Przebieg sesji

AKmPCz jest organem sesyjnym zbierającym się dwukrotnie w ciągu roku w czasie sesji zwyczajnych: wiosennej (między marcem a czerwcem) oraz jesiennej (między październikiem a grudniem)¹⁰⁴. Trwają one zazwyczaj około dwóch tygodni, chyba

98 W maju 2007 r. w skład Sekretariatu wchodziły 23 osoby, w tym dziewięciu prawników oraz specjalista ds. prowadzenia dokumentacji. Skład Sekretariatu uzupełniał personel tech-niczny: recepcjonista, sprzątaczka, tłumacze, informatycy, sekretarki, kierowcy oraz pra-cownicy ochrony, zob. M. Hansungule, African courts and the African Commission on Human and Peoples’ Rights, [w:] A. Bösl, J. Diescho (eds.), Human Rights in Africa. Legal Perspectives on their Protection and Promotion, Konrad Adenauer Stiftung, 2009, s. 253.

99 Supra, cz. trzecia, II.2 oraz II.3.

100 Zatrudniono wówczas trzech kierowców, protokolanta, dwóch asystentów oraz czterech doradców prawnych. Jednocześnie jednak dwóch dotychczasowych starszych doradców prawnych opuściło Sekretariat, AKmPCz, 34^th Activity Report, pkt 24.

101 AKmPCz, 35^th Activity Report, pkt 30.

102 AKmPCz, 38^th Activity Report, pkt 46.

103 Ibidem, pkt 48.

104 Art. 26(1) Regulaminu z 2010 r. Tylko raz, w 1988 r., AKmPCz zbierała się trzykrotnie podczas sesji zwyczajnych, zgodnie z art. 1 Regulaminu z 1988 r. Stanowił on, że sesje zwyczajne będą organizowane „w miarę potrzeb”.

że Komisja postanowi inaczej¹⁰⁵. Tak zatem np. długość dziewiątej sesji zwyczajnej, zorganizowanej w Lagos w marcu 1991 r., została skrócona do ośmiu dni z uwagi na ograniczenia budżetowe¹⁰⁶. Posiedzenia zamknięte, poświęcone m.in. rozpatry-waniu zawiadomień, odbywają się zazwyczaj w drugim tygodniu sesji.

Przewodniczący może zwoływać członków Komisji na sesje nadzwyczajne, gdy zażąda tego większość komisarzy lub gdy ze stosownym wnioskiem wystąpi przewodniczący Komisji UA¹⁰⁷. Począwszy od 2008 r., takie sesje odbywają się zazwyczaj (z wyjątkiem lat 2010 oraz 2014) dwa razy w roku i trwają od dwóch do jedenastu dni¹⁰⁸.

Przebieg sesji zwyczajnych i nadzwyczajnych w założeniu (głównie w związ-ku z odmiennym sposobem przygotowywania ich agend) powinien być różny.

Wstępny harmonogram prac AKmPCz podczas sesji zwyczajnej przygotowywany jest przez Sekretariat w porozumieniu z Biurem Komisji i standardowo obejmu-je analizę wpływających zawiadomień¹⁰⁹. Ponadto zagwarantowana jest ciągłość prac AKmPCz o tyle, że agenda tymczasowa może obejmować tematy zapropono-wane przez Komisję podczas sesji poprzedniej¹¹⁰. Sesje zwyczajne stanowią jedno-cześnie dogodną okazję do zwrócenia uwagi na problemy sygnalizowane przez in-dywidualnych członków AKmPCz oraz inne podmioty, tj. państwa-strony Karty Afrykańskiej, organy UA, wyspecjalizowane organizacje ONZ, których członkami są państwa-strony Karty, organizacje uznane przez UA oraz inne organizacje zaj-mujące się ochroną praw człowieka w Afryce¹¹¹. Do tej ostatniej kategorii należą organizacje pozarządowe posiadające status obserwatora¹¹², a także krajowe ko-misje praw człowieka, ustanawiane przez rządy państw-stron Karty Afrykańskiej i afiliowane przy AKmPCz¹¹³. W przypadku organizacji pozarządowych,

posiada-105 Ibidem.

