniej i to właśnie on przygotowywał poranną herbatę' (163 אוה ,רימש) – forma ותויהל to gerundium z przyimkiem ל- dopełnienia nominalnego czasowni-ka הכז, nie zaś bezokolicznik לועפל (także możliwy z tym czasownikiem), bo agensa bezokoliczniczasowni-ka nie wyraża się sufiksem. To samo znaczenie można by wyrazić bezokolicznikiem tak: ןיכמה אוה תויהל הכוז – w tej parafrazie skontrastowany agens bezokolicznika jest wyrażony zaimkiem osobowym.

W stylu neutralny zamiast gerundium pojawia się zdanie podrzędne podmiotowe: איהש התוא םחנמ הז םא םייחה ףוסב רבכ 'czy pociesza ją to, że jest już u kresu życia' (272 ייח ,ולש), rzeczownik odczasownikowy jako podmiot: תאזה םיסחיה תכרעמ תא ןיטולחל השביש [...] ןודנולל לוכשא לש ותאיצי 'wyjazd Eszkola do Londynu [...] zupełnie zaburzył te stosunki' (192 לוכשא ,ןייטשדלוג), bezokolicznik לועפל jako dopełnienie: יתוא ליעגה הז תא שובלל 'ubieranie się w to brzydziło mnie/ubierać się w to było dla mnie obrzydliwe' (17 תובנגתה ,זנק).

• Dopełniacz zaimkowo-przyimkowy wyraża agensa głównie w przypadku gerundiów pełniących funkcję podmiotu lub dopełnienia (lub określeń tych składników zdania), co jak wspomniałem jest leksy-kalnie ograniczone do gerundiów niewielkiej grupy czasowników:

רכינ םירבד םתוא לש םרדעיה 'brak tych rzeczy jest zauważalny' (191 םישנל ,ירושג)

[...] 'a o przyjeździe ich towarzysza Jakub napisał: Jego przybycie tutaj' (40 ישרוש ,גומלא)

החפשמה לש התבש םוקמ תא ול ראית 'opisał mu miejsce zamieszkania tej rodziny' (10 ותשא ,אלרוב)

Zdania powyższe są utrzymane w stylu książkowym, w stylu neutralnym zamiast gerundium pojawia się zdanie podrzędne lub rzeczownik odczasownikowy:

יזוק׳גהש ןיתממ

• Zupełnie wyjątkowo agens gerundium będącego podmiotem jest wyrażany zaimkiem dzierżawczym analitycznym bądź dopełniaczem przyimkowym, a gerundium ma rodzajnik lub jest gramatycznie nie-określone^16F17:

• Agens gerundium będącego składnikiem okolicznika może być wyrażony rzeczownikiem w apozycji (ale nie zaimkiem osobowym w formie niezależnej, chyba że zaimek taki jest składnikiem szeregu).

O tym, że rzeczownik nie jest przydawką dopełniaczową gerundium, świadczy wstawienie między ge-rundium a rzeczownik innych składników:

17 Glinert (2004: 318) wyklucza tę możliwość.

דעומו תבש ימיב רשאו ,

להקב שיאה םהב אובב ,

םנויקנב וקיהבהו 'i które w szabas i święto, gdy się w nich szło mię-dzy ludzi, lśniły czystością' (33םילוגה ,ןוראב)

ינרק םהב תעגב

־

שמש 'gdy dotykały ich promienie słoneczne' (33 וידי ומב ,רימש) בערה םהל קיצהב 'gdy im dokucza głód' (42 ישנא ,רזע ןב)

Zdarza się w stylu archaizującym, że gerundium jest określone zaimkiem dzierżawczym syntetycznym, który jest powtórzony w formie niezależnej (tj. ינא itd.) po to, aby móc pełnić funkcję składnika szeregu: ותויהב םידדוב ומאו אוה 'gdy on i jego matka byli sami' (26 ותשא ,אלרוב), niemożliwa jest parafraza ומאו ותויהב, bo hebraj-ski sufiks zaimkowy określający formę nominalną nie może być składnikiem szeregu.

