Struktura orzeczeń ETPC

Orzeczenia ETPC można podzielić na wyroki i decyzje w przedmio-cie dopuszczalności. Osobną kategorię stanowią opinie doradcze. Struktura

Rozdział IV. Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka 169 wyroków i decyzji ETPC ma istotne znaczenie w dyskursie o koncepcji prece-densu – warto przypomnieć, że precedensem w znaczeniu materialnym nazy-wamy tę część orzeczenia, która posiada walor oddziaływania precedensowe-go (regułę bądź zasadę ogólną). Znalezienie fragmentu orzeczenia, na podsta-wie którego można dokonać analizy wykorzystania przez Trybunał potencjału wcześniejszego orzecznictwa bądź ustanowienia określonego precedensu pro futuro, nie jest zbyt skomplikowane jednak dla potrzeb niniejszych rozważań celowe jest dokonanie pewnych uogólnień dotyczących struktury orzeczeń ETPC75.

„Standardowe” orzeczenie rozpoczyna się od wskazania nazwy sprawy oraz rozpatrującego ją składu (w sensie formalnym, jak i osobowym)76. Pierwszą część orzeczenia zajmuje opis procedury od momentu wniesienia skargi do Trybunału (introduction), po czym następuje część faktyczna (the facts). W zależności od ilości faktów w sprawie, część faktograficzna bywa dzielona na mniejsze sekcje z odpowiednimi nagłówkami. Kolejną częścią orzeczenia jest zwykle przytoczenie istotnych dla sprawy przepisów prawa krajowego i praktyki organów władzy publicznej (relevant domestic law and practice). Ta część może także zawierać odwołania do prawa i praktyki mię-dzynarodowej.

Argumentacja prawna stron postępowania oraz wywód samego Trybu-nału znajduje się w części orzeczenia zatytułowanej «co do prawa» (as to the law). Po przedstawieniu stanowiska strony skarżącej i strony rządowej na daną kwestię prawną, następuje «ocena Trybunału» (the Court’s assessment), którą zwyczajowo rozpoczyna przypomnienie zasad ogólnych dotyczących interpretacji danego standardu konwencyjnego (general principles). Ta część orzeczenia zawiera niemal zawsze wykładnię pojęć konwencyjnych z odwo-łaniem do ugruntowanych w orzecznictwie Trybunału precedensów interpre-tacyjnych. Prezentacja „zasad ogólnych” stanowi nie tylko preludium do

roz-75 Szczegółowo zawartość wyroków ETPC normuje art. 74 § 1 Regulaminu Trybunału, natomiast zawartość decyzji określona jest (mniej szczegółowo) w art. 56–57 Regulaminu.

76 Zgodnie z art. 27 Konwencji, Trybunał rozpatruje sprawy w składzie Komitetu (3 sę-dziów), Izby (7 sędziów) oraz Wielkiej Izby (17 sędziów). Protokół nr 14 wprowadził ponadto skład jednego sędziego (single-judge formation), który będzie orzekał w przedmiocie dopuszczal-ności „gdy taka decyzja może być podjęta bez dalszego badania” (por. art. 27 Konwencji w wer-sji zmienionej Protokołem nr 14). Na marginesie można wspomnieć, że w „nowym” Trybunale uprawnień orzeczniczych nie posiada skład plenarny ETPC, co występowało przed 1.11.1998 r., zwłaszcza do momentu znacznego zwiększenia się liczby nowych państw członkowskich, a co za tym idzie – sędziów Trybunału.

strzygnięcia indywidualnej sprawy przed Trybunałem. „Przypominanie” zasad interpretacyjnych ma także wymiar pedagogiczny czy wręcz wychowawczy – trzeba bowiem pamiętać, że chociaż orzeczenie ETPC dotyczy konkretnego zarzutu bądź zarzutów naruszenia Konwencji, to może (a niekiedy musi) wywoływać także implikacje dla dalszej praktyki organów władzy publicznej. W toku wykonywania wyroków strasburskich od państw-stron wymaga się m.in. publikacji wyroku w języku narodowym oraz jego upowszechnienia w określonym sektorze władzy publicznej (w sądownictwie, prokuraturze, po-licji, straży granicznej, etc.), którego działalność związana jest z materią da-nego orzeczenia. „Zasady ogólne” wykładni pojęć konwencyjnych, których podporę stanowią precedensy interpretacyjne, niewątpliwie pomagają zrozu-mieć rozstrzygnięcie Trybunału w konkretnej sprawie.

Po przypomnieniu zasad ogólnych, Trybunał przechodzi do rozważań na tle faktów ustalonych w pierwszej części orzeczenia, niekiedy tytułując tę część dosłownie jako „zastosowanie powyższych zasad do niniejszej sprawy” (application of the above principles to the present case). Ta część orzeczenia może zawierać precedensy dotyczące rationes decidendi wcześniejszych spraw zawisłych przed Trybunałem.