106 F. Ouguergouz, The African Charter on Human and People’s Rights. A Comprehensive Agenda for Human Dignity and Sustainable Democracy in Africa, Martinus Nijhoff Publishers, 2003, s. 506.

107 Art. 27 Regulaminu z 2010 r.

108 Do września 2016 r. odbyło się 20 takich sesji, przy czym w ciągu pierwszych dwóch dekad funkcjonowania AKmPCz, zwoływano je zaledwie trzykrotnie.

109 Art. 32(1)(2) Regulaminu z 2010 r.

110 Art. 32(3a) Regulaminu z 2010 r.

111 Art. 32(3c–f) Regulaminu z 2010 r.

112 Art. 68 Regulaminu z 2010 r. We wrześniu 2016 r. taki status posiadało 498 organizacji po-zarządowych, zajmujących się problematyką ochrony praw człowieka w Afryce (85 z nich nie miało siedziby w państwach afrykańskich). Bierność wielu organizacji, które uzyskały status obserwatora w pierwszej dekadzie funkcjonowania AKmPCz (nierzadkie były przy-padki ubiegania się o taki status wyłącznie w celu gromadzenia środków na działalność statutową), skłonił Komisję do sformułowania kryteriów jego przyznawania, zob. AKmPCz, ACHPR/Res.30(XXIV)1998.

113 Art. 67 Regulaminu z 2010 r. Do września 2016 r. stosowną afiliację uzyskało 27 instytu-cji. Warunki przyznawania afiliacji zostały określone w roku 1998: AKmPCz, ACHPR/

Res.31(XXIV)1998. Na temat znaczenia tych podmiotów w praktyce AKmPCZ, zob. B.R.

Dino-II. Podstawowe zagadnienia organizacyjne 175 jących status obserwatora, można wręcz mówić o tworzeniu się zrębów sforma-lizowanego systemu współpracy między nimi a Komisją. Każda sesja zwyczajna tego organu poprzedzona jest tzw. Forum Organizacji Pozarządowych¹¹⁴, pozwa-lającym uczestnikom na omówienie zagadnień tematycznych¹¹⁵ i uzgodnienie sta-nowisk przed rozpoczęciem sesji AKmPCz¹¹⁶. Warunkiem umieszczenia tematu w agendzie tymczasowej Komisji na wniosek organizacji pozarządowej lub komi-sji krajowej jest jego zgłoszenie Sekretariatowi AKmPCz nie później niż 60 dni przed rozpoczęciem sesji¹¹⁷. Ostateczną decyzję co do agendy podejmuje Komi-sja¹¹⁸. Typowy harmonogram prac AKmPCz podczas sesji zwyczajnej obejmuje m.in. rozpatrywanie zawiadomień, analizę sprawozdań okresowych państw oraz dyskusję nt. stanu praw człowieka w Afryce (wieńczoną przyjęciem stosownych rezolucji) oraz panele tematyczne.

Agenda tymczasowa sesji nadzwyczajnych powinna być, w założeniu, bardziej ograniczona, gdyż składają się na nią jedynie punkty przedstawione przez prze-wodniczącego AKmPCz¹¹⁹.

W praktyce, wbrew temu, co mogłoby wynikać z analizy przepisów Regulaminu z 2010 r., sesje nadzwyczajne nie służą wyłącznie dyskusji nad nagłymi przypad-kami masowych i poważnych naruszeń praw człowieka. Przeciwnie, zazwyczaj

kopila, Beyond paper-based affiliate status: National human rights institutions and the Afri-can Commission on Human and Peoples’ Rights, AHRLJ, 2010, Vol. 10, s. 26.

114 Jego organizatorem jest gambijska organizacja pozarządowa African Center for Democracy and Human Rights Studies, zob. <http://thecommonwealth.org> [data dostępu: 20 marca 2017 r.].