W wyrażeniu רקי לכמ רקיה ,התא ךאוב דע 'aż przybyłeś ty, najdroższy' (22 ותשא ,אלרוב) agens gerundium jest wyrażony formą skontrastowaną zaimka dzierżawczego typu ינא יתיב chyba nie z powodu kontrastu, bo jego brak, lecz po to, aby przydawka przymiotna רקיה jednoznacznie odnosiła się do zaimka osobowe-go, a nie do gerundium, gdyż wariant רקי לכמ רקיה ךאוב דע można by rozumieć tak: 'aż do twojego naj-droższego przybycia'. Akurat w przypadku okolicznika ךאוב דע możliwy jest przekład na rzeczownik od-czasownikowy określony przez przymiotnik dzierżawczy: 'aż do twojego przybycia', i wtedy pojawia się problem przekładowy, o którym piszę dalej, mianowicie konieczność określenia przymiotnika dzier-żawczego przydawką odnoszącą się do osoby: 'aż do przybycia twojego, najdroższego' – ten wariant wy-daje się nie do przyjęcia, bo przydawka najdroższego zostanie odniesiona raczej do rzeczownika zamiast do 'osoby', na którą wskazuje zaimek dzierżawczy, więc należy zastąpić przymiotnik dzierżawczy dopeł-niaczem zaimka osobowego: 'aż do przybycia ciebie, najdroższego', co chyba jest akceptowalne, pomimo że zaimek osobowy nie wyraża tu pacjensa rzeczownika odczasownikowego, lecz jego agensa.

Agens gerundium nie może być wyrażony przyimkami znaczącymi 'przez', co jest możliwe w przy-padku rzeczownika odczasownikowego typu הביתכ: ךדי לע הטיחסמ םג רמשיהל ךירצ ינא 'muszę także wystrze-gać się szantażowania przez ciebie' (45 ךכ ,דלורה).

• Wyjątkowo agens gerundium nie jest wyrażony, gdy można się go domyślić na podstawie kontekstu:

יתבשח ישיא עדיו ןויסינ לע ךמתסהב 'opierając się na doświadczeniu i osobistej wiedzy, sądziłem' ( דימת ,זוברג 83) – uznaję formę ךמתסה za gerundium (nie zaś za książkowy wariant bezokolicznika ךמתסהל) z powodu jej funkcji okolicznika czynności towarzyszącej. W innych kontekstach analogiczne formy należy uznać za książkowy wariant bezokolicznika לועפל, który ma postać לועפ, ze względu na funkcję dopełnieniową:

ויתובשחמ בושחמ ףייע וליאכ היה 'był jakby zbyt zmęczony, by snuć te myśli' (16 ותשא ,אלרוב), obok formy neutralnej בושחלמ ףייע 'zbyt zmęczony, aby myśleć' (38 לפס ,תונרג).

b. Zaimek dzierżawczy wyrażający agensa i pacjensa rzeczownika abstrakcyjnego odczasownikowego

W języku polskim rzeczownik odczasownikowy abstrakcyjny może być określony przymiotnikiem dzierżawczym: twoje przyjście, jeśli zaimek wyraża agensa rzeczownika odczasownikowego (tj. twoje przyjście < 'ty przyszedłeś'), bądź zaimkiem osobowym w dopełniaczu: zabicie cię/ciebie, jeśli zaimek wyraża pacjensa rzeczownika (tj. zabicie cię < 'zabito cię'). Dopełniaczem można wyrazić pacjensa rze-czownika pochodzącego od czasownika z dopełnieniem w bezprzyimkowym bierniku (zabicie cię) lub dopełniaczu (udzielenie go). W języku hebrajskim zaimek osobowy w dopełniaczu, czyli zaimek określa-jący rzeczownik, wyraża niekiedy agensa rzeczownika odczasownikowego (יתביתכ 'moje pisanie) lub posiadacza (יתיב 'mój dom'), i wtedy odpowiada polskiemu przymiotnikowi dzierżawczemu, a niekiedy wyraża pacjensa rzeczownika odczasownikowego (יתסיפת 'złapanie mnie'), i wtedy odpowiada polskiemu zaimkowi osobowemu w dopełniaczu. Nie ma w hebrajskim rozróżnienia na formę dzierżawczą i dopeł-niaczową zaimka osobowego syntetycznego, i zarówno agensa, jak i pacjensa rzeczownika odczasowni-kowego może wyrażać ten sam zaimek dzierżawczy syntetyczny. Jak wyniknie z podanych przykładów, jedynie użycie formy analitycznej zaimka dzierżawczego odpowiada raczej polskiemu przymiotnikowi dzierżawczemu wyrażającemu agensa (ילש הביתכה 'moje pisanie'), niż polskiemu dopełniaczowi wyrażają-cemu pacjensa. Pacjens hebrajskiego rzeczownika odczasownikowego może być również wyrażony tak samo jak dopełnienie czasownika, tj. wyrażeniem z przyimkiem תא, co jest niemożliwe w przypadku polskie-go rzeczownika odczasownikowepolskie-go abstrakcyjnepolskie-go, którepolskie-go przydawką nie może być biernik, nawet jeśli jest to forma dopełnienia odpowiedniego czasownika: zabicie ich < zabił je (por. Topolińska 1984: 365).

