Kompetencje zarządu na gruncie Kodeksu spólek handlowych – zarys Zarządowi przysługują kompetencje w zakresie prowadzenia spraw spółki Zarządowi przysługują kompetencje w zakresie prowadzenia spraw spółki

i reprezentowania jej. Wynika to z wyraźnej dyspozycji ustawowej zawartej w art. 201 § 1 (w odniesieniu do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością) oraz art. 368 § 1 KSH (dotyczącej spółki akcyjnej). W wypadku obu typów spółki kapitałowej ustawodawca wskazuje wyraźnie, że prawo członka zarządu w tym zakresie dotyczy wszystkich czynności sądowych i pozasądowych⁸⁰². Stosownie do dyspozycji art. 207 KSH przy wykonywaniu swoich kompetencji członkowie zarządu podlegają ograniczeniom ustanowionym w dziale Kodeksu spółek handlowych dotyczącym spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, w umowie spółki oraz, jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej, w uchwałach wspólników. Z regulującego analogiczną kwestię przepisu dotyczącego spółki akcyjnej, czyli z art. 375 KSH, wynika natomiast, że wobec spółki członkowie zarządu podlegają ograniczeniom ustanowionym w dziale Kodeksu spółek handlowych dotyczącym spółki akcyjnej, w statucie, regulaminie zarządu oraz w uchwałach rady nadzorczej i walnego zgromadzenia. W wypadku spółki akcyjnej regulacja uzupełniana jest jeszcze przez zaczerpniętą z prawa niemieckiego, przewidzianą w art. 375¹ KSH, zasadę autonomii zarządu w zakresie prowadzenia spraw spółki, z której wynika, że w tym zakresie walne zgromadzenie oraz rada nadzorcza nie mogą wydawać mu wiążących poleceń. W odniesieniu do obu typów spółki ustawodawca zaznaczył też, że prawa członka zarządu do reprezentowania spółki nie można ograniczyć ze skutkiem prawnym wobec osób trzecich⁸⁰³.

Pojęcie prowadzenia spraw spółki nie posiada definicji normatywnej i – jak wskazuje R. Czerniawski – ma szeroki zakres i nieostry charakter⁸⁰⁴. Pewne próby jego zdefiniowania podejmuje natomiast doktryna. I tak A. Szajkowski, M. Tarska, A.

Szumański określają, ,,że jest to aspekt materii wewnętrznej spółki polegający na podejmowaniu decyzji gospodarczych”⁸⁰⁵. Podobnie I. Weiss i A. Szumański definiują prowadzenie spraw spółki jako podejmowanie decyzji gospodarczych w spółce, a także decyzji kadrowych oraz licznych czynności faktycznych, które należą – co do zasady –

802 Art. 204 § 1 oraz art. 372 § 1 KSH.

803 Art. 204 § 2 oraz art. 372 § 2 KSH.

804 R. Czerniawski, Zarząd spółki akcyjnej, Warszawa 2008, s. 81.

805 A. Szajkowski, M. Tarska, A. Szumański, w: S. Sołtysiński [i in.] (red.), Kodeks spółek handlowych.

Komentarz, t. 2, Warszawa 2014, s. 421.

do stosunków wewnętrznych spółki⁸⁰⁶. A.W. Wiśniewski wskazuje natomiast, że przez pojęcie to należy rozumieć podejmowanie decyzji o charakterze gospodarczym, organizacyjnym, personalnym czy finansowym⁸⁰⁷. S. Sołtysiński proponuje zaś rozumieć przez prowadzenie spraw spółki dokonywanie czynności faktycznych oraz składanie oświadczeń woli w stosunkach wewnętrznych⁸⁰⁸. Mając na uwadze powyższe poglądy, zasadne wydaje się postulowanie, by w świetle otwartego charakteru pojęcia prowadzenia spraw spółki oraz wobec powszechnie przyjmowanego domniemania kompetencji zarządu definiować je w sposób negatywny⁸⁰⁹. Jako ogół czynności faktycznych i prawnych, organów spółki, o charakterze wewnętrznym (co odróżnia je od reprezentacji), których nie można przypisać do kompetencji kontrolnych, nadzorczych lub ustrojodawczych spółki.

