Orzeczenia odwołujące się do Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów

Orzeczenia ETPC, które w sposób wyraźny odnoszą się do reguł wykładni, dotyczą klasycznych dyrektyw interpretacji traktatów międzynaro-dowych, a także reguł specyficznych, rozwiniętych na gruncie Konwencji Eu-ropejskiej84. Odnośnie dyrektyw klasycznych punktem wyjścia do interpretacji postanowień KE są reguły zawarte w art. 31–33 Konwencji wiedeńskiej o pra-wie traktatów z 1969 r. (KWPT)85. Na podstawie zawartych tam postanowień rozróżniamy metodę wykładni tekstualnej, funkcjonalnej (w tym celowościo-wej) i historycznej86.

W orzecznictwie Trybunału można znaleźć odniesienia do KWPT jeszcze przed jej wejściem w życie (w 1980 r.)87. Po raz pierwszy ETPC odwołał się

82 Por. B. Zupancic, op. cit., s. 161.

83 Por. ibidem, s. 162.

84 Por. C. Mik, Metodologia interpretacji traktatów z dziedziny ochrony praw człowieka, „To-ruński Rocznik Praw Człowieka i Pokoju” 1992–1993 z. 1, s. 11 i n.

85 UNTS 1155, w mocy od 27.01.1980, tekst polski [w:] Dz. U. nr 74 (1990), poz. 439. Por. C. Mik, ibidem, a także F. Matscher: Methods of Interpretation of the Convention [w:] R.St.J. Macdonald et al. (red.), The European System for the Protection of Human Rights, Dodrecht– –Boston–London 1993, s. 65; idem, Quarante ans d’activités de la Cour Européenne des Droits de

l’Homme [w:] RdC, t. 270 (1997), s. 273 i n.

86 Por. M. Frankowska, op. cit., s. 122 i n. oraz ogólnie nt. interpretacji traktatów – R. Bie-rzanek, J. Symonides, Prawo międzynarodowe publiczne, Warszawa 1998, s. 107–108. Por. także A. Wyrozumska, Umowy międzynarodowe. Teoria i praktyka, Warszawa 2006 oraz M.M. Kałduń-ski, Kilka słów na temat interpretacji w prawie międzynarodowym. Uwagi na tle uchwały Sądu

Najwyższego z 19 lutego 2003 r. [w:] L. Morawski (red.), Wykładania prawa i inne problemy filozofii prawa, Toruń 2005, s. 59–83.

87 W art. 4 KWPT wyłączono możliwość skutku retrospektywnego tej Konwencji.

^ ^

^ ^

do KWTP w wyroku Golder p. Zjednoczonemu Królestwu88, w którym stwierdził, iż pomimo braku skutku retrospektywnego, postanowienia zawarte w art. 31– 33 KWPT odzwierciedlają ogólnie przyjęte zasady prawa międzynarodowego, stąd należy je uwzględniać w procesie interpretacji KE, z zastrzeżeniem „in-nych właściwych zasad organizacji”, tj. Rady Europy, w ramach której przyjęta została Konwencja Europejska89. O znaczeniu, jakie Trybunał przywiązuje do klasycznych metod wykładni, może świadczyć potwierdzenie „zasady ogólnej” zawartej w art. 31 KWPT. Zdaniem Trybunału, w myśl wskazanej zasady, the

process of interpretation of a treaty is a unity, a single combined operation90.

Trybunał w wyroku Golder analizował także znaczenie preambuły do KE w świetle KWPT91 oraz implikacje zastosowania „wszelkich odpowiednich norm prawa międzynarodowego, mających zastosowanie w stosunkach między stro-nami” (art. 31 ust. 3 „c” KWPT)92. Wyrok w sprawie Golder stanowił zatem precedens interpretacyjny w kontekście klasycznych reguł wykładni traktatu międzynarodowego93. Na marginesie trzeba wspomnieć, że był to także pre-cedens w zakresie rozstrzygnięcia o treści prawa do rzetelnego procesu zawar-tego w art. 6 ust. 1, bowiem w wyroku tym Trybunał stwierdził, iż podmio-towe „prawo do sądu” wynika z prawa do rzetelnego procesu.

88 Wyrok z 21.02.1975 r., Series A no. 18. Jeszcze wcześniejsza wzmianka o KWPT po-chodzi z 1970 r. – por. opinię odrębną sędziego Verdross’a do wyroku Ringeisen p. Austrii z 16.07.1971 r., Series A no. 13.

89 Por. § 29 wyroku w sprawie Golder. Trybunał odniósł się tym samym do art. 5 KWPT, który stanowi: Niniejsza konwencja ma zastosowanie do każdego traktatu, który jest aktem

kon-stytuującym organizację międzynarodową, oraz do każdego traktatu przyjętego w ramach organi-zacji międzynarodowej, jednakże bez uszczerbku dla jakichkolwiek właściwych zasad organiorgani-zacji.

