Siedziba

Karta Afrykańska nie wskazuje miejsca, w  którym ma się znajdować siedzi-ba AKmPCz. Niepewności w tej mierze nie rozwiał zresztą również Regulamin z 1988 r., zawierający ledwie lapidarną wzmiankę o organizowaniu sesji „zwykle w siedzibie Komisji”, która mogła jednak, po konsultacji z SG OJA, „podjąć decy-zję o przeniesieniu sesji w inne miejsce”¹⁵.

Brak stosownej regulacji z  pewnością nie był wynikiem przeoczenia, skoro twórcy Karty dostrzegali potrzebę wskazania miejsca, w którym miało się odbyć pierwsze posiedzenie AKmPCz. Artykuł 64(2) traktatu nakładał zatem na SG OJA obowiązek zwołania pierwszego posiedzenia organu w siedzibie OJA w ciągu trzech miesięcy od jego ukonstytuowania. Sądzić można natomiast, że w braku stosownego porozumienia twórcy Karty Afrykańskiej celowo nie wskazali siedzi-by Komisji, licząc na rozwiązanie problemu w praktyce stosowania traktatu.

10 AKmPCz, 9^th Activity Report.

11 Np. zgodnie z art. 6(1) Regulaminu z 1988 r., projekt agendy każdej sesji zwyczajnej AKmPCz miał być przygotowywany przez SG OJA w porozumieniu z przewodniczącym Komisji, pod-czas gdy zgodnie z art. 6(1) Regulaminu z 1995 r. ta prerogatywa została przyznana sekreta-rzowi AKmPCz.

12 Np. zgodnie z art. 18(1) Regulaminu z 1988 r. ustanowienie przez AKmPCz Grupy roboczej wymagało konsultacji z SG OJA; wymóg ten został usunięty na gruncie Regulaminu z 1995 r.

13 Np. zgodnie z art. 114(1)(a) Regulaminu z 1988 r., zawiadomienie mogło być złożone wy-łącznie przez ofiarę rzekomego naruszenia, chyba że ze względu na szczególne okoliczności nie było to możliwe. Ograniczenie to zostało usunięte na gruncie Regulaminu z 1995 r., co w praktyce doprowadziło do dopuszczalności zawiadomień w interesie ogólnym, zob. także infra, cz. trzecia, IV.1.3.3.(ii). Na ten temat zob. więcej K.O. Kufuor, The African Human Rights System. Origin and Evolution, Palgrave MacMillan, 2010, s. 82–98.

14 AKmPCz, 28^th Activity Report, passim.

15 Art. 4 Regulaminu z 1988 r.

Pierwsze pięć sesji zwyczajnych AKmPCz odbyło się zatem w różnych miastach afrykańskich (Addis Abeba, Dakar, Libreville, Kair i Bengazi), a „bezdomność”

organu pozostawała (obok problemu jego finansowania¹⁶) jednym z  głównych powodów troski komisarzy. Przewlekła pasywność organizacji regionalnej, która nie podejmowała żadnych widomych działań zmierzających do rozwiązania pro-blemu, ostatecznie skłoniła AKmPCz do sformułowania – podczas trzeciej sesji zwyczajnej, zorganizowanej w 1988 r. – apelu pod adresem ZGPR OJA, wzywają-cego do ustanowienia stałej siedziby. Wskazano w nim, m.in., że siedziba Komisji powinna mieścić się w państwie, które jest stroną Karty, zdolnym zagwarantować odpowiednie warunki funkcjonowania organu oraz niegoszczącym innych poli-tycznych i administracyjnych agend OJA. To ostatnie zastrzeżenie było zarówno naturalnym rezultatem dążenia, by zagwarantować Komisji niezależność wzglę-dem innych organów OJA, jak również przekonania o potrzebie posiadania przez nią własnego (nie zaś współdzielonego) aparatu administracyjnego¹⁷.

Wezwanie wywarło oczekiwany skutek o  tyle, że zaledwie miesiąc później ZGPR OJA podjęło decyzję o przyjęciu oferty Gambii, która wyraziła gotowość goszczenia Komisji¹⁸. Mogło, rzecz jasna, budzić wątpliwości, czy niewielkie pań-stwo dotknięte kryzysem ekonomicznym i uzależnione od pomocy zagranicznej¹⁹ zdoła zapewnić komisarzom pożądane warunki pracy i pobytu. Z drugiej jednak strony, za przyjęciem tej propozycji przemawiały: brak innych ofert, rola Jawary (prezydenta Gambii) w procesie tworzenia Karty, symboliczne znaczenie same-go Bandżulu w pracach nad traktatem czy wreszcie stosunkowo stabilna sytuacja wewnętrzna (od chwili uzyskania niepodległości w 1965 r. Gambia doświadczyła zaledwie jednej próby zamachu stanu). Nie sposób przy tym wykluczyć, że zlo-kalizowanie siedziby AKmPCz w dość prowincjonalnym mieście, położonym na uboczu głównych szlaków komunikacyjnych kontynentu i dysponującego ogra-niczoną infrastrukturą, mogło stanowić, dla polityków niechętnych Komisji, do-godną okazję do zmarginalizowania nowego organu OJA²⁰.

