Międzynarodowego Trybunału Wojskowego w Norymberdze
4.3. Orzecznictwo MTKJ i MTKR
Rezolucja Rady Bezpieczeństwa ONZ o powołaniu MTKJ, stano-wiąca jednocześnie jego statut, przewiduje dwuszczeblową strukturę we-wnętrzną tego Trybunału, wyróżniając dwie Izby Sądowe (Trial Chambers) oraz Izbę Apelacyjną (Appeals Chamber)144. Statut MTKJ nie zawiera nato-miast postanowień odnośnie mocy wiążącej orzeczeń Izb dla późniejszych rozstrzygnięć Trybunału145. W szczególności, podstawa normatywna funkcjo-nowania MTKJ nie precyzuje relacji pomiędzy wyrokami Izb Sądowych i Izby Odwoławczej oraz ewentualnego charakteru precedensowego orzeczeń we-wnątrz poszczególnych Izb. Ta sama konkluzja dotyczy MTKR.
Okazja do przedstawienia stanowiska Izby Apelacyjnej MTKJ odnośnie mocy precedensowej orzeczeń tego Trybunału „do wewnątrz” nadarzyła się przy rozpatrywaniu sprawy Aleksovski146. W swoim wyroku Izba Apelacyjna rozważała następujące trzy kwestie:
(i) Czy sama Izba Apelacyjna jest związana swoimi poprzednimi orzeczeniami?
142 Por. § 541 orzeczenia.
143 Tak C. Harris, Precedent in the Practice of the ICTY [w:] R. May (red.), Essays on ICTY
Procedure and Evidence in Honour of Gabrielle Kirk McDonald, The Hague [etc.] 2001, s. 342.
144 Na mocy art. 25 Statutu, Izba Apelacyjna rozpoznaje apelacje wniesione przez urząd prokuratora lub skazanych od wyroków Izb Sądowych z powodu (a) błędu co do prawa skut-kującego nieważnością wyroku lub (b) błędu co do faktów skutskut-kującego naruszeniem zasady sprawiedliwości (ang. miscarriage of justice). Izba Apelacyjna może utrzymać w mocy, zmienić lub poddać rewizji wyrok wydany w I instancji (art. 25 ust. 2 Statutu).
145 Por. C. Harris, op. cit., s. 344–345.
146 Wyrok Izby Apelacyjnej MTKJ w sprawie Prosecutor v. Žlatko Aleksovski z 24.03.2000 r. (case no. IT-95-14/1-A).
Rozdział II. Orzecznictwo Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości... 89 (ii) Czy orzeczenia Izby Apelacyjnej wiążą Izby Sądowe?
(iii) Czy orzeczenia jednej z Izb Sądowych wiążą drugą Izbę Sądową? Dla czytelniejszego scharakteryzowania powyższych problemów propo-nuję zająć się najpierw zagadnieniem pierwszym, a następnie łącznie omówić dwa pozostałe.
4.3.1. Charakter orzeczeń Izby Apelacyjnej MTKJ i MTKR
Odpowiadając na postawione w wyroku Aleksovski pytanie o za-kres związania wcześniejszymi orzeczeniami, Izba Apelacyjna dokonała naj-pierw przeglądu wybranych jurysdykcji krajowych147, a ponadto odnotowała wykorzystywanie wcześniejszego orzecznitwa w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka i Międzynarodowym Trybunale Sprawiedliwości148. Izba podkreśliła, że chociaż w systemach prawa kontynentalnego, a także praktyce ETPC i MTS nie obowiązuje zasada stare decisis, wspomniane sądy międzynarodowe, a także najwyższe instancje w jurysdykcjach krajowych zwykle uwzględniają swoje wcześniejsze orzecznictwo, kierując się potrzebą zapewnienia jego spójności, pewności i przewidywalności149.
Praktyka najwyższych instancji krajowych oraz innych sądów międzyna-rodowych w zakresie uwzględniania własnego orzecznictwa nie mogła stano-wić jedynego punktu odniesienia przy określaniu wpływu wcześniejszych roz-strzygnięć w w orzecznictwie MTKJ, stąd też Izba Apelacyjna przywołała art. 25 Statutu MTKJ (dotyczący kompetencji Izby) oraz jego art. 21 (przewi-dujący prawo do rzetelnego procesu)150. W świetle powyższych postanowień Statutu Izba stwierdziła, iż:
The right to a fair trial requires and ensures the correction of errors made at trial. At the hearing of an appeal, the principle of fairness is the ultimate corrective of errors of law and fact, but it is also a continuing requirement in any appeal in which a previous decision of an appellate body is being considered.
The Appeals Chamber, therefore, concludes, that a proper construction of the Statute, taking due account of its text and purpose, yields the conclusion that in the interests of certainty and predictability, the Appeals Chamber should follow its previous decisions, but should be
free to depart from them for cogent reasons in the interests of justice151. (podkr. M.B.)
