Zaimek wskazujący אוהה 'tamten' jako przydawka, o przedmiotach odległych w czasie lub przestrzeni המש אוהה ריצעה הז

ותחיש עצמאב והשיא ,

את ילשש טפשמה

טטצל בה 'to było, gdzieś w środku jego przemowy, zdanie, które

Szeli będzie lubiła przytaczać' (345 דע ,רימש)

אוהש־הפיא םימייק תומולחה םג 'również sny gdzieś istnieją' (107 םוי ,דגמ) והשפיא התוא יתפחד 'gdzieś ją wcisnęłam' (75 תודגאמ ,רימש)

והשימש רמול השק

אוהש הפיא יל הכחמ 'trudno powiedzieć, że ktokolwiek czeka na mnie gdziekolwiek' (222 ייח ,ולש) םוקמ־תברקב אוהש ןכיה אצמנ יתימאה ןורתפה 'prawdziwe rozwiązanie znajduje się gdzieś tu blisko' (466 תע ,ראב)

g. והשפיאמ (styl neutralny), והשנאמ, והשניאמ, ש יאמאוה (styl książkowy) 'skądś' הסנמ

ותוא דירוהל

והשנאמ 'próbując ściągnąć go skądś' (48 שולש ,זפרוא)

והשניאמ הל רכומ היה רזומה םשה 'ta dziwna nazwa była jej skądś znana' (477 תיטנדוטס ,ץירק) והשפיאמ רשנש דחא שקשק 'jedna łuska, która skądś spadła' (83 רדח ,ינועמש)

אוהש־יאמ בוש העיפומ התיה 'przychodziła skądś z powrotem' (126 הרקמ ,דגמ) והשיאמ ותוא אוה ריכמ םאה

? 'czy on go skądś zna?' (36 םייחה ,דגמ) h. והשנאל 'dokądś' (styl neutralny)

אוהש־ןאל הצר 'pobiegła dokądś' (52 לוגנרת ,רימע) והשנאל תרהממ תא

? 'śpieszysz się dokądś?' (343 העברא ,ובנ) i. והשיתמ 'kiedyś'

לקד יצע הכותב עוטנל הסינ והשיתמ והשימש תחנזומ רכיכ שי 'jest zaniedbany plac, na którym ktoś kiedyś próbował posadzić palmy' (235 ףוג ,עושק)

םשגה קספ םויה ךשמב אוהש יתמ 'w pewnej chwili w ciągu dnia ustał deszcz' (147 סרחכ ,דיפל) j. והשכיא 'jakoś'

ול טלפנ היה הז

םינשה ךשמב והשכיא 'to jakoś by mu się wymknęło w ciągu tych lat' (333 הלכה ,עשוהי) אוהש ךיא םייח 'jakoś się żyje' (309 הודח ,דגמ)

11.2. Zaimek zanegowany אוהש ... םוש 'żaden' (styl książkowy)

איהש העיבת םוש יקצורט רמל ןיא 'pan Trocki nie ma żadnych żądań' (319 החונמ ,זוע)

איהש הניחב םושמ המשגהל ןתינ וניא 'nie jest możliwy do spełnienia pod żadnym względem' (57 ןכוס ,רחש) אוהש ךוביס םוש ילב 'bez żadnej komplikacji' (561 ימי ,רהזי)

השעי לב [...]

ןהש תויוועה םוש 'niech nie robi żadnych grymasów' (363 רופיס ,זוע)

Wariant neutralny to: ןמוי םוש בתוכ ינניא! 'nie piszę żadnego dziennika' (115 לאהשע ,דגמ).

11.3. Zaimek wskazujący אוהה 'tamten' jako przydawka, o przedmiotach odległych w czasie lub przestrzeni המש אוהה ריצעה הז

! 'to tamten aresztant, tam!' (258רדח ,ינועמש)

הלאה םירטושה ומכ םהה םילייחה ויה ילוא 'może tamci żołnierze [rzymscy, biorący udział w ukrzyżowaniu Chrystusa] byli jak ci policjanci [izraelscy]' (332רדח ,ינועמש)

Zaimek אוהה może też odnosić się do rzeczy odległych w czasie, choć wspomnianych w bliskim kon-tekście poprzedzającym, i wtedy w polskim przekładzie pojawia się zaimek tamten lub ten:

םש היה אל ימ ,

איהה הביסמב

? 'kogóż tam nie było, na tym/tamtym przyjęciu?' (100 םיצע לע ,דגמ)

דחפ אלש דלי היה אל םהה םינמזב 'w tych/tamtych czasach nie było dziecka, które by się nie bało' (51 ישרוש ,גומלא)

Zaimek אוהה może być użyty substantywnie w znaczeniu 'ten/tamten człowiek', tj. gdy wyrażony jest kontrast z 'innymi ludźmi' (stąd często jako poprzednik zdania względnego ograniczającego). Nie jest konieczne użycie w kontekście rzeczownika, do którego anaforycznie odnosiłby się zaimek:

םההמ היה הזה שיאה םג 'również ten człowiek był jednym z tamtych (ludzi)' (17 יעוגעג ,תרק)

Niekiedy substantywne użycie zaimka אוהה odnoszącego się do osób wyraża ujemną ocenę, zwłaszcza gdy brak kontrastu, który uzasadniałby użycie zaimka wskazującego zamiast osobowego:

איהה לש םוטמטה לע ותא דחי קחצתש 'by ona razem z nim śmiała się z głupoty tej dziewczyny' (50 והשימ ,ןמסורג) אוהה wyraża tu niechęć, świadczy użycie w odniesieniu do tej samej osoby nazwiska określonego ro-dzajnikiem i zaimkiem wskazującym. byłby zaimek אוה, możliwy, bo osoba, do której się odnosi אוהה, jest wspomniana w bliskim kontekście.