b.1. Rzeczownik w dopełniaczu wyraża pacjensa, gdy agens nie jest wyrażony

Jeśli hebrajski czasownik ma dopełnienie bliższe, to pacjens rzeczownika abstrakcyjnego pochodzące-go od tepochodzące-go czasownika może być wyrażony dopełniaczem we wszystkich trzech wariantach (Glinert 2004: 39–40). Również w języku polskim dopełniaczem wyraża się pacjensa rzeczowników pochodzą-cych od czasowników, których dopełnienie ma formę biernika lub dopełniacza.

• Dopełniacz morfologiczny wyrażający pacjensa: הפקה תייתש 'picie kawy' (172 תעדל ,זוע); הפיכ תקיצי 'odlanie kopuły' (200 הלכה ,עשוהי); שאר־תפיפח 'mycie głowy' (17 תחת ,רימש); םישנא תסיפת 'łapanie ludzi' (91 דע ,ינבואר). W przypadku rzeczowników oznaczających uczucia w polskim przekładzie przyimek kie-runkowy wyraża pacjensa: לארשי תאנש 'nienawiść do Izraela' (205 תוצונ ,ראב), w stylu archaizującym moż-liwy przekład 'nienawiść Izraela', czego dziś się unika z powodu dwuznaczności, i także w hebrajskim pacjensa rzeczownika 'nienawiść' częściej wyraża przyimek kierunkowy: תונגרובל םתאנש 'ich nienawiść do burżuazji' (205 תוצונ ,ראב), mimo że w obu językach czasowniki אנש 'nienawidzić' mają dopełnienie bliż-sze.

• Dopełniacz przyimkowy wyrażający pacjensa: ךרדה ילותיפ לש הנוכנ העידיב 'z dobrą znajomością mean-drów drogi' (199 הלכה ,עשוהי); ריק לש הסירה 'wyburzenie ściany' (130 רפס ,ןמסורג); תיבה לש הביזעה 'opu-szczenie domu' (82 הבהאש ,ןבארה).

• Dopełniacz zaimkowo-przyimkowy wyrażający pacjensa: הזחמה לש ותלצה 'uratowanie sztuki tea-tralnej' (115 לגנינ ,רחש); ןועמה לש ותשיכר 'nabycie budynku' (66 תחת ,רימש); תקושל סוס לש ותכלוה 'prowa-dzenie konia do poidła' (70 וידי ומב ,רימש); שארה לש ופוצריק 'szorowanie głowy' (16 תחת ,רימש); לש ולושיח בצמה 'kształtowanie sytuacji' (75 וידי ומב ,רימש).

