Komitet Przeciwko Torturom

Orzeczenia Komitetu Przeciwko Torturom, wydane w ramach wy-konywania kompetencji do rozpoznawania skarg indywidualnych na podsta-wie art. 22 KPT, dotyczą w znacznej większości zarzutów narażenia na ryzyko tortur lub nieludzkiego traktowania wskutek deportacji lub ekstrady-cji, czego zakazuje art. 3 KPT87. Od początku lat 90. XX w. do sierpnia 2000 roku aż 2/3 skarg do Komitetu na ogólną liczbę 349 było kierowanych przeciwko pięciu państwom – Australii, Kanadzie, Francji, Szwecji i Szwaj-carii88. Można postawić tezę, iż doszło do pewnej instrumentalizacji mecha-nizmu przewidzianego w art. 22 KPT, biorąc pod uwagę wspomnianą domi-nację skarg, których jedynym celem jest uniemożliwienie deportacji lub eks-tradycji. Z drugiej strony, nie można czynić skarżącym zarzutu z tego, iż korzystają z wszelkich dostępnych dróg obrony przed ewentualnością tortur lub nieludzkiego traktowania na skutek ekspulsji do państw, gdzie istnieje takie ryzyko. Trzeba natomiast zaznaczyć, iż przypadki stwierdzenia przez Komitet „potencjalnego” naruszenia KPT w kontekście deportacji lub ekstra-dycji są zupełnie sporadyczne.

Analiza praktyki orzeczniczej KomPT wskazuje, że wykorzystuje on w swoich rozstrzygnięciach swoje własne decyzje, przy czym zjawisko to upo-wszechniło się dopiero od końca lat 90. XX w. Jest to zupełnie naturalne, zważywszy na stopniowy rozwój funkcji orzeczniczych Komitetu od 1991 r. oraz fakt, iż – podobnie jak inne komitety traktatowe systemu ONZ – nie funkcjonuje on permanentnie, lecz sesyjnie. W świetle dominacji skarg pod-noszących ryzyko tortur i nieludzkiego traktowania na skutek deportacji lub ekstradycji, zrozumiałe jest również to, że reguły ogólne zawarte w decyzjach Komitetu – i wykorzystywane następnie w rozstrzygnięciach późniejszych – dotyczą w pierwszym rzędzie kryteriów oceny takiego ryzyka oraz odpowie-dzialności państw-stron KPT w tym zakresie.

87 W brzmieniu: (1) Żadne Państwo-Strona nie wydali, nie zakaże wjazdu ani nie wyda

innemu państwu danej osoby, jeżeli istnieją poważne podstawy, by sądzić, że groziłoby jej tam poddanie torturom. (2) Dla ustalenia istnienia takich podstaw właściwe władze uwzględnią wszelkie stosowne okoliczności, w tym, w odpowiednich wypadkach, istnienie w danym państwie stałej praktyki poważnych, jawnych i masowych naruszeń praw człowieka.

88 Ilość skarg złożonych przeciwko poszczególnym państwom: Australia – 22, Kanada – 61, Francja – 32, Szwajcaria – 67, Szwecja – 90. Dane na podstawie wykazu skarg dostępnego na stronie: «http://www2.ohchr.org/english/bodies/cat/stat3.htm.»

Komitet kilkakrotnie odwoływał się do zasady wyrażonej w decyzji w spra-wie H.K.H. p. Szwecji89, iż ryzyko tortur lub nieludzkiego traktowania musi być „przewidywalne, realne i osobiste”, nie wystarczy natomiast samo uprawdopo-dobnienie istnienia naruszeń praw człowieka w państwie przeznaczenia, o czym mowa w art. 3 ust. 2 KPT. Skarżący powinien wykazać, że ryzyko tortur dotyka go osobiście, natomiast samo udowodnienie masowego i poważnego charakteru naruszeń praw człowieka w państwie przeznaczenia nie jest prze-słanką konieczną ani wystarczającą. W konsekwencji Komitet uznał, iż skarżą-cy w sprawie H.K.H. nie uprawdopodobnił ryzyka „realnego i osobistego”, stąd jego zaplanowana deportacja do Iranu nie została uznana za naruszenia art. 3 KPT90. Do orzeczenia w sprawie H.K.H. p. Szwecji Komitet nawiązywał wprost w decyzjach S.G. p. Holandii (zarzut z art. 3 KPT na tle deportacji do Turcji)91

oraz A.R. p. Holandii (ten sam zarzut na tle deportacji do Iranu)92.

Kolejna reguła ogólna w zakresie oceny dopuszczalności ekstradycji lub deportacji w kontekście art. 3 KPT dotyczy zagrożenia zdrowia skarżącego. W decyzji w sprawie G.R.B. p. Szwecji93 Komitet ustalił, że sama ewentualność pogorszenia zdrowia fizycznego lub psychicznego w wyniku deportacji nie daje podstaw do stwierdzenia ryzyka okrutnego, nieludzkiego lub poniżające-go traktowania. Wspomniana decyzja była następnie przywoływana m.in. w sprawach B.S.S. p. Kanadzie94 oraz T.M. p. Szwecji95. Omawiana reguła ogól-na została także przytoczoogól-na także w sprawach A.I. p. Szwajcarii oraz K.K. p. Szwajcarii96.