147 Por. §§ 92–94 orzeczenia, które dotyczą mocy precedensu w Zjednoczonym Królestwie, Stanach Zjednoczonych, Francji i Włoszech.
148 Por §§ 95–96 i 102 wyroku.
149 Ibidem.
150 Por. §§ 99 i 104 orzeczenia oraz C. Harris, op. cit., s. 347.
Z powyższego wynika, że Izba Apelacyjna MTKJ wprowadziła regułę stosowania precedensu de facto, kierując się interpretacją Statutu i celami postępowania prowadzonego przed MTKR. Zasada precedensu de facto w orzecznictwie Izby Apelacyjnej MTKJ została powtórzona w decyzji Izby Apelacyjnej MTKR w sprawie Prosecutor v. Laurent Semanza152. Można zatem stwierdzić, iż Izby Apelacyjne MTKJ i MTKR – będące tylko formalnie odręb-nymi organami, a w rzeczywistości składające się z tych samych sędziów153
– opowiedziały się de facto za uznaniem mocy wiążącej swoich poprzednich orzeczeń.
Interesujące jest pytanie o charakter reguły wyrażonej w orzeczeniu Alek-sovski, inaczej mówiąc – o źródło zobowiązania Izby Apelacyjnej do traktowa-nia wcześniejszego case-law jako precedensy de facto. Należy bowiem przypo-mnieć, że podstawy prawne działania obu Trybunałów nie dają tu wystarcza-jąco jasnych wskazówek. Zastosowanie wcześniejszego orzecznictwa w wyro-kach Izby Apelacyjnej MTKJ i MTKR było przedmiotem zainteresowania sę-dziego MTKJ M. Shahabuddeena, wyrażonego zarówno w literaturze154, jak i opiniach odrębnych do kilku orzeczeń samej Izby155. Sędzia i autor cytowanej we wcześniejszej części rozdziału monografii na temat precedensu w MTS zwraca uwagę na istotną różnicę pomiędzy przyjęciem, że Izba Apelacyjna jest – w świetle określonej interpretacji Statutu – „prawnie związana” swoimi wcześniejszymi orzeczeniami a stwierdzeniem, że Statut pozwala Izbie na „samozwiązanie się” własnymi precedensami, z możliwością odstąpienia od precedensu w wyjątkowych okolicznościach156. Autor analizuje wnikliwie oba założenia w świetle wypowiedzi MTKJ w sprawie Aleksovski, przypominając, że Trybunał w odpowiedzi na pytanie: „czy Izba Apelacyjna jest związana (ang. bound) wcześniejszymi orzeczeniami?”– odpowiedział: „Izba Apelacyjna powinna (ang. should) uwzględniać poprzednie orzeczenia”, co może
wskazy-152 Case no. ICTR-97-20-A, wyrok z 31.05.2001 r., § 92.
153 Por. M.A. Drumbl, K.S. Gallant, Appeals in the ad hoc International Criminal Tribunals:
Structure, Procedure, and Recent Cases, „Journal of Appellate Practice and Process” 2001, nr 3,
s. 589–659, zwł. s. 595.
154 M. Shahabuddeen, Consistency in Holdings..., s. 636 et seq.
155 Por. opinie odrębne sędziego Shahabuddeena w sprawach: Dragoljub Ojdanić (orzeczenie z 21.05.2003 r. ws. wniosku kwestionującego jurysdykcję – sprawa Prosecutor v. Milan
Miluti-nović et al., case no. IT-99-37-AR72); Prosecutor v. Laurent Semanza – wyrok Izby Apelacyjnej
MTKR z z 31.05.2001 r. – treść opinii omawia szczegółowo X. Tracol, The Precedent of Appeals
Chambers Decisions in the International Criminal Tribunals, „Leiden Journal of International Law”
2004, nr 17, s. 69–72.
Rozdział II. Orzecznictwo Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości... 91 wać zarówno na obowiązek, jak i oczekiwanie albo prawdopodobieństwo157. M. Shahabuddeen nie znajduje podstaw dla przyjęcia, że stosowanie własnego case-law przez Izbę Apelacyjną MTKJ i MTKR ma charakter obowiązku wyni-kającego z prawa międzynarodowego, natomiast jego zdaniem orzeczenie Aleksovski należy traktować jako początek określonej praktyki orzeczniczej. Może być ona jednak zaniechana, gdyż deklaracja takiej praktyki nie tworzy normy nadrzędnej – również reguła przyjęta w wyroku Aleksovski może być teoretycznie uchylona w późniejszym orzeczeniu Izby Apelacyjnej158.
X. Tracol stwierdził, iż Izba Apelacyjna MTKR nie wydała jak dotąd orzeczenia sprzecznego z wyrażonym wcześniej ratio decidendi, natomiast w przypadku MTKJ sytuacja tego typu zdarzyła się dwa razy159. Zasadne wy-daje się przypuszczenie, że zadeklarowanie stosowania precedensów de facto w praktyce Izb Apelacyjnych zredukuje do minimum rozbieżne interpretacje w międzynarodowym prawie karnym.