W związku z zawarciem przez OJA i Gambię traktatu o siedzibie AKmPCz, ce-remonia otwarcia tymczasowego lokum Komisji, położonego na przedmieściach Bandżulu i mieszczącego się na trzech piętrach czteropiętrowego gmachu, odbyła się dnia 12 czerwca 1989 r., a zatem po blisko dwóch latach od zainaugurowania działalności tego organu²¹. Wbrew oczekiwaniom członków Komisji, wydarzenie

16 AKmPCz, 1^st Activity Report, pkt. 18–22. Zob. infra, cz. trzecia, II.3.

17 AKmPCz, Recommendation on the Headquarters of the African Commission on Human and Peoples’ Rights, ibidem, Annex VI.

18 ZGPR OJA, OAU Doc. AHG/Res.176(XXIV).

19 O.A. Touray, The Gambia and the World: A History of the Foreign Policy of Africa’s Smallest State, 1965–1995, GIGA-Hamburg, 2000, s. 131.

20 Tak np. F. Viljoen, International Human Rights Law in Africa, OUP, 2012, s. 291.

21 W uroczystości wzięli udział m.in. prezydent Gambii oraz przedstawiciele ONZ, AmKPCz, a także EKmPCz, zob. AKmPCz, 2^nd Activity Report, pkt. 13–15.

II. Podstawowe zagadnienia organizacyjne 163 to jedynie w niewielkim stopniu wpłynęło na poprawę warunków codziennej pra-cy. Jeszcze jesienią 1991 r. siedziba AKmPCz w dalszym ciągu nie dysponowała ani odpowiednio wyposażoną biblioteką, ani właściwie przygotowanymi salami posiedzeń²². Do dziś niektóre aktywności organu są nadal realizowane w Bandżu-lu, lecz poza jego siedzibą²³.

Istotnym problemem pozostaje także jakość łączności z AKmPCz oraz jej Se-kretariatem. Jak stwierdziła sama Komisja w 2014 r.:

Trudności w komunikowaniu z Komisją i Sekretariatem stanowią ogromne wyzwanie, a jednocześnie utrudniają efektywne realizowanie przez Komisję jej mandatu. Naziem-ne linie telefoniczNaziem-ne nie funkcjonują, w związku z czym pozostaje korzystanie z lo-kalnego systemu telefonii bezprzewodowej, nazywanej Jamano, który nie jest jednak wydajny [...] i nie obsługuje numerów wewnętrznych; nie funkcjonuje fax; występujące problemy z Internetem wciąż stanowią istotny problem dla Komisji; nawet Microsoft Outlook, zainstalowany [...] w celu ułatwienia kontaktów między organami UA działa, w najlepszym razie, kapryśnie [...]; wysyłanie i odbiór dokumentów przy użyciu poczty elektronicznej są zatem utrudnione, a niekiedy wręcz niemożliwe – zarówno państwa członkowskie, jak i inne podmioty wielokrotnie dawały wyraz swej frustracji w związ-ku z trudnościami w przesyłaniu dow związ-kumentów do Komisji²⁴.

Możliwość usunięcia sygnalizowanych wyżej problemów infrastrukturalnych pozostaje ograniczona²⁵, m.in. z  uwagi na tymczasowy charakter obecnego lo-kum. Rząd Gambii, wykonując postanowienia traktatu o  siedzibie AKmPCz, podjął co prawda decyzję o wzniesieniu nowego budynku i przekazaniu go Komi-sji, lecz od chwili położenia kamienia węgielnego 24 października 2001 r.²⁶ żadne prace konstrukcyjne nie zostały podjęte²⁷. Wysiłki dyplomatyczne, podejmowane przez AKmPCz, by skłonić władze Gambii do realizacji spoczywających na nich zobowiązań, przez długi czas nie przynosiły żadnych rezultatów²⁸. Jakkolwiek ogłoszenie przez rząd gambijski w 2015 r. informacji o powołaniu

międzyresorto-22 S.B.O. Gutto, Non-Governmental Organizations, Peoples’ Participation and the African Com-mission on Human and Peoples’ Rights: Emerging Challenges to Regional Protection of Hu-man Rights, [w:] HuHu-man Rights in Developing Countries Yearbook, Scandinavian University Press, 1999, s. 49.

23 Np. czerwcowa sesja zwyczajna 2016 r. została zorganizowana w pięciogwiazdkowym Kairaba Beach Hotel w pobliżu Badżulu, AKmPCz, 58^th Ordinary Session: Information for Par-ticipants.

24 AKmPCz, 37^th Activity Report, pkt 46.

25 W 2015 r. Komisja uzyskała wsparcie techniczne w dziedzinie komunikacji, co stanowiło odpowiedź na dramatyczny, cytowany wcześniej raport dotyczący sytuacji w 2014 r., zob.