b.2. Jeden z rzeczowników w dopełniaczu wyraża agensa, drugi pacjensa

Ponieważ w języku hebrajskim dopełniacz może też wyrażać agensa rzeczownika odczasownikowego, Rosén (1957: 153–156) dopatrzył się zasady, że dopełniacz morfologiczny wyraża pacjensa, a dopełniacz przyimkowy wyraża agensa. Z podanych wyżej przykładów wynika, że może to być co najwyżej tenden-cja, choć jest ona bardzo wyraźna, gdy rzeczownik jest określony przez dwa dopełniacze nie połączone spójnikiem ו-. Wtedy faktycznie najczęściej dopełniacz morfologiczny (znajdujący się zawsze bliżej rze-czownika) wyraża pacjensa, a przyimkowy lub rzadziej zaimkowo-przyimkowy (oddalony od rzeczowni-ka) wyraża agensa. Jeśli w polskim przekładzie wyrazić agensa dopełniaczem, to jest on preponowany, natomiast dopełniacz postponowany wyraża pacjensa. W przekładzie stylistycznie ekwiwalentnym należy jednak agensa wyrazić przyimkiem przez, jako że dopełniacz preponowany wyrażający agensa, gdy pa-cjensa wyraża dopełniacz postponowany, jest rzadki w polszczyźnie i książkowy: Marksa anali-za mieszcanali-zańskiego społeczeństwa klasowego^17F18 (por. Topolińska 1984: 366):

ימענ לש הניגנה דומיל 'Noomi uczenie się gry/uczenie się gry przez Noomi' (243 ןורכז ,יאתבש)

רבג לש ומצע תאנוא 'mężczyzny oszukiwanie samego siebie/oszukiwanie samego siebie przez mężczyznę' (27 דע ,ינבואר)

ןומולס לש םיפעפע־ץוויכ 'Salomona ściągnięcie brwi/ściągnięcie brwi przez Salomona' (104 תחת ,רימש) םלטצמה לש הזחה תפיקז וז תא 'to osoby fotografowanej wypięcie piersi/to wypięcie piersi przez osobę

foto-grafowaną' (52 יכ ,רימש)

םירוחב ינש לש ץמואה תנגפה 'dwóch chłopaków demonstrowanie siły/demonstrowanie siły przez dwóch chło-paków' (70 תוריק ,םחש)

הדוסח לש תונקדצ תפטה 'świętoszki prawienie morałów/prawienie morałów przez świętoszkę' (255 תחת ,רימש) דאסא לש הלועפה ףותיש תא 'Asada podjęcie współpracy/podjęcie współpracy przez Asada' (190 קדייח ,גרובזנג)

השוגרה וירבד תאצרה [...]

שמ לש

ה 'Mojżesza afektowane [...] wypowiadanie słów/afektowane wypowiadanie słów przez Mojżesza' (46 יכ ,רימש)

השאה לש הדי תטשוה 'kobiety wyciągnięcie ręki/wyciągnięcie ręki przez kobietę' (19 יכ ,רימש)

18 „Studia Socjologiczne” 94–94 (1984), s. 22.

b.3. Rzeczownik w dopełniaczu wyraża pacjensa, gdy agensa wyraża zaimek dzierżawczy

Jeśli agensa wyraża hebrajski zaimek osobowy w dopełniaczu, czyli zaimek dzierżawczy, gdy jednocze-śnie pacjensa wyraża rzeczownik w dopełniaczu morfologicznym, to zaimek dzierżawczy przybiera formę analityczną, i w polskim przekładzie pojawia się zaimek dzierżawczy (preponowany) lub przyimek przez:

"

תיטירבה תוינידמה חותינ "

ולש [...]

הפצוח אלא וניא 'jego analiza polityki brytyjskiej [...] jest tylko bezczelnością' (65 ןבא ,םחש), w 1. osobie byłoby 'moja analiza polityki'.

יתמש

הלש םילמה תזתהל בל 'zwróciłem uwagę na jej wypowiadanie słów/wypowiadanie słów przez nią' (24 דע ,רימש)

ולש תדלומה תבהא [...]