Zaimek אוהה jest też używany substantywnie zamiast rzeczowników nieożywionych, gdy w kontekście pojawia się zastępowany rzeczownik. Zaimek taki jest emotywnie neutralny i wyraża kontrast:

תונומת

הילעמש איהה 'miał nadzieję, że będzie przez całą noc

propono-wać szuflady [...] tę albo tę nad nią' (433רדח ,ינועמש)

Jeśli zaimek אוהה jest składnikiem wyrażenia przyimkowego, ma dwie formy wariantywne, bez spół-głoski rodzajnika lub z nią: אוהל הכחת איה 'będzie czekała na tamtego mężczyznę' (199 תובנגתה ,זנק); ול עריא אוההל 'zdarzyło się tamtemu człowiekowi' (55 םירופיס ,זזה).

11.4. Zaimek wskazujący ותוא 'ten/ten sam', homonimiczny z zaimkiem osobowym będącym dopeł-nieniem bliższym analitycznym. Rzeczownik określony tym zaimkiem może być gramatycznie określony lub gramatycznie nieokreślony, bez różnicy znaczeniowej:

• Rzeczownik gramatycznie nieokreślony:

Nawet jeśli rzeczownik określony zaimkiem ותוא jest nazwą własną, może stać się gramatycznie nie-określony właśnie pod wpływem przydawki ותוא:

ןכסימ דלונרא ותוא 'ten biedny Arnold' (14 תיטנדוטס ,ץירק)

םלענ םוסק השמ ותוא 'ów zaczarowany Mojżesz zniknął' (11 שפיט ,םריבא)

ףייעו ןקז דאופ ותוא אצמת 'znajdziesz tego samego, starego i zmęczonego Fuada' (426 הלכה ,עשוהי)

• Rzeczownik gramatycznie określony:

הפיה רוחבה ותוא ילא סנכנ ,

ראידאמ [...]

בדנתהש 'przyszedł do mnie ów piękny chłopak, Węgier [...] który się zgłosił na ochotnika' (87 ןועגשה ,יריאמה)

תויצאוטיסה ןתוא תא טעמכ םירבוע םלוכ 'wszyscy przechodzą prawie te same sytuacje' (84 הנימה ,םולב-לטסק) יתדמל ינאש רמוחה ותוא קוידב ודמל םה 'oni uczyli się dokładnie tego samego materiału, którego ja się uczyłem'

(97 ןמזה ,ןמסורג)

Jeśli rzeczownik określony zaimkiem ותוא jest dopełnieniem bliższym, to przyimek dopełnienia bliż-szego, czyli תא, może pojawić się lub nie (Glinert 2004: 16, 97), z tego powodu, że przyimek dopełnienia bliższego z zaimkami osobowymi jest homonimem zaimka ותוא 'ten':

ול רמאתש ידכ בושח רבד ותוא

רמאנ אל ןיידעש 'po to, aby mu powiedziała tę ważną rzecz, która jeszcze nie zo-stała powiedziana' (311 הלכה ,עשוהי)

השיגפ התוא תא ןורש ראתי 'Szaron opisze to spotkanie' (46 שאר ,ןד)

Ponieważ zaimek ותוא znaczy 'ten' lub 'ten sam', podkreślić znaczenie 'ten sam' można dodając przy-dawki שממ lub ומצע:

שממ הפק־תיב ותואב םיבשוי ונייה 'siedzieliśmy w tej samej kawiarni' (28 םירע ,ןודואל) מ ןתואב תחתפנש

ןמצע םיל '[powieść,] która zaczyna się tymi samymi słowami [co inna powieść]' (196 הלכה ,עשוהי) יתשפוח תא דחי וניליב וב ומצע ןולמ־תיב ותואב 'w tym samym hotelu, w którym spędziliśmy razem mój urlop'

(174 הרקמ ,דגמ)

Substantywnie użyty zaimek ותוא odnoszący się do osób, jako poprzednik zdania względnego ograni-czającego, nie musi odnosić się do żadnego rzeczownika użytego w kontekście poprzedzającym^56F57:

לכו םתוא ונתוא םינומ ויהש [...]

