Rola państwa w gospodarce Norwegii

Interesujący punkt odniesienia dla analiz komparatystycznych stanowi Norwegia.

Kraj ten charakteryzuje, podobnie zresztą jak inne państwa skandynawskie, bardzo znaczący udział państwa w gospodarce. Zgodnie z danymi OECD poziom etatyzmu w Norwegii kształtuje się na jednym z najwyższych poziomów wśród wszystkich państw tej organizacji⁵⁴⁵. Według przytaczanych przez Norweskie Ministerstwo Handlu, Przemysłu i Rybołówstwa informacji, wartość znajdujących się w publicznych rękach spółek odpowiadała w 2003 r. za 33% wartości wszystkich norweskich spółek i była tym samym wyższa niż wartość spółek znajdujących się w prywatnych norweskich rękach⁵⁴⁶.

Kolejną charakterystyczną cechą „Modelu Norweskiego” jest relatywnie duża koncentracja sektora publicznego, który sprowadza się do zaledwie kilkudziesięciu spółek⁵⁴⁷. Wskazując na cechy specyficzne, warto też zwrócić uwagę na to, że w spółkach z udziałem skarbu państwa zaangażowanie norweskiego rządu przybiera z reguły relatywnie wysoki poziom rzędu 33–100% kapitału zakładowego spółki. Co również istotne, bardzo wysoki odsetek norweskich spółek z udziałem Skarbu Państwa jest

542 Tamże.

543 Tamże.

544 GUBERNA, The Belgian State…, s. 14.

545 Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju, Corporate Governance of State-Owned Enterprises..., s. 13.

546 E.W. Jakobsen, L. Grunfeld, Hvem eier Norge? Eierskap og verdiskaping i et grenselost naeringlic, Universitetesforlaget 2003, cyt. za. Raport do Stortingu Nr 13 (2010-2011), Active ownership – Norwegian State Ownership in a global economy, s. 9; w wypadku spółek notowanych na giełdzie udział SP wynosi około 35%.

547 Zgodnie z danymi OECD na rok 2012 w rękach państwa znajdują się w Norwegii 33 spółki, w tym: 3 spółki publiczne z większościowym udziałem SP, 5 spółek publicznych z mniejszościowym udziałem SP, 25 spółek niepublicznych z większościowym udziałem SP. Poza tym w rękach państwa jest 17 korporacji ustawowych – cyt. za Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju, The Size and Sectoral Distribution..., s. 47.

notowany na giełdach papierów wartościowych, w tym również niekiedy poza Norwegią⁵⁴⁸. Norweskie państwo znacząco angażuje się nie tylko w krajowe spółki, lecz także w spółki zagraniczne ⁵⁴⁹.

Co ważne, jakkolwiek nie całkiem wolny od krytyki i mający docelowo podlegać ograniczeniu, norweski system spółek z udziałem skarbu państwa jest od lat wysoko oceniany zarówno przez sam rząd, jak i przez przedstawicieli doktryny oraz opinii publicznej⁵⁵⁰. Co równie istotne, tej wysokiej subiektywnej ocenie towarzyszą, jak dowodzą niektórzy badacze, dobre – nawet na tle podmiotów z sektora prywatnego – wyniki ekonomiczne osiągane przez spółki, w których wspólnikiem jest państwo.

Dotyczy to zarówno osiąganego przez takie spółki zysku, oferowanej przez nie stopy zwrotu z inwestycji⁵⁵¹, jak i ich wyceny rynkowej⁵⁵².

W ujęciu historycznym bezpośredni udział państwa w gospodarce Norwegii w okresie po II wojnie światowej utrzymuje się na wysokim poziomie. Jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy była chęć pobudzenia rozwoju gospodarczego, co przy ograniczonej ilości dostępnych krajowych środków prywatnych oraz inwestycji zagranicznych wymagało zaangażowania kapitału publicznego, co dodatkowo dawało państwu możliwość realizacji celów innych niż tylko komercyjne. Kolejnym powodem była chęć eksploatacji surowców naturalnych, przypisanych koronie jako regalia. Działalność w tym zakresie uległa wzmożeniu pod koniec lat 60., kiedy to na norweskim szelfie kontynentalnym odkryto bogate złoża ropy naftowej i gazu. Rozrostowi sektora publicznego w Norwegii sprzyjały wreszcie interwencjonistyczna polityka państwa, które w sytuacjach kryzysowych przejawiało skłonności do przejmowania własności nad znajdującymi się w tarapatach spółkami⁵⁵³, a także proces komercjalizacji części zadań publicznych, które były wcześniej realizowane w innych formach organizacyjnych.