םירבחל תונמאנ התייה 'jego kochanie ojczyzny/jego miłość do ojczyzny [...] to była wierność przyjaciołom' (87 תויקינקנ ,םחש)

תוזתה

ןהלש החילסססה 'ich rzucanie Przrzrzepraszam/rzucanie przez nie Przrzrzepraszam' (27 ידלי ,רימש) הלש ןוזמה תריקנ תא קיספה 'przerwał jej dzióbanie pokarmu/przerwał dzióbanie pokarmu przez nią' (74 ברח ,ףסוי רב)

Konstrukcje typu הלש םילמה תזתה 'jej wypowiadanie słów/wypowiadanie słów przez nią' to szczególny przypadek konstrukcji dopełniaczowej określonej przez zaimek dzierżawczy analityczny odnoszący się znaczeniowo do pierwszego składnika tej konstrukcji, tj. konstrukcji typu ילש רועה טוקלי 'moja skórzana teczka' (19 דע ,רימש). Gdy drugi składnik jest określony zaimkiem syntetycznym, w stylu wolnym od archaizacji zaimek ten znaczeniowo odnosi się tylko do drugiego składnika, tj. jeśli drugi składnik to rzeczownik konkretny, zaimek syntetyczny go określający wyraża posiadacza rzeczy nazwanej drugim składnikiem, a nie agensa rzeczownika odczasownikowego będącego pierwszym składnikiem, i w prze-kładzie polskim pojawia się zaimek dzierżawczy określający odpowiednik drugiego składnika:

• Agens rzeczownika odczasownikowego jest nieznany: הידמ תריפתל המצעב גאדת 'sama zatroszczy się o uszycie swego munduru' (33 דע ,רימש), tj. 'o to, by ktoś uszył jej mundur', nie 'o swoje szycie munduru'.

• Agens rzeczownika odczasownikowego jest domyślny, tj. ze znaczenia całego zdania wynika, że za-imek dzierżawczy wyraża nie tylko 'posiadacza' drugiego składnika, ale też agensa pierwszego składnika:

ויסנכמ תסיכר םילשמ 'kończy zapinanie swoich spodni' (86 תמוניה ,רימש)

ותד תרמה ידי לע ךלש הנחמה לא ףרטציש 'żeby się przyłączył do twojego obozu poprzez zmianę swojego wy-znania' (90 תמוניה ,רימש)

Jeśli także drugi składnik jest rzeczownikiem abstrakcyjnym odczasownikowym, określający go za-imek syntetyczny może wyrażać pacjensa drugiego składnika, i wtedy w polskim przekładzie, o ile zna-czeniowym odpowiednikiem drugiego z czasowników jest polski czasownik z dopełnieniem bliższym, zaimkowi syntetycznemu odpowiada dopełniacz: הנורתפ תייחד 'odłożenie na później rozwiązania go [= problemu]' (133 אוה ,רימש).

Jeśli dopełniacz wyrażający pacjensa jest przyimkowy, możliwy jest w hebrajskim odwrotny szyk, tj.

pierwszy dopełniacz (tu zaimek analityczny) może wyrażać agensa, a drugi pacjensa. W polskim przekła-dzie pacjensa wyraża dopełniacz postponowany, agensa wyraża preponowany zaimek przekła-dzierżawczy:

הלאכימ לש ךלש רואיתה 'twój opis Michaeli/opisanie Michaeli przez ciebie' (46 חצר ,רוא םש); לש ולש רואית המלש־למג 'jego opis modliszki/opisanie modliszki przez niego' (20 רקיעב ,ולש). Wyrażenie agensa i pacjen-sa w taki sposób jest w hebrajskim z powodów czysto frazeologicznych niemożliwe, gdy do nich obu odnoszą się zaimki osobowe, tj. niemożliwe jest wyrażenie ולש ךלש רואיתה 'twój opis jego/twoje opisanie go' < 'ty opisujesz go'. Polskie wyrażenie twój opis jego < 'ty go opisujesz' wydaje się akceptowalne.

b.4. Rzeczownik w dopełniaczu wyraża pacjensa, gdy agensa wyraża przyimek 'przez'

Odpowiednik polskiego przyimka przez wyrażającego agensa, gdy pacjens jest wyrażony dopełnia-czem (także dopełniadopełnia-czem zaimka osobowego, tj. zaimkiem dzierżawczym syntetycznym), występuje też w języku hebrajskim, i jest to ידי לע w stylu neutralnym, ידיב w stylu książkowym:

םירצמה ידי־לע המחלמה שודיחמ םידחופ םה 'oni boją się wznowienia wojny przez Egipcjan' (44 שאר ,ןד) םימחולה לש םתפישח

[...]