Nie każde orzeczenie Trybunału skonstruowane jest jednak według powyższych zasad – przykładowo, w decyzjach Trybunału odnośnie dopusz-czalności formalnej najczęściej brak wyraźnego podziału na „zasady ogólne” i ich „zastosowanie w konkretnej sprawie”, mimo że w praktyce Trybunał sięga do precedensów interpretacyjnych orzekając w kwestii dopuszczalności. Ponadto – gdy w sprawie występują wątpliwości dotyczące dopuszczalności skargi ratione materiae i Trybunał zdecydował o łącznym rozpatrywaniu do-puszczalności i meritum w formie wyroku – struktura orzeczenia w części „as to the law” dzieli się najczęściej na rozważania poświęcone „zastosowalności” danego standardu konwencyjnego (applicability) oraz, jeśli Trybunał stwier-dził obowiązywanie standardu względem rozpatrywanego stanu faktycznego, rozważania dotyczące zgodności działania lub zaniechania władzy publicznej w świetle Konwencji (compliance). W obu częściach tak skonstruowanej części „prawnej” orzeczenia ETPC można spodziewać się odwołań do precedensów wewnętrznych.

Technika przywoływania wcześniejszego orzeczenia przez Trybunał polega zazwyczaj na przytoczeniu konkretnych orzeczeń (nazwy sprawy, daty wydania orzeczenia i ewentualnie miejsca publikacji w Reports of Judg-ments and Decisions) w nawiasach po tezie, którą Trybunał uznał za stosow-ne zacytować w dastosow-nej sprawie. Częstą praktyką jest odwołanie do więcej niż

Rozdział IV. Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka 171 jednego orzeczenia, z jednoczesnym podaniem dokładnego miejsca (para-grafu), w którym wystąpiła dana reguła bądź zasada ogólna. Drugą, rza-dziej występującą techniką wykorzystywania precedensów jest bezpośrednie ich omówienie w treści samego orzeczenia. Do technik stosowania tej me-tody argumentacji powrócę omawiając typologie „precedensów rozstrzy-gnięcia” w ETPC.

Wywód Trybunału kończy rozstrzygnięcie w zakresie art. 41 Konwencji (słuszne zadośćuczynienie)77 – w tym miejscu Trybunał zwykł był także przy-woływać wcześniejsze case-law. Jeśli kwestia zadośćuczynienia i/lub odszko-dowania nie może być rozstrzygnięta łącznie z wyrokiem merytorycznym (na przykład gdy istnieje szansa na osiągnięcie ugody co do zadośćuczynienia pomiędzy rządem pozwanym a skarżącym), Trybunał odracza rozstrzygnięcie do czasu wyjaśnienia ewentualnych wątpliwości.

Orzeczenie zamyka część dyspozytywna, podsumowująca rozstrzygnię-cia „cząstkowe” (np. odnośnie zarzutów wstępnych rządu pozwanego, po-szczególnych zarzutów merytorycznych wysuniętych przez skarżącego oraz orzeczenia w zakresie art. 41 Konwencji). W tej części orzeczenia zawarta jest informacja o proporcji głosów zapadłych za i przeciw poszczególnym decy-zjom „cząstkowym”.

Zgodnie z art. 45 ust. 2 Konwencji, jeśli wyrok w całości lub w części nie wyraża jednomyślnej opinii sędziów, każdy sędzia jest uprawniony do załączenia

opinii odrębnej78. Opinie odrębne (separate opinions) mogą przybrać formę

opinii sędziego mniejszości (dissenting opinion) bądź opinię zbieżną z wyro-kiem (concurring opinion). Możliwe jest także sporządzanie opinii „miesza-nych” (częściowo zbieżnych), jak również ich sygnowanie przez więcej niż jednego sędziego. Zarówno opinie zbieżne, jak i opinie sędziów mniejszości, stanowią cenną pomoc w ocenie argumentacji Trybunału, uwypuklając jej słabsze i mocniejsze strony. Opinie odrębne mogą także zawierać odwołania do wcześniejszego orzecznictwa, a ponadto wpływają na autorytet rozstrzy-gnięcia, do którego są dołączone.

77 Art. 41 Konwencji stanowi: Jeśli Trybunał stwierdzi, że nastąpiło naruszenie Konwencji lub

jej protokołów oraz jeśli prawo wewnętrzne zainteresowanej Wysokiej Układającej się Strony po-zwala tylko na częściowe usunięcie konsekwencji tego naruszenia, Trybunał orzeka, gdy zachodzi potrzeba, słuszne zadośćuczynienie pokrzywdzonej stronie.

78 Art. 74 § 2 Regulaminu Trybunału pozwala sędziom dodatkowo na złożenie sędziemu, który brał udział w rozpatrywaniu sprawy, «a bare statement of dissent» (zamiast opinii odręb-nej). Por. na ten temat: F. Riviere, Les opinions séparées des juges a la Cour européenne des Droits