Klaster jako jeden z przejawów innowacyjności regionu

Innowacyjność regionu jest wypadkową umiejętności wykorzystania własnego potencjału, zasobów, jakim dany region dysponuje, oraz umiejętności budowania relacji z otoczeniem.

Klastry z jednej strony eskalują przede wszystkim skalę działalności gospodarczej, z drugiej zaś minimalizują koszty produkcji czy marketingu. W znaczący sposób podnoszą również stopień ich innowacyjności dzięki wymianie wiedzy, zasobów oraz doświadczenia.

W odniesieniu natomiast do regionu największą korzyścią, jaką generują, jest podniesienie jego innowacyjności i poziomu specjalizacji. Możliwość generowania innowacyjnych usług oraz produktów stwarza możliwość uzyskania wyższych przychodów, które to z kolei generują większe wpływy dla regionu z opłacanych podatków. Dodatkowo zarówno rozwój klastrów, jak i samych struktur klastrowych, sprzyja powstawaniu lokalnej przedsiębiorczości a dzięki prowadzonym na szeroką skalę projektów badawczo – rozwojowych powstają firmy typu spin-off²⁰⁴.

Dla regionów nabierają znaczenia korzyści społeczne, które często już były wymieniane jako skutki klastrowania, ale autorka je wskazuje powtórnie, ze względu na istotność dla poruszanego tematu. Są to korzyści społeczne, spośród których wymienić należy: generowanie nowych miejsc pracy, a tym samych zmniejszenie stopy lokalnego bezrobocia, wzrost jakości zasobów ludzkich,

204 Przedsiębiorstwo typu spin-off to przedsiębiorstwo powstałe poprzez wydzielenie się z jednostki macierzystej, którego celem jest komercjalizacja wiedzy naukowej i technologii. Źródło: www.wikipedia.pl, dostęp: 10.02.2016 .

które postrzegane są przez pryzmat nieustannego podnoszenia kompetencji pracowników. Nieustanna inwestycja w kapitał ludzki wpływa pozytywnie na powstawanie nowych przedsiębiorczych jednostek na terenie regionu. Sam klaster jest strategicznym rynkiem zbytu dla nowych firm.

Inicjatywy klastrowe, również tak jak klaster, sprzyjają konkurencyjności względem innych regionów ze względu koncentrowania zasobów oraz jak twierdzi A. Hoen²⁰⁵ powstaje w regionie efekt „rozlewania się”, który polega na tym, że w regionie następuje:

 wzrost eksportu,

 ugruntowanie przewag konkurencyjnych,

 przyspieszony wzrost gospodarczy danego regionu,

 przyspieszony wzrost regionalnej produktywności.

Powiązania w ramach struktur klastrowych sprzyjają również przepływowi informacji na terenie danego regionu, promując go jako inwestujący w wiedzę o dużym potencjale innowacyjnym²⁰⁶, co umacnia procesy komunikacyjne i powoduje wzrost innowacyjności w poszczególnych przedsiębiorstwach.

Innowacyjność przedsiębiorstw turystycznych przejawia się wspólnotową dostępnością do zasobów, wspólnym produktem i pozostałymi działaniami marketingowymi. Innowacyjność produktowa i niektórych procesów przekłada się na sieć a potem na cały region.

Region dodatkowo dzięki wspólnemu działaniu podmiotów w nim zlokalizowanych posiada większą siłę przetargową wobec regionalnych kontrahentów oraz dostawców²⁰⁷.

W odniesieniu do kryterium przedmiotowego klaster generując środowiska proinnowacyjne postrzegany może być jako przejaw innowacyjności produktowej, procesowej organizacyjnej oraz marketingowej (rys. 19).

205 A. Hoen, CPM Memorandum, CPM Netherlands Bureau for Economic Policy, August 2001, s. 123.

206 R.M. Kanter, orld… op.cit., Simon&Schuster, New York 1995, s. 65.

207 S. Bertini, Stimulating Spontaneus Development and Clustering SMEs. Concepts from Empirical Analysis. The 44-th ICSB World Conference, Naples, Italy 1999, p.