םייטירב תוחוכ ידי־לע 'odkrycie bojowników [...] przez siły brytyjskie' (53 רודכ ,טיבש) וניסוטמ ידי־לע םייוהיז לקהל ידכ 'aby ułatwić naszym samolotom ich identyfikację' (54 שאר ,ןד)

אבצה ידי־לע דסומה לש תופוכתה תוריגסה 'częste zamykanie tej instytucji przez wojsko' (48 ןמזה ,ןמסורג) תלפה

יבולה םיעסונה סוטמ [...]

ילארשיה ריוואה־ליח יסוטמ ידיב 'strącenie libijskiego samolotu pasażerskiego [...]

przez izraelskie samoloty wojskowe' (58 שאר ,ןד)

b.5. Zaimek dzierżawczy syntetyczny wyraża pacjensa, gdy agens nie jest wyrażony

Pacjens hebrajskiego rzeczownika odczasownikowego może być wyrażony zaimkiem osobowym w dopełniaczu, tj. zaimkiem dzierżawczym, z reguły syntetycznym, zgodnie z obserwacją Roséna.

W polskim przekładzie pojawia się nie zaimek dzierżawczy (bo ten wyraża w języku polskim raczej agensa rzeczownika odczasownikowego), lecz dopełniacz (postponowany) zaimka osobowego (nawet jeśli odpowiedni czasownik ma dopełnienie w bierniku), co prawda czasem synkretyczny z zaimkiem dzierżawczym, który w stylu neutralnym jest jednak preponowany, np. w przykładach poniżej ich, jej to dopełniacze zaimków one, ona, a nie zaimek dzierżawczy, co widać, gdy zamiast tych form użyje się zaimków 1. lub 2. osoby: usunięcie mnie, zamknięcie nas^18F19. Zaimek 3. osoby w dopełniaczu wyrażający posiadacza lub agensa jest zwykle preponowany: ich dom; ich pisanie, natomiast szyk postponowany jest podniosły: dom ich lub mylący, bo pisanie ich to raczej nominalizacja zdania 'ktoś je pisze'. Gdy jednak zaimek wyraża pacjensa rzeczownika odczasownikowego, szyk postponowany nie jest podniosły, jak w przykładach poniżej wleczenie ich, spalenie ich:

שרגמה לא םתרירגו םימוזגה םיפנעה טוקיל 'zbieranie odciętych gałęzi i wleczenie ich na plac' (20 ידלי ,רימש) התחיתפ 'otwarcie ich [= drzwi]' (91 תחת ,רימש)

ותכיפשו ויד 'atrament i rozlewanie go' (37 וידי ומב ,רימש)

םתריכמו םיצפח תבינגב 'o kradzież rzeczy i sprzedanie ich' (111 תומש ,ינבואר) דסומה תריגס

,

ותרבעה וא 'zamknięcie zakładu, lub przeniesienie go' (15 ידלי ,רימש) םש ותמקה 'utworzenie go [= przedsiębiorstwa] tam' (89 ונפייז ,תימע רדפ ןור)

הדומיל ןפואו הרותה ןינע 'kwestia Tory i sposób uczenia (się) jej' (11 הביבח ,וריבודרוק) םתלצהל ץלחיהל םיבייח 'należy podjąć się uratowania ich' (38 ונפייז ,תימע רדפ ןור)

איבה [...]

ולש הרדתקהמ ותקחרהל 'doprowadziło [...] do usunięcia go [= profesora] z katedry' (53 םיכאלמ ,רנ ןב) ועוציב לע דיפקה 'pilnował wykonywania go [= harmonogramu zajęć]' (133 יעצפ ,בוטרב)

ןתרתהו תומהבה תמיתר 'zaprzęganie zwierząt i odprzęganie ich' (70 וידי ומב ,רימש) ךומתי אוה

[...]

