Postępowanie Komisji w przedmiocie badania przedłożonych sprawozdań

Postępowanie takie ma, co do zasady, charakter publiczny. AKmPCz zwykła zresztą zachęcać państwa do zagwarantowania większej transparentności proce-su przygotowywania raportów, w szczególności przez zapewnienie udziału w nim

152 AKmPCz, State Party reporting guidelines for Economic, Social and Cultural Rights in the African Charter on Human and Peoples’ Rights (Tunis Reporting Guidelines), <http://www.

achpr.org/files/instruments/economic-social-cultural-guidelines/achpr_instr_tunis_re-porting_guidelines_esc_rights_2012_eng.pdf> [data dostępu: 20 marca 2017 r.].

153 Zob. np. wstępne i łączone sprawozdanie Konga za lata 2001–2007, w którym złożoną pro-blematykę wyłożono na dwudziestu stronach, zapełnionych w znacznej części frazesami w rodzaju: „Prawo krajowe: Przyjęto wiele ustaw, dekretów i okólników, których celem jest doprecyzowanie przepisów związanych z ochroną praw człowieka i ludów. Dotyczą one także dzieci, sytuacji kongijskich kobiet, osób niepełnosprawnych oraz mniejszości naro-dowych”, Initial and Cumulative Report of the Republic of Congo, s. 13. Gdy chodzi o zwię-złość, jedno z najkrótszych sprawozdań (dziewięciostronicowe), zostało przedłożone przez Suazi, 1^st Periodic Report, 1995–2000.

154 Zob. np. wstępne i łączone sprawozdanie Sierra Leone za lata 1983–2013, w którym przedstawiono zaledwie jedno z pięciu wskazanych przez wytyczne zagadnień (działania podjęte przez państwo w celu implementacji praw gwarantowanych przez Kartę Afrykań-ską), Sierra Leone, Initial and Combined Reports, 1983–2013. Charakter wręcz wzorcowy ma natomiast drugie i łączone sprawozdanie Nigru za lata 2003–2014, które podążając za wskazówkami Komisji przedstawia m.in. praktykę krajową zarówno w wymiarze legi-slacyjnym, jak i praktykę stosowania prawa, Niger, Second Combined Periodic Reports, 2003–2014.

III. Funkcje w zakresie promocji praw człowieka 183 przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego¹⁵⁵. AKmPCz publikuje każdy otrzy-many raport na swej stronie internetowej, wskazując termin jego rozpatrywania¹⁵⁶. Każdy zainteresowany podmiot może wnieść własne uwagi lub własne sprawoz-danie na temat stanu respektowania praw człowieka w danym państwie (shadow report), najpóźniej 60 dni przed wskazaną datą rozpoznania sprawozdania¹⁵⁷.

Raporty analizowane są podczas sesji AKmPCz w czasie publicznych posie-dzeń, przy czym w każdym przypadku Komisja wyznacza sprawozdawcę, którego zadaniem jest referowanie dokumentu¹⁵⁸. Zgodnie z przyjętym założeniem, me-chanizm sprawozdawczy ma uruchamiać dialog między Komisją a  państwem;

w konsekwencji przedstawiciel tego ostatniego powinien być obecny w czasie po-siedzenia i odpowiadać na pytania członków AKmPCz¹⁵⁹. W przypadku jego nie-obecności analiza sprawozdania zostaje odłożona do sesji następnej, przy czym kolejna absencja reprezentanta państwa nie wstrzymuje już procedury¹⁶⁰. Wyraź-ne uregulowanie tej kwestii w Regulaminie z 2010 r. stanowi próbę rozwiązania problemów proceduralnych, z którymi Komisja musiała się mierzyć na gruncie poprzednich Regulaminów. Stanowiły one jedynie, że państwo „może” brać udział w posiedzeniu poświęconym analizie złożonego przez nie sprawozdania¹⁶¹. Gdy zatem podczas 9. sesji zwyczajnej w Lagos (marzec 1991 r.) przedstawiciel Nige-rii nie zjawił się na posiedzeniu dotyczącym złożonego przez nią sprawozdania, członkowie AKmPCz byli podzieleni co do tego, czy taka absencja wstrzymuje postępowanie. Ostatecznie przeważył pogląd, że obecność reprezentanta zainte-resowanego państwa jest konieczna, a badanie raportu nigeryjskiego przełożono na kolejną sesję¹⁶². Przyjęcie takiego stanowiska oznaczało w praktyce, że w braku,

155 Np. AKmPCz, Concluding Observations and Recommendations on the Combined 3^rd, 4^th and 5^th Periodic Report of the Republic of Togo, pkt 46.