90 Por. § 30 wyroku.

91 Por. § 34 wyroku: As stated in Article 31 para. 2 of the Vienna Convention, the preamble

to a treaty forms an integral part of the context. Furthermore, the preamble is generally very useful for the determination of the “object” and “purpose” of the instrument to be construed.

92 Por. § 34 wyroku: Article 31 para. 3 (c) of the Vienna Convention indicates that account

is to be taken, together with the context, of “any relevant rules of international law applicable in the relations between the parties”. Among those rules are general principles of law and especially “general principles of law recognized by civilized nations” (Article 38 para. 1 (c) of the Statute of the International Court of Justice). Incidentally, the Legal Committee of the Consultative Assembly of the Council of Europe foresaw in August 1950 that “the Commission and the Court must necessarily apply such principles” in the execution of their duties and thus considered it to be “unnecessary” to insert a specific clause to this effect in the Convention (Documents of the Consul-tative Assembly, working papers of the 1950 session, Vol. III, no. 93, p. 982, para. 5).

93 A. Kozłowski uważa wyrok w sprawie Golder za sztandarowy przykład zastosowania interpretacji kontekstualnej – por. Interpretacja traktatu międzynarodowego w świetle jego

Rozdział IV. Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka 175 Kwerenda orzecznictwa w bazie orzecznictwa ETPC (HUDOC) pod ką-tem przywoływania KWPT wskazuje na 16 takich przypadków w latach 1975– –1998. Natomiast od początku funkcjonowania jednolitego Trybunału takich wyroków (do sierpnia 2008 r.) można naliczyć 19. Na uwagę zasługuje przy tym fakt, iż w przypadku orzeczeń zapadłych po 1.11.1998 r. odwołania do KWPT są zawarte prawie wyłącznie w orzeczeniach Wielkiej Izby, w sprawach o dużym ciężarze gatunkowym94. Nie oznacza to wszakże, iż wszystkie orze-czenia, w których Trybunał powołuje się na KWPT, zasługują na miano pre-cedensów interpretacyjnych. Niektóre odwołania do KWPT mają charakter przypomnienia o charakterze ogólnym95; niekiedy też do postanowień KWPT odwołują się sędziowie w swoich opiniach odrębnych96. Spośród przykładów orzeczeń, które mogą pretendować do miana precedensów interpretacyjnych sensu stricto (zważywszy na ustalenia Trybunału w oparciu o KWPT), należy wymienić wyroki w sprawach Al-Adsani p. Zjednoczonemu Królestwu97 oraz Blecić p. Chorwacji98.

W wyroku Al-Adsani Trybunał zajmował się skargą dotyczącą zarzutu naruszenia art. 3 Konwencji (zakaz tortur), której rozpoznanie było uzależnio-ne od ustalenia, czy dopuszczaluzależnio-ne jest uchylenie immunitetu jurysdykcyjuzależnio-nego państwa trzeciego przed sądami państwa-strony Konwencji w stosunku do roszczeń związanych z zakazem tortur. Podejmując rozstrzygnięcie, Trybunał przypomniał, iż Konwencja musi być interpretowana w świetle zasad zawar-tych w KWPT, a zwłaszcza z uwzględnieniem „wszelkich odpowiednich norm

94 Mimo że ocena „ciężaru gatunkowego” sprawy zawisłej przed trybunałem międzynarodo-wym jest z natury względna, można założyć, iż orzeczenia Wielkiej Izby Trybunału są szczegól-nie istotne, biorąc pod uwagę kryteria rozpatrywania sprawy przed tym składem ETPC zawarte w art. 30 Konwencji (poważna kwestia wpływająca na interpretacje Konwencji lub protokołów dodatkowych, potrzeba ustalenia linii orzeczniczej) oraz 43 ust. 2 (dodatkowo „poważna kwestia o znaczeniu ogólnym”).

95 Por. wyroki Wielkiej Izby Trybunału w sprawach Mamatkulov v. Turcji z 4.02.2005 r., § 39 (dotyczący mocy prawnej interim measures) oraz Bosphorus Airlines p. Irlandii z 30.06.2005 r., § 100 (dotyczący zarzutu naruszenia prawa do własności przez Irlandię wskutek zastosowania rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ nakładającej sankcje na Federalną Republikę Jugosławii).

96 Por. wyroki Wielkiej Izby Trybunału w sprawach Maaouia p. Francji z 2.10.2000 r. (opinia odrębna sędziego Loucaidesa wsparta przez sędziego Traja), Vo p. Francji z 8.07.2004 r. (opinia odrębna sędziego Ressa) oraz Stec i inni p. Zjednoczonemu Królestwu z 12.04.2006 r. (opinia odrębna sędziego Borrego Borrego).