AKmPCz, 39^th Activity Report, pkt 45.

26 AKmPCz, ACHPR/Res.58(XXX)2001.

27 M. du Plessis, A court not found?, AHRLJ, 2007, Vol. 2, s. 531.

28 AKmPCz, 31^st Activity Report, pkt 16.

wego komitetu ds. budowy siedziby AKmPCz mogłoby się wydawać niewielkim krokiem naprzód, to jednak prace projektowe wciąż nie wykroczyły poza analizę kosztową²⁹, pomimo nacisków ze strony Rady Wykonawczej UA³⁰.

Przez długi czas znaczącej poprawy takiego stanu rzeczy nie sposób było racjo-nalnie oczekiwać, biorąc pod uwagę sytuację wewnętrzną Gambii oraz pełen dy-stansu stosunek jej władz do AKmPCz. Było to zrozumiałe o tyle, że po zamachu stanu, który w lipcu 1994 r. doprowadził do obalenia demokratycznie wybranego prezydenta Jawara i objęciu urzędu przez Y. Jammeha³¹, AKmPCz wielokrotnie wyrażała zaniepokojenie naruszeniami praw człowieka, do których dochodziło w Gambii³². Rząd gambijski z kolei w niedwuznaczny sposób sygnalizował po-trzebę zmiany dotychczasowej formuły współpracy z organizacją regionalną, gdy chodzi o  siedzibę Komisji oraz opóźniał działania zmierzające do wzniesienia dla niej nowego gmachu. Jesienią 2006 r. Gambia zaprotestowała przeciwko spo-czywającym na niej obciążeniom finansowym, związanym z organizacją 40. sesji zwyczajnej, niemal doprowadzając do jej odwołania³³. Podczas ceremonii uro-czystego zakończenia tej sesji, przedstawiciel wiceprezydenta Gambii podkreślił zresztą, że wydatki związane z pracami AKmPCz stanowią nadmierny ciężar dla budżetu państwa i wezwał UA do partycypowania w kosztach organizacji kolej-nych sesji³⁴. Gdy trzy lata później Jammeh oświadczył, podczas audycji trans-mitowanej przez telewizję publiczną, że „zabiłby każdego, szczególnie obrońców praw człowieka oraz ich popleczników, o ile uznałby ich za sabotażystów lub wi-chrzycieli”, Komisja potraktowała groźbę jako godzącą m.in. w bezpieczeństwo swych komisarzy. Wezwała ponadto UA do zagwarantowania środków koniecz-nych do zorganizowania 46. sesji zwyczajnej poza Bandżulem oraz rozważenia potrzeby zmiany siedziby AKmPCz w związku z niestabilną sytuacją w Gambii³⁵. W świetle przedstawionych tu okoliczności za dokonaniem zmiany zdawały się zresztą przemawiać przyjęte przez UA w 2005 r. wytyczne, dotyczące warunków, które powinno spełniać państwo goszczące jeden z jej z organów³⁶. Stanowią one m.in., że państwo siedziby powinno zapewnić odpowiednie do potrzeb

pomiesz-29 AKmPCz, 39^th Activity Report, pkt 46.

30 W czerwcu 2016 r., Rada Wykonawcza UA upomniała Gambię, by ta przyspieszyła proces bu-dowy nowej siedziby AKmPCz, AU Doc. EX.CL/Dec.922(XXIX), pkt 7.

31 „Africa Research Bulletin” 2012, Vol. 48, s. 19090B–19090C.

32 AKmPCz potępiła m.in. przeprowadzony w 1994 r. zamach stanu oraz stwierdziła szereg naru-szeń Karty Afrykańskiej, do których doszło w jego następstwie, zob. ACHPR/Res.13(XVI)1994.

Ogólną krytykę braku poszanowania praw człowieka w Gambii zawierają kolejne rezolucje przyjmowane w latach 1995–2015: ACHPR /Res.17(XVII)1995, ACHPR /Res.134(XLIV)2008, ACHPR/Res.299 (EXT.OS/XVII)2015.

33 F. Viljoen, International Human Rights..., s. 291.

34 AKmPCz, Final Communique of the 40^th Ordinary Session of the African Commission on Human and Peoples’ Rights Held in Banjul, The Gambia, 15–29 November, 2006.

35 AKmPCz, ACHPR/Res.145(EXT.OS/VII)2009.

36 Rada Wykonawcza UA, UA Doc. EX.CL/195 (VII) Rev.1, Annex III.

II. Podstawowe zagadnienia organizacyjne 165 czenia, efektywny system komunikacyjny oraz sprzyjającą atmosferę polityczną.

Zważywszy jednak, że aż 21 z kolejnych 26 sesji Komisji zostało zorganizowanych w Bandżulu, a w styczniu 2017 r. nowym prezydentem Gambii został prodemo-kratyczny A. Barrow, przeniesienie siedziby AKmPCz do innego państwa wydaje się obecnie mało prawdopodobne.