115 Np. obrady forum w dniach 17–19 października 2016 r., poprzedzające 59. sesję zwyczaj-ną AKmPCz, obejmowały trzy grupy tematyczne: (a) sytuację praw człowieka i demokracji w Afryce; (b) wybrane 17 problemów szczegółowych; (c) zagadnienia związane ze współ-pracą organizacji pozarządowych w Afryce.

116 Podczas sesji Komisji dochodzi niekiedy do przedstawiania stanowisk organizacji pozarzą-dowych, przyjętych podczas Forum, zob. np. AKmPCz, 28^th Activity Report, pkt 16. Niekiedy wpływ Forum na prace Komisji jest bardziej wymierny, np. w maju 2010 r. Forum przyjęło 23 projekty rezolucji, z których cztery znalazły odzwierciedlenie w uchwałach podjętych przez Komisję podczas kolejnej sesji, M. Killander, The African Commission on Human and Peoples’ Rights, [w:] M. Ssenyonjo (ed.), The African Regional Human Rights System: 30 Years After the African Charter on Human and Peoples’ Rights, Leiden, BRILL, 2012, s. 244.

117 Art. 32(4) Regulaminu z 2010 r. Biorąc pod uwagę, że Sekretariat może poinformować o ter-minie i miejscu organizacji sesji na 60 dni przed jej rozpoczęciem, zainteresowane podmio-ty powinny zgłaszać problemy do umieszczenia w harmonogramie sesji, nie czekając na jej formalne ogłoszenie, zob. Art. 29(1) Regulaminu z 2010 r. W praktyce oficjalne zaprosze-nia do udziału w sesjach przesyłane są zainteresowanym podmiotom znacznie później niż 60 dni przed rozpoczęciem sesji. Np. skierowane do organizacji pozarządowych zaprosze-nie do udziału w 58. sesji zwyczajnej, która miała się rozpocząć dnia 6 kwietnia 2016 r., nosi datę 4 marca 2016 r., zob. nota AKmPCz nr ACHPR/STC/OS/58/NGOs/01/238/16 (w zbiorach autora).

118 Art. 34 Regulaminu z 2010 r.

119 Art. 32(6) Regulaminu z 2010 r.

stanowią one dla Komisji dogodną sposobność do zajmowania się problema-mi, które z uwagi na ograniczone ramy sesji zwyczajnych nie zostały załatwio-ne uprzednio. W szczególności, podczas sesji nadzwyczajnych rozpatrywazałatwio-ne są zawiadomienia i sprawozdania okresowe państw oraz dyskutowane inne sprawy związane z realizacją przez AKmPCz jej zadań. Zasygnalizowana już uprzednio praktyka organizowania dwóch sesji nadzwyczajnych w ciągu roku, w połącze-niu z zatarciem różnic między dwoma rodzajami spotkań, prowadzi do wniosku, że Komisja zasadniczo funkcjonuje w trybie czterosesyjnym. W okresie pozase-syjnym działa Sekretariat, natomiast członkowie AKmPCz podejmują czynności w ramach mechanizmów specjalnych jako specjalni sprawozdawcy oraz przewod-niczący Grup roboczych i Komitetów.

Obrady AKmPCz są otwarte, chyba że ograniczenie jawności wynika wy-raźnie z przepisu albo sama Komisja tak postanowi¹²⁰. Warto przy tym zauwa-żyć zmianę, która dokonała się w tej mierze zważywszy, że art. 32 Regulaminu z 1988 r. wprowadzał zasadę tajności postępowania, co w oczywisty sposób za-cierało transparentność działania organu. O ile zatem pierwsze sesje AKmPCz stanowiły dla zewnętrznych obserwatorów rodzaj zamkniętych, eksperckich misteriów, o tyle współcześnie są one znaczącymi wydarzeniami, promujący-mi respektowanie praw człowieka na kontynencie¹²¹. Mówiąc o  transparent-ności obrad organu, nie sposób jednak nie zauważyć, że jeden z wyjątków od zasady jawności dotyczy prawdopodobnie najbardziej spektakularnego aspektu funkcjonowania organu, a mianowicie rozpatrywania złożonych zawiadomień.