יקוליסב 'on poprze [...] usunięcie mnie' (41 ןכיה ,םולב לטסק)

הלוצאה ןמ םקוליסל םיכסמ ינא 'zgadzam się na usunięcie ich ze szlachty' (99 לגנינ ,רחש) איבמ היה

[...]

ורורחשל 'doprowadzał [...] do uwolnienia go' (63 םיכאלמ ,רנ ןב)

ותספדהב אלא ותגצהב אל הפ רבודמ 'mowa tu nie o wystawieniu go [= dramatu], lecz o wydrukowaniu go' (112 לגנינ ,רחש) םיפלקה תמרהב

[...]

םתייארבו 'w podnoszeniu kart [...] i w widzeniu ich' (109 ןורכז ,יאתבש)

ותגשהב וייח תא בוש ןכסי םא 'czy będzie ryzykował życiem dla zdobycia jej [= butelki]' (86 תמוניה ,רימש) תא רומגל ידכ

התריפת 'aby skończyć szycie jej [= sukienki]' (78 תוהוגנ ,לקנש)

םתרימא ךותב ךירבד תא םינקתמ 'poprawiają twoje słowa w trakcie mówienia ich' (155 תודגא ,זול) תרעטצמ םירבדה ךותב

[...]

םתרימא לע 'w trakcie tych słów [...] żałuje wypowiedzenia ich' (29םוקמ ,זוע) ותביתכ המייתסנש רחאל דימ זנגנ רפסה 'książka została utajniona zaraz po tym, jak zakończyło się pisanie jej'

( םעל הלבק80 )

תקיודמ הרוצב םיחסונמו םישרופמ םה הריציה יללכ [...]

ילמרופ אוה םחוסינ 'reguły generatywne są objaśnione

i sformułowane precyzyjnie [...] formułowanie ich jest formalne' (81 אובמ ,רינ)

ףוס םי תעירקכ אבא תיבמ םתעירק השק 'oderwanie ich od domu rodzinnego jest tak trudne, jak rozdzielenie wód Morza Czerwonego' (29 ןבא ,םחש)

השוביכ ירחא דימ םילשוריל עיגה אוה 'przybył do Jerozolimy zaraz po podbiciu jej' (79 ימי ,בגש) התביתכ ןמזב 'w czasie pisania go' (Rosén 1957: 145)

התכישמ ךות ותבינע ףפורמ ודוע 'nadal poluzowując sobie krawat poprzez pociąganie go' (35 ידלי ,רימש)

התקיתש לעו הייוניע לע תודגא 'legendy o torturowaniu jej i o jej milczeniu' (7 תבהא ,קוינק) – w polskim przekładzie pierwszy dopełniacz jest postponowany, bo wyraża pacjensa, drugi jest preponowany, bo wyraża agensa.

ושופיחב אלא הקסע אל 'była zajęta wyłącznie szukaniem go' (49 תחת ,רימש) ותחיצר 'zamordowanie go' (82ןועגשה ,יריאמה)

19 To samo dotyczy przekładu arabskiego zaimka dzierżawczego określającego rzeczownik odczasownikowy i wyrażającego jego pacjensa, por. Górska 2000: 56–57.

יתסיפת םצעמ קיפהל אוה דתעתמש האנהה תא יתשח 'wyczuwałem przyjemność, jaką on zamierzał czerpać z samego trzymania mnie' (164 שיאה ,רנ ןב) < יתוא ספות אוה, nie 'z mojego trzymania', bo to znaczy 'ja trzymam'.

יתחיצר תכאלמ םיחצנמ םיעשופה 'zbrodniarze kierują czynnością zabijania mnie' (91 םיעשופה ,דג)

ךתחיצר תא עונמל ידכ רבד תושעל הלוכי יתייה אל ינא 'nie mogłabym zrobić nic, aby zapobiec zabiciu ciebie' (175 תארקל ,בומיסא)

םולשב יתקידב הרבע 'badanie mnie odbyło się spokojnie' (141 רפס ,יקסניול)

םולשב יתקידב הרבע 'badanie mnie odbyło się spokojnie' (141 רפס ,יקסניול)

W dokumencie Hebrajski zaimek osobowy i jego polskie odpowiedniki : analiza kontrastywna (Stron 130-153)