W odmienny sposób zostały uregulowane w Kodeksie spółek handlowych zasady prowadzenia spraw spółki przez wieloosobowy zarząd w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością oraz w spółce akcyjnej. W spółce z ograniczoną odpowiedzialnością każdy członek zarządu ma prawo i obowiązek prowadzenia spraw spółki⁸¹⁰, chyba że co innego wynika z umowy spółki⁸¹¹. Zasadą jest w tym wypadku wykonywanie przyznanej organowi en bloc kompetencji w zakresie prowadzenia spraw spółki przez poszczególnych jego członków (tj. w sposób indywidualny⁸¹²). Kodeks spółek handlowych określa także pewne podstawowe zasady podejmowania przez zarząd spółki z o.o. uchwał, przy czy czym prowadzenie spraw spółki w sposób kolegialny ma charakter wyjątkowy. Uchwała wymagana jest w szczególności w wypadku czynności przekraczających zakres zwykłych czynności spółki, a także gdy którykolwiek z członków zarządu sprzeciwi się przeprowadzeniu danej czynności przed jej załatwieniem. Rozstrzygnięcie, czy dana czynność przynależy do kategorii „zwykłych czynności spółki”, czy nie, winno każdorazowo następować na gruncie danego stanu faktycznego⁸¹³. Natomiast w wypadkach wątpliwych należy domniemywać, że czynność przynależy do kategorii zwykłych czynności spółki i może być prowadzona przez

806 I. Weiss, A. Szumański, Organy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, w: W. Pyzioł, A. Szumański, I. Weiss (red.), Prawo spółek, s. 486.

807 A.W. Wiśniewski, Prawo…, t. I, s. 13–14.

808 S. Sołtysiński, Organy spółki akcyjnej, s. 473.

809 Tak również, aczkolwiek nazbyt jak się wydaje szeroko, J.P. Naworski, który definiuje prowadzenie spraw spółki jako ogół czynności, które nie należą do reprezentacji spółki (J.P. Naworski, w: T.

Siemiątkowski, R. Potrzeszcz, Kodeks spółek handlowych. Komentarz, Warszawa 2011, s. 223).

810 Art. 208 § 2 KSH.

811 Art. 208 § 1 KSH.

812 K. Kopaczyńska-Pieczniak, Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, Warszawa 2013, s. 548.

813 I. Weiss, A. Szumański, Organy spółki..., s. 489.

poszczególnych członków zarządu, za czym przemawia dyrektywa ścieśniającej wykładni wyjątków, do których należy zaliczyć inne niż „zwykłe” czynności spółki. W sposób wyraźny Kodeks spółek handlowych nakazuje też, by cały zarząd podejmował decyzję o udzieleniu prokury, co należy wiązać z zewnętrznymi skutkami, jakie niesie ten akt. Co istotne, regulacja kodeksowa, ma charakter dyspozytywny i pozostawia wspólnikom dużą autonomię w zakresie kształtowania zasad prowadzenia spraw spółki.

Przykładowo postanowienia umowy spółki mogą wprowadzać zasadę kolegialności albo też przesądzać o uznaniu określonego rodzaju czynności za „przekraczające zwykłe czynności spółki”, niezależnie od ich obiektywnego charakteru. Dopuszczalne jest także określenie w umowie wewnętrznego rozdziału kompetencji pomiędzy poszczególnych członków zarządu⁸¹⁴. Umowa spółki może także regulować zasady podejmowania uchwał w sposób inny niż Kodeks spółek handlowych. Jedynymi ograniczeniami dla autonomii wspólników wydają się być natura spółki z o.o. i dobre obyczaje, które nakazują przyjąć, że poza zakresem autonomii umowy spółki jest przykładowo możliwość wyłączenia: części członków zarządu od prowadzenia spraw spółki czy wymogu zawiadamiania członków zarządu o posiedzeniach.

W wypadku spółki akcyjnej wszyscy członkowie – a nie jak w spółce z o.o. każdy członek – zarządu są obowiązani i uprawnieni do prowadzenia spraw spółki, chyba że statut stanowi inaczej. Użycie przez ustawodawcę określenia zbiorczego należy interpretować jako wprowadzające zasadę kolegialnego prowadzenia przez zarząd spraw bez względu na ich charakter. Podobnie jak w wypadku spółki z o.o., kodeks przewiduje, że udzielenie prokury wymaga zgody wszystkich członków zarządu, jej cofnięcie może zaś zostać dokonane przez każdego z członków zarządu z osobna. Również w wypadku spółki akcyjnej ustawodawca pozostawił względnie szeroki zakres autonomii dla regulacji statutowej. W ramach tejże swobody możliwe jest wprowadzenie podziału kompetencji pomiędzy członkami zarządu lub wskazanie katalogu spraw, które mogą być prowadzone przez poszczególnych członków zarządu. Część autorów dopuszcza również dokonanie rozdziału kompetencji w ramach regulaminu zarządu i przy delegacji statutowej. Takie rozwiązanie zapewni potrzebną złożonym organizmom gospodarczym,