20-23.

Rysunek 19. bszary możliwych działań innowacyjnych przedsiębiorstw turystycznych w klastrze

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: J. Schumpeter, The Theory of Economic Development, Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts. 1934, p. 62-65.

Innowacyjność produktowa klastra turystycznego (z ang. product innovation tourist cluster) ma miejsce wówczas, kiedy przedmiotem rynkowej wymiany przedsiębiorstw turystycznych funkcjonujących w klastrze staje się całkiem nowy produkt lub usługa bądź produkt dotychczas funkcjonujący na rynku, którego cechy technologiczne znacząco różnią się od cech produktu dotychczas funkcjonującego na rynku. Obserwuje się ten stan z racji tworzenia wspólnych pakietów usług turystycznych klastra.

Innowację procesową klastra turystycznego, zwaną także technologiczną (z ang. proces innovation cluster), charakteryzuje zespół działań polegających na opracowaniu i wdrożeniu przez przedsiębiorstwa turystyczne nowych bądź ulepszonych metod świadczenia usług, które w rezultacie zaowocują pojawieniem się na rynku nowych usług. Innowacyjność procesowa to także modyfikacja sposobu dotychczasowego schematu świadczenia usług, ale i również ulepszenie procesu dostaw usług. Innowacje procesowe obejmują też zmiany dokonywane w sferze informatycznej przedsiębiorstw sektora turystki, które mają na celu udoskonalenie oprogramowania wykorzystywanego przez dane przedsiębiorstwo podczas procesów świadczenia usług turystycznych i

KLASTER TURYSTYCZNY

Innowacje produktowe

Innowacje procesowe Innowacje

organizacyjne

Innowacje marketingowe

dotyczą wykorzystywania systemów rezerwacyjnych przez usługodawców, organizatorów podróży, a także turystów – w zależności od opcji programu.

Innowacja organizacyjna klastra turystycznego zwana także proceduralną (z ang. organisational innovation tourist cluster) utożsamiana jest często z wprowadzaniem zmian bezpośrednio w samej organizacji działalności biznesowej danego przedsiębiorstwa turystycznego. Polepszenie jego relacji z otoczeniem ma na celu spowodowanie szybszego przepływu informacji, pozyskanie nowych kontrahentów, co może zaowocować zwiększeniem rentowności danego przedsiębiorstwa. Innowacje organizacyjne to również zmiana w dotychczasowych procesach organizacji miejsc pracy czy kontaktach z personelem.

Innowacje marketingowe klastra turystycznego (z ang. marketing innovation tourist cluster) związane są z implementowaniem nowych koncepcji bądź technik marketingowych znacząco różniących się od dotychczas stosowanych w przedsiębiorstwa turystycznych funkcjonujących w klastrze, których podstawowym celem jest zaspokajanie zidentyfikowanych potrzeb i gustów klientów oraz zwiększenie atrakcyjności świadczonych usług na rynku.

Zmiany te najczęściej dotyczą planowania wyglądu samego produktu, jego opakowania, stosowanych metod jego promocji, przyjętej strategii sprzedaży, strategii cen, czy kanałów jego dystrybucji. Innowacje marketingowe dotyczyć mogą zarówno nowych jak i istniejących produktów bądź usług, które przedsiębiorstwo oferuje na rynku.

Badania dotyczące innowacyjności przedsiębiorstw przeprowadzone w ramach Community Innovation Survey²⁰⁸ w państwach Unii Europejskiej wskazały, iż regionalne systemy innowacyjne wyróżnia występowanie tzw.

„biegunów innowacji”, którymi są właśnie innowacyjne klastry, charakteryzujące się szczególnie silnymi powiązaniami skoncentrowanych przestrzennie w nich przedsiębiorstw oraz instytucji.

208 www.klastry.pl, dostęp: 05.05.2014 .

