Stymulatory i destymulatory efektu klasteringu

Na proces powstawania i rozwoju struktur klastrowych ma wpływ wiele czynników, które w znaczący sposób mogą zarówno stymulować bądź utrudniać ich rozwój.

Literatura przedmiotu wskazuje na stosunkowo obszerny zbiór czynników uważanych za istotne w procesie tworzenia gron przedsiębiorstw. W tabeli poniżej zostały zaprezentowane wybrane koncepcji dot. czynników kształtujących proces powstawania klastrów (tab. 21).

Tabela 21. Wybrane koncepcje dot. czynników kształtujących proces powstawania klastrów

Autor Koncepcja

A. Kurczewska

Autorka wyróżniła cztery podstawowe determinanty tworzenia struktur klastrowych¹⁹⁰:

1. Uwarunkowania geograficzna (m.in. lokalizacja danego skupiska przedsiębiorstw, warunki klimatyczne, dostępność określonych zasobów naturalnych poziom rozwoju infrastruktury transportowej czy wodnej.

2. Uwarunkowania historyczne (np. tradycja prowadzonej działalności na określonym terenie przekazywana z pokolenia na pokolenie czy zakres specjalizacji danego regionu w prowadzonej działalności gospodarczej.

3. Uwarunkowania gospodarcze (m.in. struktura popytu danego terytorium, potencjał rynków zbytu, poziom rozwoju rynków finansowych, poziom wykształcenia i posiadanych kwalifikacji potencjalnej kadry klastra, baza zaplecza naukowego czy uwarunkowania danego regionu do prowadzenia działalności gospodarczej.

4. Uwarunkowania polityczne (m.in. poziom prawodawstwa, specyfika prowadzonej polityki danego kraju, strategia promowania regionu, jak i samego klastra i poziom oferowanych ulg na prowadzenie działalności gospodarczej klastra.

190 B. Mikołajczyk, A. Kurczewska, J. Fila, Klastry na świecie. Studia przypadków, Difin, Warszawa 2009, s. 26-27.

S. A. Rosenfeld

Kluczowymi czynnikami sukcesu klastra są¹⁹¹:

1. Kompetencje (znacząco determinują przewagę konkurencyjną klastra, jak również regionu, na którym on funkcjonuje).

2. Powiązania (dodatkowo występujące powiązania ze światem nauki oraz firmami z pokrewnych sektorów umożliwiają szybszy rozwój grona, co w efekcie stwarza realne podstawy do osiągnięcia jego przewagi rynkowej.

3. Pomysły (są kluczowe dla powodzenia klastra).

K. Królikowski

Wskazuje zarówno na czynniki ekonomiczne i pozaekonomiczne warunkujące sukces klastra, zaliczając do nich:

1. Kapitał finansowy (np. programy wspierające sektor MŚP, fundusze strukturalne, fundusze typu venture capital.

2. Kapitał społeczny ( otwartość, zaufanie, pracowitość społeczeństwa).

3. Kapitał intelektualny (poziom wykształcenia, posiadanych kompetencji, doświadczenie i umiejętność wykorzystania go w działalności na rzecz grona).

4. Kapitał kulturowy ( pracowitość, znaczenie pracy, proinnowacyjne zachowania, możliwy stopień integracji społeczeństwa).

A practical Guide to cluster development

Wskazuje na czynniki sukcesu klastra różnicując je na ¹⁹²:

1. Kluczowe (np. istnienie powiązań sieciowych jednostek oraz występującego pomiędzy nimi partnerstwa we współpracy, wysoki poziom innowacyjności, silne kompetencje oraz możliwość wsparcia ze strony sfery badawczo-rozwojowej.

2. Wspierające.

R. Moss

Do kluczowych stymulantów rozwoju grona zalicza¹⁹³:

1. Poziom otwartości (dający możliwość łatwiejszego dostępu do nowych rozwiązań technologicznych oraz wiedzy.

2. Gotowość do współpracy jego uczestników.

3. Poziom zaufania do pozostałych uczestników sieci, który nie pozostaje bez znaczenia, jeszcze bardziej podnosząc jakość posiadanego kapitału ludzkiego.

UNIDO

Najważniejszym czynnikiem determinującym rozwój klastra jest kapitał ludzki¹⁹⁴. Uczestnicy klastra, jako silny zespół inicjujący jego działania, powinni wykazywać się wysokim poziomem komunikacji, wzajemnego zaufania, strategicznym myśleniem oraz długookresowym zaangażowanie w proces tworzenia klastra we wszystkich cyklach jego życia.

191 S.A. Rosenfeld Creating smart systems. A guide to cluster strategies in less favored regions; Europeanion – Regional Technology Strategies, April 2002. p. 6-9.

192 A practical Guide to luster development, A report to the Department of Trade and Indusrty and the English RDAs by Ecotec Research&Consulting, strona www.berr.gov.uk, dostęp:: 30.10.2015 .

193 R. Moss, Kantor World Class, Simon&Schuster, New York 1995, s. 153.

194 UNIDO, Development of Clusters and Networks of SMEs – The UNIDO Programme, Vienna 2001, s. 10-11.

M.Porter, Ch.

Ketels

Za kluczową determinantę sukcesu klastra zarówno wskazują otoczenie biznesowe, które oferując pomoc w zakresie stworzenia odpowiedniej bazy dostawców czy odbiorców, odpowiedniego poziomu zasobów ludzkich (wiedzy, umiejętności), rzeczowych (odpowiednia infrastruktura) w znaczący sposób stymuluje rozwój klastra. Również poziom lokalnych podatków czy działania bliskiej konkurencji nie pozostają bez znaczenia¹⁹⁵.

