Komitety i Grupy robocze

wozdawcy obok wykonywania zadań mieszczących się w ramach udzielonego im mandatu, są zmuszeni do poszukiwania finansowego wsparcia ze strony prywat-nych darczyńców²¹¹.

Sama Komisja dostrzegała, że formuła specjalnych sprawozdawców „nie była szczególnie udana”²¹² w kontekście podejmowanych przez nią działań tematycz-nych. Na przełomie lat 2003–2004 wyraźnie sygnalizowała zatem potrzebę zmia-ny tej formuły, rozpoczynając jednocześnie moratorium na jej stosowanie. Co prawda nie odwołano mandatu istniejących pięciu specjalnych sprawozdawców, ale od tego czasu do prowadzenia tematycznych aktywności promocyjnych usta-nawiano wyłącznie Komitety i Grupy robocze.

III. Funkcje w zakresie promocji praw człowieka 195 (b) ludności i  wspólnot rdzennych²¹⁶; (c) praw gospodarczych, społecznych i  kulturalnych²¹⁷; (d) szczególnych problemów związanych z  funkcjonowaniem AKmPCz²¹⁸; (e) kary śmierci oraz pozasądowych, zbiorowych lub arbitralnych egzekucji²¹⁹; (f) osób starszych oraz osób dotkniętych niepełnosprawnością²²⁰; (g) przemysłu wydobywczego, środowiska i naruszeń praw człowieka²²¹; (h) za-wiadomień kierowanych do Komisji²²².

Także pod względem składu, Komitety i Grupy robocze wykazują cechy wspól-ne: składają się one zazwyczaj zarówno z członków AKmPCz, jak i ekspertów ze-wnętrznych²²³. Jest przy tym rzeczą godną podkreślenia, że jakkolwiek eksperci występują we własnym imieniu, to jednak mogą być powiązani instytucjonalnie z organizacjami pozarządowymi²²⁴. W praktyce umożliwia to wykorzystanie

in-216 Grupę roboczą utworzono w listopadzie 2000 r. podczas 28. sesji zwyczajnej, AKmPCz, ACHPR/Res.51(XXVIII)2000, pkt 1.

217 Grupę roboczą utworzono w grudniu 2004 r. podczas 36. sesji zwyczajnej, AKmPCz, ACHPR/

Res.73(XXXVI)2004, pkt 4.

218 Grupę roboczą utworzono w maju 2005 r. podczas 37. sesji zwyczajnej, AmPCZ, ACHPR/

Res.77(XXXVII)2005.

219 Grupę roboczą utworzono de facto w maju 2005 r. podczas 37. sesji zwyczajnej, powo-łując dwóch komisarzy wspierających specjalnego sprawozdawcę ds. więzień, warun-ków pozbawienia wolności oraz utrzymania porządku w Afryce. W grudniu 2005 r., pod-czas 38. sesji zwyczajnej, określono mandat i skład tej grupy roboczej, AKmPCZ, ACHPR/

Res.79(XXXVIII)2005.

220 Grupę roboczą utworzono w maju 2009 r. podczas 45. sesji zwyczajnej, AKmPCz, ACHPR/

Res.143(XLV)2009.

221 Grupę roboczą utworzono w listopadzie 2009 r. podczas 46. sesji zwyczajnej, AKmPCz, ACHPR/Res.148(XLVI)2009.

222 Grupę roboczą utworzono w listopadzie 2011 r. podczas 50. sesji zwyczajnej, AKmPCz, ACHPR/Res.194(L)2011, pkt 1.

223 Liczbę członków danego mechanizmu determinują jego potrzeby. Do najliczniejszych na-leżą: Komitet ds. ochrony praw osób dotkniętych HIV, utworzony jako organ dziewięcio-osobowy (trzech członków AKmPCz oraz sześciu ekspertów) oraz Grupa robocza ds. praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych (trzech członków AKmPCz oraz dziewięciu eks-pertów). Z drugiej strony, w skład Grupy roboczej ds. przemysłu wydobywczego, środowi-ska oraz naruszeń praw człowieka, wchodzi zaledwie trzech komisarzy.

224 Posiadanie stosownej afiliacji nie jest, rzecz jasna, warunkiem powołania. Należy przy tym zauważyć, że znalezienie odpowiednio wykwalifikowanych ekspertów, gotowych do pod-jęcia aktywności pro bono, nastręcza pewne trudności, skłaniając tym samym AKmPCz do ogłaszania rekrutacji na te stanowiska. Np. niezależny specjalista, członek Grupy roboczej ds. przemysłu wydobywczego, środowiska oraz naruszeń praw człowieka powinien speł-niać następujące warunki: (a) posiadać tematyczny dorobek naukowy; (b) dowieść umie-jętności formułowania stanowisk w mowie i piśmie; (c) być zdolnym, by przez co najmniej pięć godzin w tygodniu poświęcać się pracy Grupy; (d) być w stanie odbywać podróże zwią-zane z aktywnościami w ramach mechanizmu; (e) mówić w języku angielskim lub francu-skim; Call for Applications for the Nomination of Expert Members to serve on the Working Group on Extractive Industries, Environment and Human Rights Violations in Africa, <http://

www.achpr.org/news/2014/03/d117> [data dostępu: 20 marca 2017 r.].

frastruktury danej organizacji na potrzeby mechanizmu specjalnego, np. w toku przygotowania pracochłonnych raportów analitycznych²²⁵.