156 Art. 74(1) Regulaminu z 2010 r.

157 Art. 74(2) Regulaminu z 2010 r.

158 W przypadku nieobecności sprawozdawcy jego obowiązki wykonywał inny, nieprzygo-towany merytorycznie członek AKmPCz; np. podczas 12. sesji zwyczajnej (październik 1992 r.), w związku z nieobecnością komisarza M.D. Mokama, jego obowiązki sprawozdaw-cy nt. raportu Zimbabwe przejął komisarz R.H. Kisanga, ktory otrzymał dokument w noc poprzedzającą posiedzenie AKmPCz, Examination of State Reports, 12^th session, October 1992, General Discussions, stenogram posiedzenia, <http://hrlibrary.umn.edu/achpr/

sess12-complete.htm#Zimbabwe> [data dostępu: 20 marca 2017 r.]. Niekiedy, w związku z brakiem tłumaczenia, komisarze nie byli w stanie zapoznać się z raportem, zob. np. wy-powiedź komisarza A.M.B. Beye nt. nieprzetłumaczonego na jęz. francuski sprawozdania Zimbabwe, AKmPCz, Examination of State Reports, 12^th session...

159 Art. 75(2)(3) Regulaminu z 2010 r.

160 Art. 75(4) Regulaminu z 2010 r.

161 Art. 83 Regulaminu z 1988 r. oraz art. 83 Regulaminu z 1995 r.

162 Np. komisarz I.A. Badawi El-Sheikh wskazał, że: „Ten proces [tj. analizy sprawozdań – MJW]

wymaga obecności państwa, będącej podstawą nawiązania dialogu”, AKmPCz, Examination of State Reports, 9^th session, March 1991, General Discussions, stenogram posiedzenia, <http://

hrlibrary.umn.edu/achpr/sess9-generaldiscussions.htm> [data dostępu: 20 marca 2017 r.].

po stronie państwa, woli nawiązania dialogu w przedmiocie raportu, Komisja była zmuszona zawiesić inicjowanie dyskusji na jego temat. Gdy zatem podczas 13.

sesji zwyczajnej (marzec–kwiecień 1993 r.) przedstawiciel Beninu po raz czwarty nie pojawił się na posiedzeniu, w którego agendzie znajdowała się dyskusja nt.

przedłożonego przez to państwo sprawozdania, AKmPCz po raz kolejny przeło-żyła ten temat na następną sesję¹⁶³.

W przeszłości zastrzeżenia niektórych członków Komisji budziło niedostatecz-ne przygotowanie merytoryczniedostatecz-ne przedstawicieli państw, którzy co prawda przed-stawiali raport, ale nie byli w stanie nawiązać na jego temat rzeczowego dialo-gu¹⁶⁴. Inna rzecz, że sami członkowie AKmPCz traktowali przedstawicieli państw w randze ambasadorów z nadmierną rewerencją, co z pewnością uniemożliwiało pragmatyczną wymianę poglądów¹⁶⁵. Współcześnie sama Komisja sygnalizuje istotną poprawę poziomu merytorycznego delegacji, w skład których nie wcho-dzą już wyłącznie wysocy rangą funkcjonariusze państwowi, ale także członkowie parlamentów oraz krajowych komisji praw człowieka¹⁶⁶.

Debata nad sprawozdaniem przebiega wedle nieformalnego schematu. Roz-poczyna ją prezentacja sprawozdania przez przedstawiciela państwa. Następnie na jego temat wypowiada się sprawozdawca Komisji, który, podobnie jak inni jej członkowie, może formułować pytania pod adresem delegacji. Dyskusję kończy ponowne wystąpienie reprezentanta państwa, który ustosunkowuje się do poglą-dów i pytań komisarzy¹⁶⁷. W następstwie takiej debaty AKmPCz formułuje

wnio-163 AKmPCz, Examination of State Reports, 13^th session, April 1993, General Discussions, steno-gram posiedzenia, <http://hrlibrary.umn.edu/achpr/sess13-complete.htm> [data dostępu:

20 marca 2017 r.].