M. Enright

Do najważniejszych czynników oprócz otoczenia biznesowego determinujących rozwój grona zalicza:

1. Ciągłe budowanie relacji uczestników klastra opartych na wzajemnych zaufaniu.

2. Niczym niezakłócony przepływ informacji z zakresu prognoz gospodarczych, które zapewnią szybką i sprawną identyfikację potencjalnych szans na rozwój klastra, jak również zagrożeń hamujących jego rozwój napływających z otoczenia rynkowego klastra.

3. Nieustanne poszerzanie oferty edukacyjnej dostosowanej do zmieniających się potrzeb rynku, która zapewni jego nasycenie w wykształconą kadrę.

4. Odpowiednie wsparcie udzielane dla otoczenia około biznesowego klastra

5. Sprawny proces sieciowania przedsiębiorstw¹⁹⁶. Źródło: Opracowanie własne.

Obok czynników endogenicznych determinujących rozwój gron, które są wynikiem historycznych uwarunkowań danego regionu, występują również czynniki egzogeniczne stymulujące ich rozwój, które są rezultatem świadomej ingerencji określonych podmiotów otoczenia klastra w procesie jego tworzenia środowiska dla ich rozwoju ¹⁹⁷.

Zalicza się do nich min:

 aktywność lokalnych samorządów,

 dostępność instrumentów finansowych,

195 M. E. Porter, Clusters and the New Economics of Competition, Harvard Business Review, Nov.-Dec., 1998, p. 77 and next; Ch. Ketels, G. Lindgvist, Ö. Sölvell, Cluster and Cluster Organisation, Center For Strategy and Competitiveness, Stokholm School of Economics, June 2007. p. 13-15.

196 M. Enright, The Globalization of Competition and the Localization of Competetive Advantage: Polcies toward Regional Clustering, The University of Hong Kong, 1998, s. 8.

197 J. Staszewska, Klaster perspektywą…, op. cit., s. 42.

 poziom biurokracji,

 strukturę własności przedsiębiorstw mających zamiar tworzyć klaster,

 lokalizację chłonnych rynków zbytu,

 poziom uregulowań prawnych,

 koszty prowadzonej działalności,

 zagospodarowanie przestrzenne otoczenia klastra,

 poziom zaufania przedsiębiorców jak i lokalnej społeczności,

 zaplecze instytucji wspierających współpracę w klastrze,

 dostępność techniczną i transportową na terytorium klastra.

Oprócz czynników pozytywnych, które zwiększają szansę na osiągnięcie sukcesu klastra, koniecznym staje się określenie barier zarówno dla samego powstania grona, jak również utrudniających dalszy jego rozwój.

Charakterystyki destymulatorów efektu klasteringu autorka dokonała w tabeli poniżej w podziale na czynniki endo – i egzogeniczne (tab. 22).

Tabela 22. Bariery w tworzeniu gron przedsiębiorczości z uwzględnieniem czynników endo- i egzogenicznych.

Negatywne czynniki endogeniczne

 nadmierny indywidualizm ( brak współpracy pomiędzy branżowymi przedsiębiorstwami,

 niski stopień specjalizacji przedsiębiorstw,

 niewystarczające zasoby w postaci wykwalifikowanej kadry,

 bariery mentalne ( niski stopień ufności do potencjalnego partnera biznesowego),

 rozbieżne priorytety uczestników sieci,

 niekorzystny klimat współpracy regionalnej,

 wadliwy proces przepływu informacji

 niski poziom współpracy ze sferą naukową,

 okazjonalna współpraca z władzami regionalnymi lub jej brak,

 brak regionalnych liderów branżowych,

 brak potencjalnego animatora klastra,

 opory na szczeblu podjęcia współpracy z instytucjami wsparcia biznesowego,

 brak zdolności edukacyjnej.

Negatywne czynniki Egzogeniczne

 niski poziom wsparcia dla przejawów rynkowej innowacyjności,

 prowadzona polityka gospodarcza kraju,

 niewystarczający poziom infrastruktury finansowej,

 niesformalizowanie pojęcia „klaster” w polskim prawie,

 niski budżet przeznaczony inicjatywy klastrowe,

 obostrzenia stosowane w projektach pro-klastrowych współfinansowanych ze środków UE,

 kryzys gospodarki krajowej i światowej,

 niski poziom udzielanego wsparcia przez władze lokalne dla MŚP,

 słabe zaplecze B+R,

 wysoki poziom podatków,

 procesy restrukturyzacji,

 nadmierna biurokracja,

 braki w infrastrukturze technicznej.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie prowadzonych obserwacji i analizy przypadków klastrów.

Uwzględniając powyższą analizę, widać, że uwarunkowania zewnętrzne dotyczą przede wszystkim środowiska, w jakim dany klaster powstanie i będzie przechodził przez wszystkie cykle jego życia, stopnia innowacyjności sektora klastra oraz prowadzonej pro-klastrowej polityki samego regionu. Sam klaster i procesy jakie zachodzą wewnątrz niego może mieć istotne znaczenie w osiągnięciu sukcesu rynkowego i wtedy istotna jest: obecność lidera koordynującego działania uczestników klastra, wiedza poszczególnych jego członków, gotowość do współpracy i wzrastający poziom ich wzajemnego zaufania, gotowość do zmian, nawet kosztem wysokiego ryzyka, może stać istotnym komponentem jego sukcesu lub porażki.