Trzecim przykładem jest linia orzeczeń, w których Komitet nie stwierdził „potencjalnego” naruszenia KPT wskutek deportacji, gdyż jedynym argumen-tem przemawiającym za ewentualnością naruszenia zakazu tortur w państwie docelowym była możliwość aresztowania skarżącego i przekazania go w ręce wymiaru sprawiedliwości. Szereg decyzji Komitetu opartych o powyższą regu-łę ogólną przywołuje rozstrzygnięcie w sprawie P.Q.L. p. Kanadzie97, w którym

89 Decyzja Komitetu z 28.11.2002 r., skarga, nr 204/2002.

90 Por. § 6.3 decyzji.

91 Decyzja Komitetu z 12.05.2004 r., skarga, nr 135/1999, § 6.3.

92 Decyzja Komitetu z 14.11.2003 r., skarga, nr 203/2002, § 7.3.

93 Decyzja Komitetu z 15.05.1998 r., skarga, nr 83/1997, § 6.7.

94 Decyzja Komitetu z 18.11.2003 r., skarga, nr 228/2003, § 6.2.

95 Decyzja Komitetu z 7.03.2001 r., skarga, nr 183/2001.

96 Decyzje Komitetu z 12.05.2004 r. i 11.11.2003 r., skargi – odpowiednio – nr 182/2001 i 186/2001.

Rozdział III. Orzecznictwo organów traktatowych... 131 Komitet nie dopatrzył się możliwości naruszenia KPT poprzez deportację skar-żącego do Chińskiej Republiki Ludowej. Komitet przyznał wprawdzie, że zdaje sobie sprawę z niezadowalającego poziomu przestrzegania praw człowieka w Chinach, tym niemniej skarżący nie twierdził i nie dowiódł, jakoby prowa-dził wcześniej działalność polityczną lub należał do represjonowanej przez władze grupy społecznej, zawodowej czy politycznej. Ponadto, nie istniało żadne domniemanie, iż władze ChRL rzeczywiście mają zamiar aresztować skarżącego i prowadzić przeciwko niemu postępowanie karne. Orzeczenie w sprawie P.Q.L. było następnie przywoływane m.in. w sprawie S.S.H.

p. Szwaj-carii98 (w kontekście deportacji do Iranu) a także M.S. p. Australii99 (w

kon-tekście deportacji do Algierii).

Ostatnim przykładem z praktyki Komitetu Przeciwko Torturom będzie linia orzeczeń oceniających ryzyko tortur lub nieludzkiego traktowania ze strony podmiotów pozapaństwowych, np. grup przestępczych. Jeśli skarżący podnosi istnienie takiego ryzyka, musi jednocześnie dowieść, iż podmiot taki (non-governmental entity) okupuje i sprawuje władztwo (quasi-governmental authority) nad terytorium, do którego miałaby nastąpić deportacja. Jeśli na-tomiast skarżący nie wykaże sprawowania przez podmiot niepaństwowy ta-kiego władztwa, ryzyko niewłaściwego traktowania nie ma – w ocenie Komi-tetu – związku z planowaną deportacją lub ekstradycją, dlatego pozostaje poza zakresem zobowiązań państw na podstawie art. 3 KPT. Linia orzeczeń przytaczających powyższą regułę wraz z wcześniejszymi rozstrzygnięciami obejmuje m.in. decyzje w sprawach Chorlango p. Szwecji100 (w kontekście deportacji do Ekwadoru), S.S. p. Holandii (w kontekście deportacji do Sri Lanki)101 oraz Simon Jeans p. Australii102.

Konkludując, Komitet Przeciwko Torturom wspiera się przy interpreta-cji KPT i rozstrzyganiu skarg indywidualnych autorytetem reguł ogólnych ustalonych we wcześniejszym orzecznictwie. Trzeba tu jednak podkreślić pewną „monotematyczność” decyzji Komitetu podejmowanych na podstawie

98 Decyzja Komitetu z 15.11.2005 r., skarga, nr 254/2004, § 6.8.

99 Decyzja Komitetu z 23.11.2001 r., skarga, nr 154/2000, § 6.5.

100 Decyzja Komitet z 22.11.2004 r., skarga, nr 218/2002, § 5.2.

101 Decyzja Komitetu z 5.05.2003 r., skarga, nr 191/2001, § 6.4.

102 Decyzja Komitetu z 1.05.2002 r., skarga, nr 177/2001, § 6.4 w kontekście deportacji do Somalii. Komitet nie stwierdził zasadności skargi, gdyż w momencie jej rozpatrywania w Somalii funkcjonował już rząd tymczasowy. Natomiast kilka lat wcześniej ryzyko tortur ze strony „podmio-tów pozapaństwowych” zostało stwierdzone w sprawie Elmi p. Australii (decyzja z 14.05.1999 r., skarga, nr 120/1998), gdy w Somalii de facto nie funkcjonował rząd centralny.

zawiadomień o naruszeniach KPT. Z tego względu w rozstrzygnięciach Ko-mitetu dominują precedensy poruszające różne aspekty oceny ryzyka nara-żenia na tortury lub nieludzkie traktowanie na tle zasady non-refoulment wyrażonej w art. 3 KPT. Ponadto argumentacja prawna zawarta w decyzjach Komitetu jest dość uboga, co jest w zasadzie typowe dla wszystkich organów traktatowych uniwersalnego systemu ochrony praw człowieka. Składa się na to wiele czynników – sesyjny charakter prac Komitetu, specyfika procedury przewidzianej w art. 22 KPT, a także wspomniana „monotematyczność” składanych skarg. W świetle powyższego, metoda korzystania z rationes wyrażonych we wcześniejszych decyzjach nieco kompensuje sumaryczność argumentacji prawnej.