Przebieg dyskusji na temat każdego zawiadomienia jest poufny, natomiast osta-teczna decyzja AKmPCz w tym przedmiocie zostaje opublikowana, gdy zgodę wyrazi ZGPR UA¹²² (w praktyce decyzję taką podejmuje jednak obecnie Rada Wykonawcza UA¹²³). Sytuacja, w której organ polityczny (a zatem

przedstawicie-120 Art. 25(2) Regulaminu z 2010 r.

121 Np. w 58. sesji zwyczajnej (kwiecień 2016 r.) wzięło udział 498 delegatów: 166 przedsta-wicieli państw, przedstawiciel UA, 17 reprezentantów krajowych komisji praw człowieka, pięciu delegatów organizacji rządowych, 280 aktywistów organizacji pozarządowych oraz 29 niezależnych obserwatorów i dziennikarzy, AKmPCz, Final Communiqué of the 58^th Ordi-nary Session of the African Commission on Human and Peoples’ Rights, pkt 13.

122 Art. 59 Karty Afrykańskiej w zw. z art. 110 Regulaminu z 2010 r. Znaczenie pierwszego z po-wołanych przepisów wykracza zresztą poza problematykę rozpatrywania przez Komisję zawiadomień. Stanowi on, że: „Jakiekolwiek środki przedsięwzięte na podstawie posta-nowień niniejszego Rozdziału [tzn. Rozdziału III Karty Afrykańskiej, traktującego o pro-cedurze Komisji – MJW] pozostaną poufne do chwili, gdy Zgromadzenie [...] zdecyduje inaczej”.

123 W lipcu 2003 r. ZGPR UA upoważniło Radę Wykonawczą UA do zapoznawania się z Activi-ty Reports AKmPCz (zawierającymi m.in. informacje o rozpatrywanych zawiadomieniach) oraz do przedkładania ich Zgromadzeniu celem przyjęcia, ZGPR UA, AU Doc. Assembly/Au /7(II), pkt 5. O ile początkowo Rada Wykonawcza UA jedynie rekomendowała przyjmowanie przez ZGPR UA sprawozdań Komisji oraz ich publikację, to w 2006 r. samodzielnie przyjęła

II. Podstawowe zagadnienia organizacyjne 177 le zainteresowanych państw) decyduje o publikacji dokumentów, zdecydowanie nie sprzyja budowaniu wiarygodności AKmPCz. Nie ma zresztą wątpliwości co do tego, że w przeszłości naciski polityczne stanowiły tło wstrzymania pu-blikacji dokumentów Komisji¹²⁴. Z kolei kilkunastomiesięczna zwłoka między podjęciem orzeczenia w przedmiocie zawiadomienia a jego publikacją utrudnia promocję aktywności organu oraz negatywnie wpływa na ocenę przejrzystości jego działań¹²⁵.

Językami roboczymi AKmPCz są „o ile to możliwe, języki: afrykańskie, arab-ski, angielarab-ski, francuski i portugalski”¹²⁶, przy czym nie jest jasne, czy przez „języki afrykańskie” należy tu rozumieć tylko języki urzędowe państw afrykańskich, czy też wszystkie dialekty używane na kontynencie. Zrozumiałe, z punktu wiedzenia dążeń do odbudowy afrykańskiej tożsamości, wyniesienie wszystkich języków afrykańskich do rangi języków roboczych Komisji, mogłoby w praktyce torpe-dować prace organu – rzeczą niemożliwą byłoby bowiem zagwarantowanie tłu-maczy dla blisko tysiąca dialektów. Okazało się jednak, że problem ten, pomimo potencjalnych, istotnych implikacji, nie ma większego znaczenia w praktyce¹²⁷. Zwrot „o ile to możliwe”, stanowi bowiem dogodną podstawę do opierania prac

20^th Activity Report, wyrażając zgodę na publikację wraz z załącznikami; Rada Wykonawcza UA, AU Doc. EX.CL/Dec.310 (IX), pkt 1.