Nie sposób wreszcie doszukiwać się odrębności usprawiedliwiających różni-cę terminologiczną w treści udzielanych mandatów, które, gdy chodzi o rodzaj stawianych przed mechanizmami zadań, powielają aktywności omówione w roz-dziale dotyczącym specjalnych sprawozdawców.

Powiększenie składu osobowego oraz włączenie ekspertów zewnętrznych w prace mechanizmów specjalnych pozwoliło, przynajmniej częściowo, rozwiązać sygnalizowane uprzednio problemy, wpływające negatywnie na prace specjalnych sprawozdawców. Realizacja mandatów w ramach wieloosobowych mechanizmów specjalnych dała jednocześnie Komisji sposobność przeprowadzenia pogłębio-nych studiów tematyczpogłębio-nych, prowadzących do wypracowania szczegółowych standardów postępowania w dziedzinie ochrony praw człowieka. Wskazać tu na-leży przede wszystkim na przyjęcie²²⁶ trzech protokołów, które mają uzupełniać postanowienia Karty Afrykańskiej: Protokołu odnoszącego się do kwestii wykony-wania kary śmierci, Protokołu o prawach osób starszych oraz Protokołu o prawach osób niepełnosprawnych. W pracach przygotowawczych nad projektem pierwsze-go z nich brała udział Grupa robocza ds. kary śmierci oraz pozasądowych, zbio-rowych lub arbitralnych egzekucji²²⁷, natomiast Grupa robocza ds. osób starszych oraz osób dotkniętych niepełnosprawnością uczestniczyła w  tworzeniu dwóch pozostałych dokumentów²²⁸.

Niezależnie od podejmowania wysiłków zmierzających do tworzenia nowych instrumentów prawnych, w ramach omawianych tu mechanizmów specjalnych realizowano także projekty innego rodzaju. Godne podkreślenia jest zwłaszcza

225 Np. sprawozdanie nt. ludności i wspólnot rdzennych zostało wydane jako wspólna publi-kacja AKmPCz oraz duńskiej organizacji pozarządowej International Work Group For Indige-nous Affairs (IWGIA). Od strony finansowej publikację wsparło m.in. duńskie Ministerstwo Spraw Zagranicznych. Warto w tym kontekście zauważyć, że jednym z członków Grupy roboczej ds. ludności i wspólnot rdzennych była M. Jensen, związana z IWGIA; Report of the African Commission’s Working Group of Experts on Indigenous Populations/Communities, Copenhagen 1995.

226 Supra, cz. druga, V.2.

227 Z.S. Kayitesi, Report of the African Commission on Human and Peoples’ Rights Working Group on the Death Penalty in Africa Viewed in 25 Years of Existence of the ACHPR, presented by Commissioner Kayitesi Zainabo Sylvie Chairperson of the Working Group on the Death Pen-alty in Africa, 52^nd Ordinary Session October 2012, Yamoussukorro, Cote D’ivoire, s. 14.

228 Y.K.J. Yeung Sik Yuen, Intersession Activity Report of Commissioner Yeung Kam John Yeung Sik Yuen in his joint capacity as Commissioner and Chairperson of the Working Group on the Rights of Older Persons and People with Disabilities in Africa, presented on the occasion of the 54^th Ordinary Session of the African Commission on Human and Peoples’ Rights, pkt. 5–8;

R. Alapini-Gansou, Working Group on Rights of Older Persons and People with Disabilities, Intersession Activity Report presented by Reine Alapini-Gansou, 49^th Ordinary Session, 28 April – 12 May 2011, pkt. 42–43.

III. Funkcje w zakresie promocji praw człowieka 197 przygotowywanie i publikowanie²²⁹ zbiorów wytycznych oraz materiałów kom-paratystycznych, pozwalających na wgląd w  praktykę państw afrykańskich²³⁰. W  kontekście tych pierwszych, szczególne zadanie powierzono Komitetowi ds. przeciwdziałania torturom w Afryce. Miał on promować respektowanie tzw.

Wytycznych z Robben Island²³¹, które zostały sformułowane podczas spotkania eksperckiego, zorganizowanego w 2002 r. przez AKmPCz oraz współdziałającą z nią organizację pozarządową (Association for the Prevention of Torture)²³². Jed-nak wycofanie się partnera Komisji z bezpośredniego finansowania działalności Komitetu doprowadziło do początkowego paraliżu tego mechanizmu, widoczne-go w dramatycznych apelach o alokację na jewidoczne-go rzecz dodatkowych środków²³³.