ורמאו ודוה 'i wszyscy ci, którzy nam docinali [...] przyznali (388 לומת ,ןונגע) ותואו

ול רמוא וחיכומש 'ten, który go strofuje, mówi doń' (442 לומת ,ןונגע) םיתשה ןמ התוא הבישה

הב ,

הרע איהש 'odrzekła ta kobieta spośród dwóch, które były w niej, która była czujna' (54םילוגה ,ןוראב)

הרעה ול התיהש ותוא רמאו רזח 'powtórzył ten, kto wygłosił był uwagę' (342 דע ,רימש)

Rzadziej substantywnie użyty zaimek ותוא oznacza przedmioty, i wtedy w kontekście poprzedzającym pojawia się rzeczownik, do którego zaimek się odnosi: םיכלוהש םתוא [...] בכר ילכ אלמתמ ליחתה איגה רעש

והש םתואו ופיל םילשורימ

םילשוריל ופימ םיכל 'Miejsce zwane Sza‘ar Hagaj zaczęło napełniać się pojazdami [...], tymi, co jechały z Jerozolimy do Jafo i tymi, co jechały z Jafo do Jerozolimy' (361 לומת ,ןונגע).

Hebrajski zaimek osobowy w formie niezależnej jest też składnikiem zaimka dzierżawczego skontra-stowanego (por. rozdz. 3, 1.4.1).

12. Podsumowanie

W obu językach istnieją warianty zaimka osobowego oraz warianty konstrukcji, w których skład wchodzi zaimek osobowy, jednak na ogół w języku hebrajskim wybór wariantu nie zależy od kontekstu składniowego czy znaczenia zdania, lecz ma charakter stylistyczny. W języku polskim wybór wariantu przeważnie zależy od kontekstu składniowego. Ta różnica między językiem hebrajskim a polskim powo-duje, że tłumacząc z języka hebrajskiego na polski trudno jest uzyskać ekwiwalencję stylistyczną za po-mocą samego tylko doboru odpowiednich form zaimka osobowego czy odpowiednich konstrukcji, w których skład on wchodzi. Z kolei tłumacząc z polskiego na hebrajski stosunkowo łatwo jest osiągnąć

57 Glinert 2004: 100–101, jednak autor ten niesłusznie to znaczenie zaimka ותוא przypisuje tylko formie mnogiej:

םתוא 'those who'.

takie efekty stylistyczne, jak archaizacja, książkowość czy niedbałość stylu. Ponieważ jednak w tekstach hebrajskich opisane tu wykładniki rozmaitych rejestrów stylistycznych mają dużą częstość, hebrajski przekład tekstu polskiego może okazać się stylistycznie bardziej wyrazisty niż oryginał. Innymi słowy, obserwowane we współczesnej polszczyźnie różnice między np. stylem potocznym a książkowym czy publicystycznym są mniej wyraziste i rzadziej się w tekstach manifestują, niż ma to miejsce w języku hebrajskim.

Mimo że na ogół w języku hebrajskim wybór wariantu jest uwarunkowany stylistycznie, a w języku polskim gramatycznie, można zaobserwować pewne podobieństwa pomiędzy hebrajskim dopełnieniem bliższym syntetycznym i analitycznym, a polskimi krótszymi i dłuższymi formami przypadkowymi za-imka osobowego. Otóż w obu językach pewne konteksty składniowe (szyk inicjalny, koordynacja, nega-cja, określenie partykułami) wykluczają odpowiednio dopełnienie syntetyczne w języku hebrajskim i formę krótszą zaimka osobowego w języku polskim.

Hebrajski zaimek osobowy jako składnik wyrażenia przyimkowego ma formę sufiksu, co znacznie ogranicza możliwość elipsy przyimka. Polski zaimek osobowy nie jest sufiksem przyimka i dzięki temu możliwa jest w języku polskim elipsa przyimka, którego dopełnieniem jest zaimek osobowy, choć jest ona także w języku polskim ograniczona z powodu istnienia form zaimkowych specyficznych dla wyra-żeń przyimkowych (niego itd.).

Zaimek osobowy w funkcji podmiotu pojawia się w języku hebrajskim znacznie częściej niż w pol-skim. Wynika to z faktu, że czasownik hebrajski w czasie teraźniejszym przybiera formę imiesłowu nie wyrażającego kategorii osoby, która musi być wyrażona zaimkiem osobowym.

Charakterystyczna dla języka hebrajskiego ekstrapozycja ma w języku polskim pragmatyczny ekwi-walent w postaci zdania o zmienionym szyku, a jeśli w zdaniu hebrajskim ekstraponowany jest zaimek nieokreślony lub wskazujący będący poprzednikiem zdania względnego, wtedy w polskim przekładzie pojawia się zdanie złożone o niespotykanym szyku, mianowicie rozpoczyna je zaimek zwykle względny, po którym następują dalsze składniki zdania względnego, a po nich zaimek wskazujący (będący zwykle poprzednikiem) i po nim reszta składników zdania głównego. Zaimek względny jest wtedy kataforą, ale zachowuje właściwy sobie szyk inicjalny, zaimek wskazujący staje się spójnikiem międzyzdaniowym i dlatego ma szyk inicjalny: Kto wróci, tego zastrzelą i nie są możliwe takie modyfikacje szyku: Wróci kto, tego zastrzelą, ani Kto wróci, zastrzelą tego.

Rozdział 3