124 Gdy w 2004 r. AKmPCz przedstawiła 17^th Activity Report, zawierający m.in. zalecenia sformu-łowane pod adresem Zimbabwe po zakończeniu terenowej misji rozpoznawczej, rząd tego państwa sprzeciwił się publikacji twierdząc, że nie dano mu sposobności, by ustosunkował się do zarzutów zawartych w dokumencie. Sprawozdanie zostało opublikowane dopiero w 2005 r., gdy uzupełniono je o stanowisko państwa; AKmPCz, 17^th Activity Report, Annex II; ZGPR UA, AU Doc. Assembly/AU/Dec 49 (III). Zob. także M. Killander, Confidentiality ver-sus publicity: Interpreting article 59 of the African Charter on Human and Peoples’ Rights, AHRL, 2006, Vol. 2, s. 572–581. W styczniu 2015 r. Rada Wykonawcza UA zażądała od Komisji, by z treści 37^th Activity Report zostały usunięte wzmianki o postępowaniach toczących się w sprawach Agnes Uwimana-Nkusi and Sadata Mukakibibi v. Rwanda, 426/12 oraz Muhay-eyezu Théogene v. Rwanda, 392/10. Publikacja miałaby nastąpić dopiero po umożliwieniu Rwandzie przedstawienia przed Komisją swego stanowiska, Rada Wykonawcza UA, AU Doc.

EX.CL/Dec.864(XXVI), pkt 8. Kwestia legalności tej decyzji Rady Wykonawczej UA stanowi przedmiot zawisłego postępowania w sprawie wniosku o wydanie przez AfTPCz opinii do-radczej, zob. AfTPCz, The Centre for Human Rights, University of Pretoria (CHR) & The Coali-tion of African Lesbians (CAL), No 002/2015.

125 Np. sprawa Interights & Ditshwanelo v. Botswana, zawiadomienie nr 319/06, została roz-strzygnięta co do meritum w czasie 57. sesji zwyczajnej, która odbyła się w dniach 4–18 li-stopada 2015 r. Przygotowany przez AKmPCz 39^th Annual Report, obejmujący okres od maja do listopada 2015 r. (a zatem 57. sesję zwyczajną oraz 18. sesję nadzwyczajną) został w styczniu 2016 r. przyjęty i skierowany do publikacji przez Radę Wykonawczą UA, Rada Wy-konawcza UA, AU Doc. EX.CL/Dec.902(XXVIII)Rev.1, pkt 2. Tekst decyzji został opublikowany na stronie internetowej AKmPCz dnia 28 czerwca 2016 r., a zatem ponad siedem miesięcy od daty podjęcia decyzji.

126 Art. 36(1–2) Regulaminu z 2010 r. w zw. z art. 25 Aktu Konstytucyjnego UA.

127 F. Ouguergouz, The African Charter..., s. 511.

AKmPCz na pozostałych czterech, wyraźnie wymienionych językach. Przy czym w praktyce większość dokumentów Komisji dostępnych jest wyłącznie w trzech językach: angielskim, francuskim i portugalskim.

Aby osiągnąć kworum potrzebne do podejmowania decyzji konieczna jest obecność siedmiu komisarzy¹²⁸, przy czym w przeszłości zdarzały się przypadki licznych absencji, paraliżujących zdolności operacyjne organu¹²⁹. Poza przypad-kami wyraźnie wymienionymi w Karcie Afrykańskiej oraz w Regulaminie z 2010 r., gdy nie doszło do wypracowania konsensusu, Komisja podejmuje decyzje zwykłą większością obecnych i głosujących komisarzy¹³⁰. W przypadku równej liczby gło-sów, rozstrzyga głos przewodniczącego¹³¹.