97 Wyrok Wielkiej Izby Trybunału z 21.11.2001 r.

98 Wyrok Wielkiej Izby Trybunału z 8.03.2006 r. Inne przykłady omawia także M.E. Villiger,

Articles 31 and 32 of the Vienna Convention on the Law of Treaties in the Case-Law of the European Court of Human Rights [w:] Internationale Gemeinschaft und Menschenrechte: Festschrift für Georg Ress, Köln 2005, s. 317–330

prawa międzynarodowego, mającymi zastosowanie pomiędzy stronami”99. W tym samym miejscu Trybunał podkreślił, iż „Konwencja nie może być interpretowana w próżni”, lecz „w możliwie dalekim stopniu w harmonii z innymi zasadami prawa międzynarodowego, którego jest częścią”100. Nie sposób zatem kwestionować znaczenia wykładni systemowej Konwencji, w szczególności w sprawach, które dotykają problemów „powszechnego” pra-wa międzynarodowego.

Wyrok w sprawie Blecić dotyczył natomiast jurysdykcji temporalnej Trybu-nału. W omawianej sprawie Wielka Izba stanęła przed pytaniem, czy w świetle reguł rządzących jurysdykcją ETPC ratione temporis, dopuszczalne jest badanie skargi związanej z zarzutem naruszenia Konwencji przez wyrok sądu krajowego zapadły przed jej ratyfikacją, podczas gdy późniejszy wyrok sądu konstytucyj-nego kończący sprawę i utrwalający zaistniałą sytuację zapadł już w okresie obowiązywania Konwencji w stosunku do państwa pozwanego. Sprawa jest tym ciekawsza, że dopuszczalność skargi ratione temporis była badana ex officio przez Izbę w składzie podstawowym (ze skutkiem pozytywnym)101, a zastrze-żenie rządu pozwanego odnośnie jurysdykcji temporalnej zostało zgłoszone dopiero w fazie postępowania przez Wielką Izbą. Notabene Wielka Izba zajęła się skargą na skutek wniosku skarżącej w trybie art. 43 ust. 1 Konwencji.

W wyroku z 8.03.2006 r. Trybunał ustalił ostatecznie brak swojej jurys-dykcji, opierając się przede wszystkim na ogólnej zasadzie nieretroakcji trak-tatów, wyrażonej w art. 28 KWPT102. Trybunał przypomniał, że postanowienia Konwencji nie wiążą Umawiających się Stron w stosunku do jakichkolwiek działań, faktów lub sytuacji, które zdarzyły się (i zakończyły) przed datą wejścia w życie Konwencji103. Odnosząc się do swoich wcześniejszych roz-strzygnięć, które dotyczyły problemów na tle obowiązywania Konwencji

ratio-ne temporis104, Trybunał wyraźnie posłużył się treścią art. 28 KWPT. Następnie

99 Por. § 33 wyroku.

100 Ibidem.

101 Por. ostateczną decyzję o dopuszczalności skargi z 30.01.2003 r., a także wyrok Izby z 29.07.2004 r., w którym jednogłośnie stwierdzono brak naruszenia Konwencji.

102 W brzmieniu: Jeżeli odmienny zamiar nie wynika z traktatu ani nie jest ustalony w inny

sposób, jego postanowienia nie wiążą strony w odniesieniu do żadnej czynności lub zdarzenia, które miały miejsce, a ni w odniesieniu do żadnej sytuacji, która przestała istnieć przed dniem wejścia w życie traktatu w stosunku do tej strony.

103 Por. § 90 orzeczenia.

104 Por. orzeczenia w sprawach: Stamoulakatos p. Grecji (no. 1) (wyrok z 26.10.1993 r.);

Kadikis p. Łotwie (decyzja z 29.06.2000 r.); Litovchenko p. Rosji (decyzja z 18.04.2002 r.); Kikots i Kikota p. Łotwie (decyzja z 6.06.2002 r.); Veeber p. Estonii (no. 1) (decyzja z 7.11.2002 r.);

Rozdział IV. Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka 177 dokonał wykładni tego postanowienia, rozstrzygając wątpliwości odnośnie swojej jurysdykcji. Wprawdzie orzeczenie Trybunału w sprawie Blecic nie jest pozbawione kontrowersji (zapadło większością głosów 11 do 6; do wyroku załączono trzy dość przekonywające opinie odrębne), jednakże potencjał pre-cedensotwórczy omawianego orzeczenia wiąże się nie tyle z jednostkowym rozstrzygnięciem, co z metodą orzekania o jurysdykcji temporalnej ETPC, związanej z granicami czasowymi obowiązywania samej Konwencji.

Do precedensów interpretacyjnych sensu stricto można zaliczyć także te orzeczenia, które wyznaczają kierunek wykładni Konwencji według reguł specyficznych, właściwych dla tego traktatu. Do metod interpretacji wypraco-wanych w orzecznictwie ETPC doktryna zalicza m.in. dyrektywę wykładni ewolucyjnej, autonomicznej, komparatystycznej, koncepcję marginesu oceny, zasadę proporcjonalności oraz koncepcję „dorozumianych kompetencji”105. Ponadto do kategorii dyrektyw specyficznych należy włączyć również dwa podtypy wykładni celowościowej zaproponowane przez C. Mika – dyrektywę wykładni pro homine (ukierunkowaną na realizację postulatu urzeczywistnie-nia praw człowieka)106 oraz pro democratiae (wykładnia na rzecz utrzymania porządku demokratycznego)107.