814 W praktyce można się niekiedy spotkać z określaniem podziału kompetencji nie w statucie (umowie) spółki, lecz w regulaminie. Rozwiązanie takie wydaje się być bardziej efektywne i dostosowane do potencjalnie dynamicznej sytuacji spółki, może natomiast wzbudzać wątpliwości na gruncie literalnego brzmienia przepisów KSH. Dlatego też de lege ferenda zasande wydaje się dopuszczenie dokonania podziału kompetencji w aktach normatywnych spółki niższego rzędu niż dokument konstytucyjny.

jakimi często są spółki akcyjne, elastyczność i jest powszechnie stosowane w praktyce⁸¹⁵. Przemawiałoby to za jego dopuszczalnością, tym bardziej że z literalnego brzmienia art.

371 § 1 KSH wynika tylko, że odstąpienie od zasady kolegialności wymaga postanowienia statutu⁸¹⁶. Kwestie podziału kompetencji pomiędzy członków zarządu są również zasadniczo normowane w regulaminach w prawie niemieckim. Przeciwnikiem takiej interpretacji jest m.in. A. Szumański, który wskazuje, że byłoby to obejście dyspozycji art. 371 KSH poprzez jego rozszerzającą wykładnię oraz że kwestia podziału kompetencji podziału kompetencji pomiędzy członków zarządu powinna być przedmiotem regulacji statutowej (a co za tym idzie – wymagać kwalifikowanej większości i podlegać kontroli sądu rejestrowego), w celu ochrony interesów akcjonariuszy mniejszościowych⁸¹⁷. Drugi z przywołanych poglądów zdecydowanie dominuje w doktrynie⁸¹⁸. Dlatego należy zalecać jego stosowanie, nawet pomimo że, jak się wydaje, istnieją argumenty za jego odrzuceniem. A Szumański dopuszcza również wyłączenie zasady kolegialności na zasadzie wnioskowania a contrario w sytuacji wprowadzenia do statutu katalogu czynności, które wymagają uchwały zarządu. Materią statutową jest również określenie zasad głosowania zarządu. Poza zakresem autonomii statutu są natomiast kwestie związane z ustanowieniem prokury i zawiadamianiem członków zarządu o posiedzeniach.

Przez reprezentację należy zaś – za A. Szumańskim – rozumieć dokonywanie czynności prawnych w stosunkach zewnętrznych spółki, w tym zawieranie umów, składanie i przyjmowanie oświadczeń woli, prowadzenie procesów oraz występowanie przed sądami, organami administracji rządowej oraz samorządowej⁸¹⁹. W ramach reprezentacji możliwe jest wyodrębnienie reprezentacji czynnej – polegającej na składaniu oświadczeń woli, oraz reprezentacji biernej – polegającej na ich przyjmowaniu.

W spółce zarówno z o.o., jak i akcyjnej w gestii zarządu znajdują się niemal wszystkie

815 A. Opalski, w: A. Opalski, Kodeks spółek handlowych. Komentarz, Warszawa 2016, art. 371, Nb. 4;

K. Reszczyk, Problematyka podziału kompetencji zarządczych w spółce akcyjnej, PPH (1) 2014, s. 21–22.

816 W. Popiołek, w: J.A. Strzępka, Kodeks spółek handlowych. Komentarz, Warszawa 2015, art. 371, Nb. 2 oraz, jak się wydaje, J. Frąckowiak, w: W. Pyzioł, Kodeks spółek handlowych. Komentarz, Warszawa 2008, art. 371, Nb. 1.

817 A. Szumański, w: S. Sołtysiński [i in.], Kodeks spółek handlowych. Komentarz, t. 3, Warszawa 2013, art. 371, Nb. 6.

818 A. Opalski, w: A. Opalski, Kodeks spółek handlowych. Komentarz, Warszawa 2016, art. 371, Nb. 4 i cyt. tam literatura.

819 A. Szumański, Organy spółki..., s. 474.