164 Np. komisarz I. Nguema podnosił wątpliwości, czy „możliwe jest nawiązanie konstruktyw-nego dialogu, mając za partnerów wysokich rangą dyplomatów”, AKmPCz, Examination of State Reports, 12^th session...

165 Symptomatyczna jest w tej mierze inna wypowiedź komisarza Nguemy: „Chciałbym wyrazić opinię na temat dzisiejszego porannego posiedzenia, zwłaszcza zaś ze spotkania z dwoma ambasadorami. Sądzę, że miało ono zbyt dyplomatyczny charakter – posłuchaliśmy jednej strony, potem drugiej, a potem się rozeszliśmy. [...] Uważam, że powinniśmy poszukiwać dialogu, to znaczy, że nie możemy ich [tj. przedstawicieli państw – MJW] traktować tak jak przedstawicieli dyplomatycznych, ale raczej jak specjalistów w dziedzinie prawa, którzy po-trafią udzielać odpowiedzi dotyczących kwestii technicznych. Mam wrażenie, że wzięliśmy dziś udział w rytualnym zgromadzeniu, pełnym okrągłych zdań, ale przecież nie o to chodzi;

zamiast tego powinniśmy raczej dotknąć istoty problemu”, AKmPCz, Examination of State Re-ports, 9^th session, March 1991, General Discussions, stenogram posiedzenia, <http://hrlibrary.

umn.edu/achpr/sess9-generaldiscussions.htm> [data dostępu: 20 marca 2017 r.].

166 AKmPCz, 39^th Activity Report, pkt 21.

167 Niekiedy sposób prowadzenia dialogu między Komisją a delagacjami budzi pewne zastrze-żenia. Można zwłaszcza odnieść wrażenie, że jego uczestnicy zmierzają w kierunku nieza-mierzonej parodii studenckich konkursów krasomówczych, poświęcając niewiele uwagi zawartości merytorycznej wymiany poglądów, a koncentrując się na pokazach własnej erudycji. Krańcowym przykładem takiego trendu było posiedzenie AKmPCz poświęcone dyskusji nad sprawozdaniem okresowym Ugandy, w toku 40. sesji zwyczajnej (listopad

III. Funkcje w zakresie promocji praw człowieka 185 ski końcowe¹⁶⁸, które przekazywane są zainteresowanemu państwu oraz publiko-wane na stronie internetowej Komisji. Należy przy tym zaznaczyć, że obowiązek sporządzania wniosków końcowych został wprowadzony dopiero na gruncie Regulaminu z 2010 r., by zapewnić kontynuację dialogu z państwem. Uprzednio decyzja o spuentowaniu raportu stosownymi wnioskami pisemnymi zależała od Komisji¹⁶⁹, która korzystała z tego uprawnienia niezwykle rzadko¹⁷⁰.

Wnioski końcowe składają się zazwyczaj z pięciu głównych części: (a) krótkiego wprowadzenia; (b) wskazania pozytywnych aspektów stanu respektowania praw człowieka w danym państwie; (c) wymienienia okoliczności, które wpływają na ten stan negatywnie; (d) wyliczenia zjawisk stanowiących przedmiot szczególnej troski AKmPCz oraz (e) zwięzłych zaleceń końcowych¹⁷¹. Komisja unika przy tym stosowania retoryki mogącej sugerować, że celem mechanizmu sprawozdawczego jest weryfikacja sposobu respektowania przez państwo postanowień Karty Afry-kańskiej. W szczególności w krytycznej części wniosków końcowych nie mówi się o naruszeniach konkretnych postanowień gwarancyjnych tego traktatu; wskazuje się natomiast na same fakty budzące zastrzeżenia AKmPCz¹⁷².

III.1.4. Kontynuacja dialogu między Komisją a państwem w okresie