Jednocześnie podejmowane przez państwo działania prywatyzacyjne przybierały bardziej ograniczony niż w innych państwach OECD zakres i chociaż w ostatnich latach rząd zapowiedział chęć ograniczenia bezpośredniego zaangażowania państwa w gospodarkę,

548 M. Pargendler, A. Musacchio, S.G. Lazzarini, In Strange Company…, s. 593.

549 J.L. Rasmussen, M. Huse, Corporate governance in Norway: woman and employee-elected board members, w: C.A. Mallin (red.), Handbook on international corporate governance. Country analyses, Cheltenham, UK, Northampton, MA, Edward Elgar 2011, s. 130.

550 Raport do Stortingu Nr 13 (2010-2011).

551 Raport do Stortingu Nr 13 (2010-2011), s. 15; odmiennie L.A. Grünfeld, G.R.G. Benito, G. Eskil, The Inferior Performance of State Owned Enterprises: Is it due to Ownership or Market Structure?, NUPI Working Paper (663) 2004.

552 M. Pargendler, A. Musacchio, S.G. Lazzarini, In Strange Company…, s. 602.

553 Tytułem przykładu można tu wymienić przejęcie banków w latach 90.

to i tak z jego deklaracji wynika, że duża część kluczowych spółek ma długofalowo pozostać w rękach państwowych.

Dużą zaletą Norweskiego Modelu jest to, że Polityka Właścicielska Państwa oraz coroczne raporty przedstawiane parlamentowi w sposób wyraźny określają cele, jakie przyświecają państwu w angażowaniu się w gospodarkę. W jasny i przejrzysty sposób komunikowane są w nich też cele i zadania stawiane poszczególnym spółkom z udziałem skarbu państwa. A wszystkie te dokumenty są powszechnie dostępne na stronie internetowej Ministerstwa Handlu, Przemysłu i Rybołówstwa. Państwo norweskie konsekwentnie podkreśla, że zamierza być aktywnym inwestorem, działającym na rzecz zapewnienia SUSP długofalowego wzrostu wartości i rozwoju. Jednocześnie jednak Norweskie Ministerstwo Handlu, Przemysłu i Rybołówstwa podkreśla znaczenie motywów politycznych zaangażowania państwa i wyraźnie wskazuje, że oczekuje, iż rozwój spółek będzie odbywał się w sposób zrównoważony, przy poszanowaniu interesów całego społeczeństwa. Dlatego też od spółek z udziałem skarbu państwa wymaga się, by były otwarte na dialog z pracownikami oraz ze społecznościami lokalnymi przy przeprowadzaniu restrukturyzacji. Spółki te mają też angażować się w działania wspierające rozwój nauki, budowanie nowych kompetencji w społeczeństwie i ochronę środowiska. Państwo oczekuje, że spółki z udziałem skarbu państwa będą przestrzegały w swoich działaniach wysokich standardów etycznych, zwalczały korupcję i wspomagały działania na rzecz równouprawnienia⁵⁵⁴. Niezależnie od tych ogólnych celów, które stawiane są wszystkim spółkom, których wspólnikiem jest państwo, rząd w sposób wyraźny określa cele stawiane każdej ze spółek z osobna. Dla ich usystematyzowania każda ze spółek z udziałem skarbu państwa przypisana została w Polityce Właścicielskiej Państwa do jednej z czterech grup obejmujących odpowiednio spółki o celach:

1) wyłącznie komercyjnych;

2) komercyjnych, co do których polityką państwa jest utrzymanie ich siedziby w Norwegii;

3) komercyjnych, realizujące równocześnie inne określone zadania;

4) sektorowych, w których cele komercyjne mają drugorzędne znaczenie⁵⁵⁵.

554 Norweska Polityka Właścicielska z roku 2008, s. 19–26.

555 Raport Nr 13 (2006-2007) do Storting cyt. za Norweską Polityką Właścicielską Państwa z roku 2008, s.

26.

W ramach opisanej powyżej typizacji Polityka Właścicielska Państwa określa, w zindywidualizowany sposób, cele każdej ze spółek znajdujących się w rękach Skarbu Państwa⁵⁵⁶. Tak przejrzyste, wyraźne i obszerne określenie celów spółek z udziałem Skarbu Państwa ma wiele zalet. Po pierwsze, legitymizuje ono działalność państwa w gospodarce. Po drugie, stanowi ono podstawę do racjonalnego kształtowania portfolio spółek z udziałem Skarbu Państwa. Ponadto wyraźne określenie powyższych celów tworzy podstawę z jednej strony do dialogu z innymi wspólnikami czy menedżerami spółki, a z drugiej – do oceny spółki i jej zarządu. Jak się wydaje, takie precyzyjne określenie celów, połączone ze zgodnymi z nim i odpowiedzialnymi działaniami państwa, pozwala też ograniczyć, czy wręcz całkowicie wyeliminować tzw. dyskonto za cele publiczne, czyli obniżenie wyceny spółek, których wspólnikiem jest państwo, względem osiągających analogiczne wyniki spółek znajdujących się całkowicie w rękach prywatnych.