Klastry postrzegane są jako systemy innowacyjne w wewnątrz których odkryta wiedza przepływa sprawniej i szybciej niż poza nimi²⁰⁹; poza tym identyfikują ponad przeciętny potencjał innowacyjny (Porter M.E.) ²¹⁰ poprzez wspólne działania i łączenia branż.

Kooperujące w ramach klastra jednostki kreują innowacje, które byłyby trudne do osiągnięcia w przypadku ich autonomicznej aktywności rynkowej.

W literaturze przedmiotu dokonano usystematyzowania innowacyjnych klastrów, przyjmując za punkt odniesienia determinanty tworzenia procesów innowacyjnych wewnątrz samego klastra²¹¹:

 Klastry oparte na wiedzy, charakteryzują się przestrzenną koncentracją wyspecjalizowanych przedsiębiorstw współpracujących ze sferą B+R, która umożliwia dyfuzje wiedzy oraz transfer informacji dotyczących zastosowania nowych rozwiązań innowacyjnych czy działań patentowych.

Klastry te uaktywniają się w szczególności wokół prężnie funkcjonujących instytucji badawczych regularnie z nimi współpracując.

 Klastry bazujące na korzyści skali, w których kooperujące przedsiębiorstwa dzięki współpracy z instytutami technicznymi i jednostkami naukowymi korzystają z zewnętrznych źródeł nowych technologii. Transfer technologii do klastra następuje przede wszystkim od wyspecjalizowanych dostawców sprzętu i komponentów, ich potencjał innowacyjny tkwi w zdolnościach do importowania wiedzy wygenerowanej poza granicami klastra, w szczególności na poziomie usprawnień procesowych.

209 M.S. Dahl, C. Pedersen, Knowledge Flows through Informal Contacts in Industrial Clusters: Myths or Realities, Danish Research Unit for industrial Dynamic, DRIUD Working Paper no 03-01, 2003, p. 2.

210 M.E. Porter, The Competitive Advantage of Nations, Macmillan Press, Hampshire and London 1990, p. 95.

211 B. Mikołajczyk, A. Kurczewska, J. Fila, Klastry na świecie. Studia przypadków, Difin, Warszawa 2009, s. 26, Formy organizacyjno-prawne i procedury funkcjonowania klastrów w kraju i za granicą, pod. Red. J. Hermaniuk, M.

Piotrowski, Analiza porównawcza, Studium typu Desk Research, Raport, PARP, Rzeszów, marzec 2010, s. 10-11, opracowanie dostępne na stronie: www.klastry.pl dostęp: 12.12.2015 .

 Klastry, których działalność gospodarcza uzależniona jest od współpracy z dostawcami czy imporcie niezbędnych półproduktów. Ich stopień innowacyjności w dużej mierze determinowany jest zdolnościami współpracy z dostawcami dóbr kapitałowych, półproduktowych oraz podmiotami oferującymi usługi posprzedażne.

 Klastry wyspecjalizowanych dostawców, którzy nastawieni są na innowacje produktowe i wspólną działalność badawczo-rozwojową.

 Klastry intensywne w informację²¹² – charakterystyczne w szczególności dla podmiotów zarządzających złożonymi systemami przetwarzania informacji, których strategicznym celem jest płynne dostarczanie dóbr i usług potencjalnym odbiorcom zaspokajających ich potrzeby. Zgrupowania charakterystyczne dla handlu hurtowego, usług finansowych i działalności wydawniczej.

Podsumowując, klastry stanowią wewnętrzny potencjał regionu, również rozwijające się na ich terytorium struktury klastrowe pomagają w znaczący sposób wykorzystać zasoby regionu, a jego innowacyjność zależy nie tylko od efektów, jakie osiągają podmioty w nim zlokalizowane, ale przede wszystkim od tego, jak współdziałają ze sobą oraz pozostałymi aktorami regionalnego rynku²¹³.

3.3.4. Krajowa i zagraniczna polityka wspierania klastrów –